alapíshash (n)

() —Alapíshash iwá kúshxi k’ínupa, kutya iwá itɬ’yawíɬam.

alashík (n)

—Alashík iwá chiishpamá kákya.

[compare ]

álayt (n)

() —Álayt atáchiishpa itútisha áyat.

—Álayt k’míɬpa itútisha iwínsh.

aláam’alaam (n)

() —Ák’inunk! Itútisha páchupa aláam’alaampa wyapnít.

> alitlak’ít, alitnak’ít, anitlak’ít, anitnak’ít

“” see under aní-

álxayx (n)

—Ilákayxisha álxayx.

—Tún iwá álxayx?

—Ánach’aximash k’ínuta náxshpa álxayxpa.

alyúu- (v)

—Míɬpam alyúuta?

—Áwmash alyúusha kumash tɬúpwayiwnata.

(lit. “”)

ám (n)

—ímam

—ínmam

—Ínmam ilá’ayksha ásht iníitpa.

—Shapátxapnikaash inmamnimí káa.

—Cháwnash wá íkw’ak inmí ám.

ámani- (v)

(hab ámanixa, past ámanya) —Tmáy cháw íxwi iwá ts’áa ámanitay.

ámchan (n)

—Łk’íwitak ámchan.

ámchnik (n)

—Ámchniknimnam ayíkatata.

—Ts’múy áw iwá ámchnikay kútkuttay.

amíis (n)

—Míimi amíis iwachá patmaakɬá.

ámush (n)

() —Pachámaxana Yakmuɬáma atáchiishkan ámushyaw.

amúy- (v)

() —Nimniwíit amúysha.

()

án (n)

—Íchi án áwa pshít. Cháw áwa pímx.

()

ana(-) (comp) (1s ash, 2s anam, 3s -, 1d -, 2d -, 3d -, 1p ana (incl.)/atash (excl.), 2p apam, 3p apat) —Ánik chíinaman panáxsh kápin ana paxníyanitata sikáwya.

ánachan (n)

—Ánachan áshapawinaynak káa.

()

ánachnik (n)

—Ánachniknimnam tútitaxnay.

—Íchi ɬkw’í iwá ánachniktxaw.

(lit. “”)

ánach’a (adv)

—Ánach’a áw páɬiixsha.

ánach’axi kúu (conj)

—Tɬ’ápxi páshapawinata áshamin, ánach’axi kúu itanwatát’asha.

(lit. “”)

ának (adv)

—Ának iwináynaka wayxtitpamá k’úsi pawilawíixtpa.

—Pimá’iixanixana wáwnakwshash wát’uy ku ának palamáylakxana chíishyaw.

ának (comp)

—Ának patútanknikxana, ku awkú pápawyak’ukxana tamashk’íshishpa.

anakú (comp)

(1s ashkú, 2s anamkú, 3s -, 1d -, 2d -, 3d -, 1p anakú (incl.)/atashkú (excl.), 2p apamkú, 3p apatkú) —Pawyákwshtika anakú pach’íshka.

—Miimá tiináwit iláamsha anakú iwá it’úk twánatpa.

anakúsh (adv)

—Anakúsh iwachá míimi.

—Ittáwaxinxa káatnam, anakúsh tún pátat.

()

ánakw- (v)

(pf ánakwsh, past ánakwa, ppl ánakwi) —Mísh íchi iwá ánakwtay’?

—Pa’ánakwanixa tɬ’yáwyinan patún.

anakwtí (n)

—Kpaylimá iwá anakwtí.

—Anakwtí iwínsh lalíwani ilátk’isha ásht iníitkan anákwt áshiipa kúukityaw.

(lit. “”)

ananím (adv)

—Mit’úla, íkw’ak awkú anwíktay, kw’ínk tkwátatay ananímay.

()

anásh- (v)

(pf anásha, hab anáshxa) —Anáshxa áan kwláawitpa.

anáshi- (v)

() (hab anáshixa, ppl anáshyi) —Mísh áw anáshisha’?

—I’anáshisha áw pyaxí.

—Áxnitaam anáshyisim xnít, cháw latíyi.

anásht (n)

—Anáshtxash áw iwá. Áw t’áash itxána.

—Áyat ilalíwanxa anakú ta’áash iwáynaxa anáshtipa.

anát- (v)

(hab anátxa) —Anátshamsh áan.

anáwi- (v)

(hab anáwixa) —Anáwishaash.

—Ishnawáy ɬmamatúma ku xwsaatúma pa’anáwisha waɬt’akiinmí.

anáwxit (comp)

—Cháwnash íkush tkw’íikw áshukwaasha anáwxit paláaynash íxwi wachá páysh.

() ()

ánch’a (adv)

—Ánch’a pánim.

[from ]

aní- (v)

(hab aníxa, imper aník, past aníya, ppl aníyi) —Anítak táala.

—Áyat i’aníyanisha ámapa táatpas.

aní- palaxsíks (v)

(lit. “”) () —Áwanishaash palaxsíks áyatnan.

—Náxsh anwíktpat palaxsíksnan áwanikyanya piná’iwaatt. Kúuk áwanak’ita náxtit, ku pinmínk palaxsíkswit áwanak’ita.

ánim (n)

—Áw iwá ánim ku ts’iɬaɬamí lawláw átxanaxa kúyx.

ántiin (n)

—Miimawít súnknikt Tiinmamí pasúnknikxa k’úsiki ku náxsh k’úsi pawapáwaxa shápani wasat’áwaaspa antiinmí wapáwatki.

ánut’at (n)

() —Tsá’at páshapanaxtixa ánut’atmaman ku ának pashmát’ata tkwátatay.

()

anut’átwi- (v)

—Ishnawáy myánashma pa’anut’átwi. Atɬ’yáwi napwák naknuwiɬáma.

()

anwík- (v)

(hab anwíkxa) —Kákyama patúxinxamsh láxuyxt tiichámknik ana’íkwin pa’anwíkataxa.

—Ínpnach itúxinxa anwíkataxa k’písyaw anakwnínk iwá.

anwíkt (n)

—Náxshpaash anwíktpa wíi’uyna kútkut.

—Míɬnam wá anwíkt?

(lit. “”)

apí- (v)

(hab apíxa) —Iwínshnash apítasha.

apísh (n)

() —Naxáxas ikkanáywixana shátmiki. Apísh aníxana twáshani tkwátat.

ápils (n)

—Palaláay iptúksha pshátani ápils xálukt ápils patátpatatpa.

[from ]

apíɬ (n)

—Shínimxashat ichák’ukanita apíɬ’apɬ.

apín (n)

—Myánashma pápanisha apín.

() [compare ]

apíx (n)

() —Pkkík átxana apíx.

apshíx (n)

—Iwíixaaptaam apshíxnim táatpaspa.

ap’uk-’áp’uk (n)

—Míimi Tíinma shwichtmí ap’uk-’áp’uk paxtínixana myálas.

ap’úus (n)

[from ]

áswan (n)

(du amíisin, pl amíisma)

ásh- (v)

(hab áshxa, imper áshk, past ásha) —Áshim iníityaw.

—Áshtpa ikáwkina.

—Paɬíksha myánashmaman áshtyaw.

(lit. “”)

ásham (n)

—ím’asham

—ín’asham

—Iwínsh piná’iɬamayksha ashiipmíknik.

ashátwyi (adj)

() —ashátwyi myánash

áshtxaw- (v)

(past áshtxawna) —Pá’ashtxawna shíxwitin.

()

ashxnatúu, ashxyatúu (exp)

()

át- (v)

(pf ách, hab átxa, imper átk) —Átk iníitknik.

—I’ách púuksknik ap’úus.

—Anakú itaxnúnak’ita pínushaash kúuk tmaanít áwatta.

(lit. “”) —Páyshnam atát’asha, wíiwapak’ink.

-at (nsf) —Túnat íkw’ak iwá?

—Shímanat pawá?

—Cháwxashat mún álaaknanita ínpamtnan pamalíit Hawaiipa.

atáchiish (n)

—Atáchiishpa panp’íwixa wanuukshiɬáma.

Átanim (pn)

() —Sawyalílx Brianmí nisháykt áwa támiwnat Átanimpa ts’áa wálayaw.

átaw (adj)

—Tún átaw itxána?

—Átawtxaw ɬk’íwit áwacha palyúut.

átawi- (v)

(past átawya, hab átawixa) —Áwatawishaash ap’úusnan.

—Átawishamash.

—I’átawya wyánch’ipa kalúlak’yi sápk’ukt.

átawit (n)

—Ayík áw átawit, ku áw tkwátatak.

(lit. “”) —Átawitin sxíxni pátkw’a’anakwa pt’íniksaan.

(lit. “”) —Wíyatyaw ipxwína súltsas anakwnák áwa pinmínk átawitma.

átmupiil (n)

[from ]

átna- (v)

(hab átnaxa, past átnana) —Shín i’átnana?

—Anakú ilát’xwa lawilat-ɬá palaláay tíinma pa’átnana.

[from ]

áttnak’i- (v)

() —Xtútaam áttnak’ita.

áttxaw- (v)

(past áttxawna) —Súltsas i’áttxawna pátuxnatnan.

átway (adj)

—Átway Lawát iwachá wyánch’i Siláylupa.

()

át’i- (v)

() (imper át’ik, hab át’ixa) —Áwnash át’isha kúukish.

—Áshapa’at’ik wáptunan.

át’ish (adj)

—Apa’ináwik. Mísh iwá át’ish?

—Mísh iwá át’ish wáptu’?

át’ilp- (v)

(hab át’ilpxa, ppl át’ilpi) —Payúwit iwá át’ilpt.

—Cháw shín iwá át’ilpi íchna.

at’xwí(n)- (v)

(hab at’xwínxa) —Nimniwíitnash at’xwí’at’xwisha.

atɬtɬíix (adj)

() —Náxsh iwá pchísh atɬtɬíix muxlíyay ík’inktay.

(lit. “”) —Atɬtɬíixk’aash wá táatpas.

atɬtɬíx (adj)

() —Atɬtɬíxnash wá cháwik’inksh pinak’inut’áwaaspa.

()

atɬ’áwi- (v)

(hab atɬ’áwixa, past atɬ’áwya) —Húuynash áwatɬ’awisha wapíitatyaw.

(lit. “”) —Atɬ’áwisha ámay.

()

pina’atɬ’awíɬam (n)

() —Áwnash txánasha pina’atɬ’awíɬam ashkú cháwk’a xníxa.

áw (adv)

—Áwna túxsha.

áwi- (v)

() (hab áwixa, imper áwik) —Túnnam áwisha?

—Túktu, áwik kapúu. Áw iwámsh pás.

awínsh (n)

—Míimi awínsh iwachá twáti. Kúshxi áyat iwachá twáti. Cháwk’a íkuuk shín iwá nímniwiit twáti.

awít (n)

() () —ímawit

—ínmawit

awkɬáw (adj)

—Awkɬáw áwa náxsh káa, ku cháw tún ánach’axi.

awkɬáw (adv)

—Ichimnátma áyat iníitknik awkɬáw imítichnikyi táatpasyi.

—Ásaypk ip’úusnan kunam awkɬáw íhananuykta.

awkú (adv)

—Shíinnashat awkú áwapiitata?

awkuníik (adv)

—Awkuníik patún ápxwsha tɬ’yawitnimí.

() —Pina’iniixnáɬnash awkuníik papíkchashisha.

(lit. “”)

awkúshk (adv)

—Awkúshknash awkú túxinma.

áwk’a (adv)

—Áwk’a myánash ishúkwaasha piná’ikw’stikt.

awkwíɬ (adv)

—Awkwíɬ ánik.

()

awkalaláti- (v)

(pf awkalaláti, hab awkalalátixa, ppl awkalalátyi) —Awkalalátisha shp’áw.

—Míimi Tíinma paɬk’íwixana “shapa’awkalalátyi k’píitnan.”

awkalalátux- (v)

—Wát’uychniknik awkalalátuxinma.

(lit. “”)

áwkalil- (v)

(impf áwkalilxa)

áwkanin- (v)

(impf áwkaninxa) —Áwkaninxa chiwátni wawá inmíki tilíwalki.

awnámk (adj)

—Ámchnik awnámk iwyáninxa myánash.

—Iwínsh awnámk iwyáninxa púuypa.

áwshnik- (v)

() (imper áwshnik, past áwshnika) —Áwshnik áwshniksh.

—Pt’ilíma pa’áwshnika latáam ku paptúka tikáytikay.

()

áwshniksh (n)

() () —Shk’múu áwa wáp’ani áwshniksh.

—Áwshnikshpa papáchu ilá’ayksha ap’úus.

áwtik’a (adj)

() —Ttúush iwá áwtik’a tímash ku ttúush iwá páshwini.

áwtkwsh (n)

—Kutkut-ɬáma pawítɬ’aaksha áwtkwsh.

áwtkw’i(n)- (v)

(hab áwtkw’inxa, past áwtkw’ina) —Kátɬ’ishki pa’áwtkw’inxa pa’itɬ’yawiɬámaman.

áwtni (adj)

—Áwtni iwá walptáykt.

()

áwtya (adv)

—Áwtyaash ishapanaknúyanisha. Cháw itáymasha.

áwx- (v)

(past áwxna) —Áwxshaash míɬ xaxáykw.

—Pápa’awxsha chápaani pawalaktsáyin.

—Pa’áwxsha wyánch’i.

—Pá’awxt iwá áwtni.

áwxanayk- (v)

(hab áwxanaykxa, past áwxanayka, ppl awxanaykí) —Áw awxanaykí patútisha.

awxít (n)

() —Áw itkníya awxít.

áx (adj)

() —Cháw íkunak átkwatak. Iwá áx.

áxmi (n)

() —Ápatwa iníit áxmi wánaknik.

—Áxmi wánapa itútisha.

()

áxsh’axsh (n)

() —Wíyaytyi axsh’axshmí áwa táatpas ayatmí.

áxshk- (v)

() —Láaknam áxshkta pípshki.

—Kítu, i’áxshksha myánash.

-ay, -yay, -láyk’ay (nsf) (1s inmiláyk’ay, 2s imiláyk’ay, 3s pinmiláyk’ay, 1d napwiinanmiláyk’ay, 2d imiinanmiláyk’ay, 3d piinamiláyk’ay, 1p niimiláyk’ay, 2p imamiláyk’ay, 3p piimiláyk’ay)

—Aníyaash íchi imiláyk’ay iníitay.

—Inmiláyk’aysimnash itáymaxa vitamins.

áya- (v)

(hab áyaxa) —I’áyasha tkwínat.

áyat (n)

—Áw Ed itanamúna áyatnan.

—Áw Ed itanamúna áyat.

()

ayatúks (n)

() —Lísxaamnash shapáttawaxna ínim’iksiks ayatúks likúuk.

()

ayáya(n)- (v)

(hab ayáyanxa) —Pa’ayáyasha tíinma.

—Áwna lst’áyatasha ayáyatyaw.

ayáyat (n)

—Sultsasmamí pinakw’aɬanúut átxanaxa tyámiki anakú nch’í tkwátat ku ayáyat átxanaxa.

ayayásh (adj)

() —Ayayásh iwachá ku áw iwá wapsúxk’a íkuuk.

ayík- (v)

(pf ayíksh, hab ayíkxa, imper ayík, ppl aykí) —Wisíix ayík.

—Ayíkatak áw.

—Mísh áw ayíksh?

() —Myánashma pa’ayktwíi payúyi káɬapa.

ayíkwshtayma- (v)

(ppl ayíkwshtaymani) —Myánashma skúulitpa pak’únxa náakni ayíkwshtaymani.

aykáwaas (n)

—Ánichk ts’áa aykáwaasyaw.

—Presidentmí áwa xwíimitxaw aykáwaas.

(lit. “”)

áyn (n)

() —Wínpatak áyn. Áynyanim táatpas.

[from ]

ayskwlíim (n)

[from ]

áytalu, aytalú (n)

() —Íkuuknash máytkwatana aytalú.

ayú’ayu (adj)

—Íkuuk ttúush tíin tɬ’áaxw mísh ayú’ayu iwítxanasha.

áak (det abs)

—Shín áak iwá?

áaɬ (adj)

—Áts’iixshapat áaɬ iwá iwínsh.

áana (exp)

—Áana, iwámsh ála! Ash áwiikw’imata.

—Áana, íxatamkanwishnash.

[from ]

áapliin (n)

[from ]

áay (exp)

—Áay tɬ’áks Elizabeth, míshnam wá?

(lit. “”)

cha’ásh (adj)

—Cha’ásh iwachá Spilyáy.

—Cha’ásh iwínsh ip’ishkwip’ishkwinúusha tmáynan.

cha’áay (adj)

—Cha’áaymash wá k’ínupa táatpas.

() —Cha’áaynam kúsha. Ámash pinátɬ’uyank.

chá’shcht, chá’ishchit (n)

chách (n)

—Ipítɬ’anaash máytski cháchpa.

[from ]

chachát- (v)

(imper chachátink) —Cháw chachátchachatink awinshmamíyaw.

chách’uumk- (v)

(ppl chách’uumki) —Ttúush talápas itxánaxa chách’uumki.

(lit. “”)

chách’x- (v)

(imper chách’xink) —Áchach’xink ts’apxmí míts’aynan wí’anitay wápaasay.

chákutkut- (v)

—Cháw áchakutkutnanik ap’úusnan twín.

chakyáywi- (v)

—Kw’shím áswan ichakyáywisha pináshapatk’isha pt’ilimamíyaw.

chák’aywa(n)- (v)

(hab chák’aywanxa) —Iyúushnash pachák’aywani.

chák’aatk- (v)

(imper chák’aatk) —Áchak’aatk apíɬ’apɬnan.

chák’ink- (v)

(hab chák’inkxa, imper chák’ink) —Áw ists’átsa. Áchak’ink pinak’inut’áwaasnan chak’inkáwaaski.

()

chák’inksh (n)

—Chák’inksh iwí’anisha áyat pinmiláyk’ay iníitay.

—Sts’átpa tíinma pacháwiihaykxa chák’inksh pinak’inut’áwaaspa.

chák’uk- (v)

—Amíismaash pachák’ukanixa xyáaw apíɬ’apɬ tyámiki.

—Shxáanit iwínsh áw tɬ’áaxw icháwik’uktnak’i apíɬ’apɬ.

chákwtk- (v)

—Áchakwtkshaash latítnan.

—Ichákwtksha waskúnan.

chákw’ilk- (v)

—Chákw’ilkshaash waláas.

—Áchakw’ilkanik ku áshapaynakanik wáptu myálasnan. Cháwxi ishúkwaasha chákw’ilkt tkwátat.

chákatamkanwi- (v)

() (pf chákatamkanwi) —Myánash ichákatamkanwi púuksnan.

chákawx- (v)

() (imper chákawxink) —Áchakawxink lakayxit’áwaasnan. Áw anásha áan.

chakkátim- (v)

(past chakkátimna) —Úyt shíx iwíisinwya, ku íkuuni awkú ichakkátimna.

chákkuk- (v)

(imper chákkuk) —Łkkúu áchakkuk wapsíkinan ku ákashtk.

chákpt- (v)

—Ichákptshana Dave cháwiinknikshnan máytski.

()

chákuk- (v)

(ppl chákuki) —Áchakukshanaash lúupki k’úsinan.

chakukáwaas (n)

() —Íchiish wá chakukáwaas sapatsanpawaaspamá.

—Wíinaamkshaash káapa chakukáwaas.

chák’ik- (v)

(ppl chák’iki) —Wíchak’iki pawá pt’ilíma lalupáaki.

(lit. “”)

chák’lik- (v)

—Áchak’likshanaash ílkwaasnan.

chák’p- (v)

(imper chák’pk) —K’áap áchak’pk shapáashapshnan. Láak iwíits’wikta.

chák’x- (v)

—Áchak’xshaash tímashnan.

chákwɬk-, chákwtɬk- (v)

(imper chákwɬk, past chákwɬka) —Áchakwɬk shapáshtkshnan.

—Áwnash chákwtɬksha malíish.

—Anakú pachákwɬka malíish xáxa kákayin kuumánk panisháatwa pakáaw.

pináchakwɬk-, pináchakwtɬk- (v)

—Áw pináchakwtɬksha piná’iwaattknik ku ának áwata páwinit.

chákwtk- (v)

—Wíyatyaw páptyana nch’í istíyin ku táktayin páchakwtkanya.

chákw’p- (v)

—Shíx áchakw’pim.

Chálmil, Chálmin (n)

[from ]

chalúlak’i- (v)

() (hab chalúlak’ixa) —Tamɬamáywixaash chalúlak’it kalúwaas ts’apxmípa.

chalútima- (v)

(hab chalútimaxa, ppl chalútimani) —Chalútimashaash sápk’ukt.

—Awkɬáw anakwmák íkushpaynk pakkanáywixa tɬ’áaxw pashúkwaasha patúkin chalútimat.

chalutimatpamá (n)

(lit. “”) —Chalutimatpamá áwa tunxtunxmí psá: tamshaashuunmí, taxshmí, tmishmí, ts’apxnimí psá, yaaymí, taxusmí, ku ttúush k’táat wisláy latitmí.

chálxw- (v)

(past chálxwa) —Iláwichayka pinknínk ílkwshpas. Cháw shíyin páchalxwa.

cháɬkkuk-¹ (v)

(hab cháɬkkukxa) —Łmamatúma pacháɬkkukxana ptíit ílaxyawitay ipíxnan.

cháɬkkuk-² (v)

(imper cháɬkkuk, ppl cháɬkkuki) —Háay tɬ’áaxw tún áwacha wíchaɬkkuki shapáashapsh k’úsipa anakú pawshánaxana pít’xanukan tíinma.

cháma- (v)

(hab chámaxa) —Chámashaash atáchiishkan sháxuyaw.

chánch’ik- (v)

(past chánch’ika) —Húuynash chánch’ika xwshxwísh tílatatpa.

chánp- (v)

(past chánpa) —Kitísnimnash ichánpa.

—Pachanpɬá iwá k’usík’usi.

(lit. “”) —Patkwataɬáyin páchanpa twínpa.

()

chápaa- (v)

(hab chápaaxa, past chápaana) —Pshítin páchapaana iwínshknik pt’íniksaan.

pináchapaa- (v)

—Pamláam kw’áxi pináchapaanxa amapmíknik?

(lit. “”)

chápchtt (n)

—Chápchtt taxshmí iwá pchíit.

chápkw- (v)

(imper chápkw) —Áwna tkwátasha. Áchapkw shápshnan.

chápni- (v)

(imper chápnik) —Áchapnik limíslimisnan. Mísh iwá ts’áa wilyakí anítay?

chápyuk- (v)

(past chápyuka) —Spilyáy ichápyuka wásiis watámknik ku iwáxwnayka álayt.

cháp’ilk- (v)

(imper cháp’ilk, ppl cháp’ilki) —Áchap’ilk wápaasnan kunam átamatɬ’akta anakwnák iwíinaamksh.

cháp’uyk- (v)

() —Shíxnam cháp’uykta ɬíɬx.

cháshinp- (v)

(imper cháshinpk, ppl cháshinpi) —Áchashinpk.

—Kuukitpamápa áwaluusha cháshinpi sháak.

cháshk- (v)

(past cháshka) —Páchashka lisháal tɬ’áksin Káalinan.

chashk’íshish (n)

()

cháshtk- (v)

() —Áchashtk.

chátik- (v)

(hab chátikxa, imper chátik) —Áchatik.

—Shíikashma pawánpixa tkwátatyaw anakú pachátikxa kw’alálkw’alal.

chátkw’lik- (v)

(imper chátkw’lik) —Páchatkw’lik.

()

chátkkuk- (v)

(pf chátkkuksh) —Lákas ichátkkuksh lisáaknan anakwnák ipshátasha áytalu.

chátk’ax- (v)

—Áwna chátk’axsha waxwnaykí kuna wishánata.

chátkw’pshk- (v)

(pf chátkw’pshksh) —Wáyxtitpaash ichátkw’pshksha íshatpa.

chátpni- (v)

(hab chátpnixa, imper chátpnik) —Áchatpnik síilnan.

chátɬ’aak- (v)

(hab chátɬ’aakxa, imper chátɬ’aak) —Chátɬ’aak wáwxpa.

(lit. “”)

chátɬ’inaw- (v)

—Kutkut-ɬáma pachátɬ’inawsha ishchítnan.

chátɬ’k- (v)

—Múnnam patamáwinatta skúulitknik anamkú áchatɬ’kta tamánwitnan?

chátɬ’umx- (v)

(imper chátɬ’umxink) —Áchatɬ’umxink ɬamtíxpa.

cháts’uumk- (v)

(imper cháts’uumk) —Xtúwiki áchats’uumk lisáaknan.

cháw (adv)

—Cháwnam íkush kúta.

cháw atá-, cháw ata (adv)

() —“Míshnam wá?” “cháw mísh atáshix”

—Cháwnash wá ata shíx.

—Cháwnash ata anáwisha.

cháwxi, cháw íxwi (adv)

—Cháw íxwi ixíisha ap’úus.

(lit. “”) —Cháwxinam íxwi kúta.

(lit. “”) () —Xáɬya iwá xníyi anakú cháwxi ilatíshata.

(lit. “”)

cháwayna- (v)

(hab cháwaynaxa, imper cháwaynak) —Áchawaynak aykáwaasnan.

cháwi’iip- (v)

() (ppl cháwi’iipi) —Icháwi’iipsha wisxáwaas istípa.

(lit. “”)

cháwik’ink- (v)

() (imper cháwik’ink) —Áchawik’ink cháwik’inkshnan.

()

cháwilak’iti- (v)

(imper cháwilak’itik) —Cháwilak’itik kapúu.

cháwilak’ink- (v)

() —Áchawilak’inkanik kapúu myánashnan.

cháwiluuk- (v)

—Xwíiminam cháwiluukta tuxwínash sts’átpa.

cháwinat- (v)

(past cháwinata, ppl cháwinatyi) —Myánash ixátamanayka wíyatyaw tkúnipa, kupat miskilíiki áchawinata.

cháwinaynak- (v)

(hab cháwinaynakxa, ppl cháwinaynaki) —Nch’i wánapa shkw’níyin páchawinaynakxa xyáaw ílkwaasnan.

cháwisklik- (v)

(imper cháwisklik) —Cháwisklik k’úsi.

()

cháwitux- (v)

(pf cháwituxsh) —Icháwituxsh ttúushmaman kwnínk anakw’ínk íchna iwyáninxa chilwít.

cháwiichayk- (v)

—Cháwiichaykshaash.

cháwiihayk- (v)

(hab cháwiihaykxa, imper cháwiihayk) —Cháwiihayk táatpas.

cháwiilxw- (v)

(imper cháwiilxwk) —Áchawiilxwk ílkwshnan.

()

cháwiiɬtx- (v)

(imper cháwiiɬtxink) —Pináchawiiɬtxsha xwísaat.

—Áshapachawiiɬtxink íshtapa iwínshnan.

cháwiina- (v)

(hab cháwiinaxa) —Nch’íki icháwiinaxa kw’alálkw’alal.

cháwiinknik- (v)

() (ppl cháwiinkniki) —Chákkukyi t’inúki siilháwski itxánaxa ts’xwiilí cháwiinkniki.

()

cháwiinkniksh, cháwiinknikt (n)

() —Ásht ts’xwiilípa iwá ts’múy cháwiinkniktki.

()

cháwiipaa- (v)

(past cháwiipaana) —Páwiilkw’ikna ɬíɬxki káanan anakú icháwiipaana p’úyk táakyaw.

cháwiisp- (v)

(imper cháwiispk, past cháwiispa, ppl cháwiispi) —Ámash áchawiispk pchíshnan.

—Míshnam cháwiispa pchísh?

chawiishk’íshi- (v)

(imper chawiishk’íshik) —Áchawiishk’ishik shátayki pinak’inut’áwaasnan. Wáawk’a láxuyxt iláwilaylaksha.

(lit. “”)

cháwiitkw’k- (v)

() (past cháwiitkw’ka) —Pináwaachyinam cháwiitkw’kta káa kunam cháw wíiyawkta ishchítknik.

cháwiits’iilk- (v)

—Myánashma ɬk’íwitpa pimáchawiits’iilkta náakni.

cháwk’at- (v)

—Icháwk’atsha ipíx.

cháwk’x- (v)

(past cháwk’xa) —Pacháwk’xa iwínshnan.

—Cháwk’xtkipat áshapashuyna.

cháwslayk- (v)

(imper cháwslayk, past cháwslayka) —Cháwslaykaash xuxulí.

cháwxi(n)- (v)

(hab cháwxinxa) —Áchapaashaash xawíyi xnítnan kuush áchawxisha xawiyináɬnan.

—Túyaynam áchawxisha shíxshixnank’a?

cháwyalil- (v)

(hab cháwyalilxa) —Chawyalilkúla iwachá iwínsh, ku áw cháwk’a icháwyalilxa.

cháwyanin- (v)

(hab cháwyaninxa) —Icháwyaninxa iwínsh.

cháxatamkanwi- (v)

(pf cháxatamkanwi) —Ip’úus icháxatamkanwi latáamknik tímashtimashnan.

cháxilp- (v)

() (pf cháxilpsh, imper cháxilpk, ppl cháxilpi) —Áchaxilpk pchíshnan.

—Áwnash wyánawi pchíshyaw. Wíichaxilpanim.

—Chák’inksh icháxilpsh ku káyx ákatxana pnutpamá.

cháxkyuu- (v)

—Áchaxkyuunik kapúu tsnítsaan. Láak ik’asáwita.

cháxtɬ’k- (v)

(ppl cháxtɬ’ki) —Míshkin anakúsh íkwtink íkw’ak iwátaxnay cháxtɬ’ki íchna.

()

cháxwch’k- (v)

(imper cháxwch’k) —Cháxwch’k íshat kaylí niwítknik.

cháxwiiɬk- (v)

() —Áchaxwiiɬktaam pyaxínan. Cháwnam amyúkta.

cháxwɬk- (v)

(imper cháxwɬk) —Áchaxwɬk shapáashaptnan.

cháy-¹ (v)

—Yaamashmí nikwít cháw icháyta anamkú áwilat’ita.

—Cháytamash pɬxú tkwátat páyshnam wáawk’a wíyat’ish naknúwita k’pispamápa.

—Cháwnam shapáchayta átaw tkwátat.

cháy-² (v)

() —Áchayshaash cha’áay shapátk’inan.

cháyalilk- (v)

(imper cháyalilk, past cháyalilka) —Áchayalilk patún.

—Tsa’at-símk’a pacháyalilkta ts’xwiilí nisháyaaspa.

—Átk’ixshaash míshkinnash áchayalilkta íkunak pák’inkshnan.

(lit. “”) ()

chaycháywi- (v)

—Ichaycháywisha myálas k’yáshpa xtínknik.

cháynachi- (v)

(pf cháynachi, hab cháynachixa, past cháynachya) —Chaanmí ísht áchaynachi watím.

—Káatnampa icháynachya Chaanmí ísht.

Chayníi (n)

[from ]

cháachaani (n)

() —Áwmash pxwinúushana wáshnam cháachaani.

cháaklat (n)

[from ]

cháashwi- (v)

(hab cháashwixa) —Cháwnam cháashwita.

chaashwyúu- (v)

(hab chaashwyúuxa) —Cháwpam pt’ilíma achaashwyúuta awínshmaman.

—Ichaashwyúuna iwínshnan áyat ku ipáxwya ám.

cháawi- (v)

() (pf cháawi, past cháawna) —“Mísh áw iwá?” “Áw icháawisha.”

() —Áw icháawi.

() —Páchu’imishpa icháawna.

cháayni (adj)

() —Káakimnash wá cháayni tkwátat sapak’pstpamápa.

chcháa- (v)

(hab chcháaxa, imper chcháank, ppl chcháani) —Ashkú ílkwsh pashapát’shkanya kúuknash chcháashana tɬ’áaxw tún shapak’pstpamápa.

—Ák’aachna tɬ’áaxw chcháani tkwátatnan.

—Áshapachchaank núsuxnan. Tɬ’íksna kúukita.

chcháanwi- (v)

(hab chcháanwixa, past chcháanwya, ppl chcháanwyi) —Ichchaanwyúusha páppa, anakú náxshk’a áwa áyat.

chchúu (adj)

—Chchúu txának.

chch’áal (adv)

—Chch’áal panúu ámchnik íkks skuuliɬáma.

chíliish (n)

[from ]

chilwít (adj)

() —Nusuxmí tilíwal iwá chilwít tkwátat.

chilwíti- (v)

(hab chilwítixa, ppl chilwítyi) —Chilwítyinash wá.

—Átamaynakapat chilwítyi iwínshnan. Chilwítityaw pá’awtkw’ina tamaynakɬáyin.

(lit. “”)

chinúki- (v)

(ppl chinúkyi) —Iwá chinúkyi iwínsh.

chípshi- (v)

(hab chípshixa) —Ichípshisha atáwaaspa.

Chishkíin (adv)

(lit. “”) —Chishkíin sínwik.

—Átaw iwá Chishkíin sínwit.

—Maysxmáysx páwyasapsikw’anxa Chishkíin sínwit.

—Páyshmash cháw wáta Chishkíin sínwit, kumash cháw wáta tiináwit.

(lit. “”)

chiwát- (v)

(past chiwátna, ppl chiwátni) —Áwnash chiwátsha. Cháw pásaypim ánach’axi.

—Tɬ’áaxw kákyama pachiwátna tkwátatki.

—Máytkwatatkitash wá chiwátni.

chíyin¹ (det abs)

—Chíyin amíisin pápaɬiixsha.

—Cháw chíyin patkwátaxa núsuxnan.

chíyin² (det obv.erg)

—Chíyin pánya íkw’ak táatpas.

chíi- (v)

(hab chíixa, past chíina) —Túnnam átk’ixsha chíit?

—Chíitxawyaw iyúushna.

()

chíit’a- (v)

(lit. “”) (hab chíit’axa) —Míshnam chíit’asha’?

—Chiiɬáma pachiít’asha láamyaw.

pináchii- (v)

() —Mísh íxwi pináchiisha Cháan’?

—Iwínana táwnkan anakwnák pináchiixa.

shapáchii- (v)

—Washat’uyɬáma pashapáchiisha k’úsima.

—Ishapáchiitasha k’úsi pt’íniks wánayaw.

(lit. “”) —Túnnam ishapáchiina?

—Áwna shapáchiitasha káa.

shapachiitpamá (n)

(lit. “”) —Winátt iwachá niimí shapachiitpamá.

—Pt’íniks itamántati k’úsi shapachiitpamáyaw.

chíiman (det acc)

—Chíimanpat áshapakutkutna íniixit ishchítnan.

—Íchiish ánisha chíiman kumash imanách’a íchi nísha.

()

chíinaman (det acc)

chiinamínk (det gen)

—Chiinamínk awinshinamí k’úsima átutanatya ɬáamay.

chiiník (pro abs)

chíma (det abs)

—Chíma awínshma pawakítsha kútkut.

chímchayk- (v)

(past chímchayka) —Lahaháamnash xátamayawkshana, kúuknash chímchayka.

chimnáti- (v)

(hab chimnátixa, past chimnátya) —Áwnash chimnátisha.

chimnín- (v)

(impf chimnínxa) —Lákas ichimnínchimninxa ip’uusmíknik.

chímtaxshi- (v)

(hab chímtaxshixa) —Myálas sts’átpa ichímtaxshixa anakú túwin pá’ihananuykta.

chímti (adj)

—Watímnash itámyana chímti shátay.

chímwayxti- (v)

(hab chímwayxtixa) —Áwnash chímwayxtisha wíyatyaw.

chímwilaalakw- (v)

() (pf chímwilaalakwsh) —Ichímwilaalakwsh tɬ’áaxw tún.

chímwiihayk- (v)

(past chímwiihayka) —Chímwiihaykimshnash máytski.

chímwiiɬtx- (v)

—Áwnash chímwiiɬtxsha ílpyaw.

chímyanashyi, chimyanashyí (n)

(pl chimyanashyíma) —Chímyanashyi iwá.

chínik (det abl)

—Áyatma kwínik pa’ayíkxa, cháw chínik.

chínim (det inv.erg)

—Chínimnash áyatnim iwapíitaxa kútkutyaw.

chinmí (det gen)

—Chinmí ísht átuxnana yáamash.

(lit. “”) —Chinmí iwinshmí k’usík’usi áwa wisalilɬá.

chinmíknik (det abl)

—Chinmíknik iníitknik panákyat’ana ap’uk-’áp’uk aykáwaas.

(lit. “”)

chíx- (v)

(ppl chíxni) —K’usík’usima pachíxchxsha púuchpa.

—Míshnam pinachxnásha’?

chíxni chíish (n)

(lit. “”) —Máytskiish chíxni chíishki winaníishana.

(lit. “”)

chxnáshani (adj)

(lit. “”) —Máytskiish chxnáshaniiki winaníishana.

(lit. “”)

chíx-winat- (v)

—Ichíx-winatsha chíish k’míɬknik.

chkú- (v)

(past chkúwa) —Mísh ichkúwa’?

—Chkút áwa.

Chlálpam (n)

() [from ]

chmáakw (adj)

() —Anakú itaxnúnak’ita, kúuk itxánaxa chmáakw lámt.

chmúk (adj)

() —“Míshmash wá kála imínk táatpas?” “Chmúk ku luts’áash wá táatpas.”

chmuk táatpas (n)

(lit. “”) —Chmuk taatpasmí áwa káatnam tamáawish silkmí.

chnamánk (det)

—Chnamánk iwá tíin.

—Ishúkwaasha timnanáxt pínk íchna anakúsh chnamánk Husumpamáki.

()

chnáyk’ay (det ben)

—Pnáy iwá chnáyk’ay túttay.

chú (exp)

() —Chú, áwmash tkwápchayksha pútimt timashmí táala.

chú’ (adv)

—Chú’ sínwitknik ikátuti.

—Chú’ patxána kákyama anakú ip’úus iwyánawya.

(lit. “”)

chúxchxw- (v)

—Páchuxchxwsha káɬayin myánashnan.

(lit. “”)

chxw (exp)

—Nakáɬasaanimnash ishapásp’itanixana tútanik kuush ínxana “chxw káɬa.”

chúush (n)

—Niimí Tamanwiɬá, kw’aɬanút imanák íkuuk íchin tkwátatyaw ku chúushyaw, kúshxi niimí wak’íshwit.

()

chwáwni- (v)

(hab chwáwnixa, imper chwáwnik) —Míimi tíinma papá’ishnawaynxana ku pápachwawnixana tkwátat.

(lit. “”) ()

chwáwnik- (v)

(past chwáwnika) —Joe Hunt iwachá Xwáɬxwaypam. Palaláay átaw timnanáxt ichwáwnika niimíyay.

()

chwík- (v)

—Ttúush twátima cháw patk’íxinxa áchwiktaam táala. Átaw áwa walímshatay uu tún.

chxáaw (adj)

—Ínimchxaw iwá imínk k’usík’usi.

chxíi- (v)

(hab chxíixa, past chxíina) —Chxíishaash.

—Chxíinaash ashkú xáwshxa wáyxtitknik.

chyawáw (adj)

() —Tɬ’áaxwpa minán chyawáw k’usík’usi ichíxchxsha.

-ch’a (nsf) () —Wínashanaash pamalíityaw kuush inách’a pashapátkwatana sháxaapi kíiks pamaliitpamá.

() —Túunnam ímch’a áshukwaasha?

—Pamúnnash ínch’a wínaxa casinokan.

() —Cháw tún ishúkwaasha pínch’a.

-ch’ak’a (nsf) —Áw pínch’ak’a.

—Áyuuyuunk. Ímch’ak’a áyuuyuunk.

-ch’axi (nsf) —Cháwnam áwiwtiwata ímxaynan. Ímch’axiim wyákwshtikxa.

—Láaknam imanách’axi iláakta imínk iwínshnim.

ch’áap- (v)

(hab ch’áapxa) —Ich’áapxa wála shátmiki.

—Anakú its’ts’úupinxa púuy, kúuk ttúush tiichám ich’áapxa.

ch’áax (adj)

—Ch’áax iwáyna tikáy.

—Ch’áax pátaa táp’ashnan nawinaɬáyin.

ch’iláaw (adj)

() —Ch’iláaw iwínsh iwyáninxa.

() —Ch’iláaw nikw’ít iwyáninxa áyat.

()

ch’ilú- (v)

() —Iwínsh ich’ilúsha áyatnan.

—Íchin áshapach’ilukim.

ch’íluk- (v)

—Ich’ílukshaam iwínshnim.

—Íchin áshapach’ilukim.

ch’iwáa (adj)

—Ch’iwáa iwyáninxa washat’uyɬá wáshatnak’itpa.

ch’íya (n)

[compare ]

ch’íl- (v)

—Ách’ilshapat áyatma anakú iwá shíx k’ínupa.

ch’ím (adj)

() —Xapiɬmí iwá ch’ím.

—Ch’ímnash wá shuwatpamá xapiɬmí.

shapách’imk- (v)

—Shuwatpamá xapiɬmínam shapách’imkta ts’ím shúwatay yáamashnan.

(lit. “”)

ch’ísh (adj)

—Wáshnam ch’ísh.

ch’íshk- (v)

(past ch’íshka) —ch’ishkɬá

—Ich’íshksha iwínsh.

—Míshnash ich’ishkúusha iwínshnim’?

—Pinach’ishkúusha ayatmíki iwínsh.

(lit. “”)

ch’íx¹, ch’íxni (adj)

() —Ch’íx itxána tikáy.

(lit. “”) —Ák’aatink ch’íxninan.

[compare ]

ch’íx² (adj)

—Ch’íxnash txánana k’úpkw’p yáwatashpa.

(lit. “”)

ch’mít (n)

() —ch’mítaash

ch’u’úum, ch’úu’um (adj)

—Ch’úu’um iwáynana anakú ik’ínuna lamtúsma.

—Ch’u’úum patxánana myánashma anakú iwyánawya wawyaɬá.

—Ch’u’úumnash txánasha tpísh.

ch’úum- (v)

(hab ch’úminxa, imper ch’úumk/ch’úumink) —Ch’úumk.

() —Ch’úumshaash wínatyaw.

—Áswan ich’úumsha. Ch’úu’um iskáwna.

(lit. “”)

ch’wí(n)- (v)

(hab ch’wínxa, imper ch’wínk) —Íkuuni ch’wínk.

—Niwítkansim ich’wínxa.

ha’áa (exp)

—Ha’áa, wíikatutik.

ha’áash (adj)

—Ha’áash iwyánawi, cháw túkin pxwípxwini.

ha’áay (adj)

—Ha’áay txának!

hananúy (adj)

—Hananúy k’usík’usima pawahwáksha.

hananúywi- (v)

(pf hananúywi, hab hananúywixa, past hananúywya) —Túyaynash hananúywisha?

—Ahananúywisha ámchnik áyat.

háps (n)

—Patmaanísha Tíinma hápsnan.

[from ]

háw’ (adv)

() —Háw’ iwináynaka.

hawílish (adj)

() —Hawílish iwínsh iwyánawi.

hawílish (n)

(lit. “”) () —Íkw’ak iwínsh iwá hawílish.

—Hawilishmamí áshapawach’aksha pshwápa waníkt.

hawláak (adj)

() —Páyu hawláak iwá wálimwiihaykt.

(lit. “”) —Hawláak iwilúuka túxinyaw áapliin.

hawláak istí (n)

(lit. “”) —Páshtinma pakípsha lahaháamyaw túxinyaw hawláak istí.

Hawláak Tíinma (n)

(lit. “”) —Áshukwaanapatakut pxwítyaw Hawláak Tíinma.

hawlíp (adj)

—Atanamúnatak hawlíp iwínshnan.

—Áswan iwá hawlíp sinwiɬá.

háyk- (v)

(hab háykxa/háykinxa) —Xwíimichnik iháykma Yáslams Myawaxmíkan tiichámkan.

shapáhayk- (v)

(past shapáhayka) —Ishapáhayksha ipápki.

—Pshítin páshapahayka tánawikshyaw.

(lit. “”)

háa’ay (adv)

() —Háa’aynam pánita pútimt táala kumash kúuk ítuxta kapúu.

háash- (v)

(hab háashxa, imper háashink) —Nch’íki iháashsha.

—Páshtin twátiyin pá’ina, “áw háashink.”

háashhaash- (v)

—Wíihaashhaashshaash.

háashtknik- (v)

() —Páhaashtkniksha sínwit.

—Pápahaashtkniksha shyaputímt ku íchishkiin sínwit.

háashtkw’k- (v)

—Áwna kátutisha. Áwnamtk wíihaashtkw’ksha.

háaw (adv)

—Háawk’aash wá kaylí aɬá’aɬakan.

—Háaw tánawityaw i’ásha anahúy.

háay (adv)

() —Iyíya iwá pít’xanukpa tkw’anatitpamá ishchít. Háaypam sápkitwani pápatkw’anatyi twánata.

—Tɬ’ápxi kúts’k tkwátak, cháw háay tɬ’áaxw.

—Háayna íkuuk kátwata saplíl pátaki.

()

háay (comp)

—Ásapakw’stik háay xáayaw ip’úusnan.

—Háay ikútkutnak’ita, kúuk iwínpta iyúush.

—Háaynam tkwápwiluukta niwítknik ipáp, kúuknam pakwyáamta walak’ikɬáma.

—Páyshnam átk’ixsha túpan pina’ináwit, háaynam wilíilawita maysxmáysx, kúukmash txánata xtúwit.

huk’húk’ (n)

[compare ]

hulí (n)

—Hulípatash húuy shapátutya ts’xwiilí.

huyanák- (v)

() —Cháwnash áshukwaasha huyanákt.

húu (exp)

—Húu, minánnam wá?

()

húuy (adv)

() —Húuynash tkw’anátisha íkuuk.

—Húuynash waw’áwishana patún.

(lit. “”) —Áswannan húuy pshítin páshapatk’isha pt’íniksaan.

húuy(n)- (v)

(hab húuynxa, past húuyna) —Pahúuyna wisalilɬáma xátxatyaw.

íchashk- (v)

(imper íchashk) —Awkɬáw áwichashk ɬk’iwit’áwaas lípanan.

íchay- (v)

—Kw’shím áswan íchaychaysha tma’áak pt’ilímaman.

—Páyshnam yalmílk ítwata tawtnúk kunam íchayta.

()

íchayk- (v)

(ppl íchayki) —Láaknam íchaykta tɬ’áaxw shimín chiitpamá chíish.

—Chíish itxánasha íchayki.

—Cháwk’a túyay chíitay iwá íchayki chíish wanapamá.

íchch’ilk- (v)

—Kw’shím áswan íchch’ilksha myánashmaman, kutash húuy pápayksha.

íchi (det abs)

—Ánitak íchi táala.

—Íchi iwá.

[compare ]

íchiyay (det ben)

—Cháw iwá ts’áa íchiyay kútay kápin. Xnim’attpamá iwá yawatashpamá.

Íchishkin, Íchishkink, Ichishkíin (adv)

(lit. “”) —Íchishkin sínwisha.

—Íchishkink sínwik.

—Shukwínsh iwá sinwiɬá Íchishkin.

íchiinak (det acc)

—Átimnashaash íkuunak pak’uɬáan, ku cháw íchiinak.

íchiini, íchiinik (det alla)

—Pakwíitama íchiini, ku míinxash pawínana.

—Íchiinik wínam ayíkatam.

íchin (det dat)

—Túnnam pánita íchin?

—Íchin nánam kapúu.

íchma (det abs)

—Íchma myánashma pa’anut’átwisha.

íchna, íchnak (det loc)

—Cháwnam ánichta íchna. Íkwna ánichk.

—Íchnak ayík.

—Íchnaknash ánicha xálukt pak’ikáwaaspa.

ichnamá, ichnamánk (det)

—Anakúsh áw myánash cháw papxwísha mísh túkin. Ku páysh cháw túun pashúkwaasha anakúsh ichnamá tiichampamá.

() ()

íchuk- (v)

(imper íchuk) —Cháw áwichuk. Áshapanaxtik maykmáal. Áshapakw’aanshaam.

íhananuyk- (v)

() (pf íhananuyksh) —Cháw pá’ihananuykim.

—Pyápin pá’ihananuykshana táalayaw Máalinan.

íkkimi- (v)

(pf íkkimi, hab íkkimixa) —Áwnash íkkimi wíwnu.

iksíks (adj)

(pl íkks) —Íchi iwá wáawk’a iksíks táatpas.

—Sapsikw’aɬaanmí áwa íkks skuuliɬáma.

() —Íkksma tíinma pak’ínunxa hawláaknan túun.

(lit. “”) —Nch’ínch’ima pa’ayktwíixa átaw kkanáywitpa wyásapsikw’atay íkksmaman.

iksíks ttáwaxt (n)

(lit. “”) —Tɬ’áaxw tasixɬáma pawíi’uynxa patasíxinxa iksíks ttáwaxtknik.

(lit. “”)

iksíks ttáwaxt (adj)

—Páyshnam mayk-’iksíks ttáwaxt tamátway wakíttaxnay.

Iksíks wána (pn)

(lit. “”) () —Iksíks wánapa Tíinma walímtwaluutki panp’íwixana. Cháw tún áwacha twaluutpamá.

íktas (n)

—Ánichk maɬáamaɬaa pnutpamá íktasnan.

(lit. “”) [from ]

ikuslúuk- (v)

() —Ikuslúuksha pyaxí ká’uytay.

íkush (adv)

—Cháwk’a íkush pakúxa.

—Lísxaamnash íkush kúya.

íkuuk (adv)

—Míshnam áw íkuuk xáwshxsha’?

—Axwyaktwíitashaash áyatmaman íkuuk.

íkuuman (det acc)

—Íkuuman ánitak.

íkuunak (det acc)

—Tɬ’áp íkw’ak iwá. Tɬ’ánxnash íkuunak átk’ixsha ipíxnan.

íkuuni (det alla)

—Túnxkannam tkw’anátisha. Íkuuni wyátkw’k.

ík’ink- (v)

(imper ík’ink) —Walak’ikɬáma pa’ík’inksha ishchít.

() —Áwik’ink shíipmaman. Íkuuni áwyuk imítichan.

ík’psk- (v)

—Ínmisht ík’psksha ts’í chíit túuxki.

ík’uk- (v)

(imper ík’uk) —Íkwna áwik’uk shátaynan ku íchna áwik’uk lisháalnan.

—Ashkú túxshana wyánintknik ká’ik’ukshanaash shapap’ikáɬ táatpastaatpas.

ík’uksh (n)

—Anakú pasháxtɬ’kxa waskú tamanikɬáma, papítwiluukta ík’ukshyaw. Pa’ík’ukta mayk-’íxwiyay sáyptay músmustsin.

íkwaak- (v)

(ppl íkwaaki) —Shíx iwá k’ínupa íkwaaki latáam.

—Ttúush tíinma yalmílk paptúkxa waxwnaykí papáchu íkwaaki paaxamitpamápa tiichámpa.

íkwaal (adv)

—Íkwaal iwá súp’ski.

íkwiinik (det abs)

—Íkwiinik pápatkw’alsht’xsha.

íkwin, íkwink (det dat)

—Káatnamyawna íkwin wínata máysx.

—Pnúnaash íikwin anáshtiyaw.

(lit. “”) () —Iwyáych’usha íkwin twátinan.

íkwinkink (det inst)

—Awkɬáwnash áw sínwi íkwinkink.

—Itámunshanash íkwinkink watím.

íkwɬ (adv)

—Íkwɬnash wá táala.

—Cháwnash pxwíshana íkwɬ tíinma pawyánawita.

—anakwíɬ iwá wyáxayxt ku sapálwit

íkwɬkin, íkwɬkink (adv)

() —Íkwɬkin pápawxitimsha cha’áay yíktpa tíinma.

íkwma (det loc)

—Íkwma pawá inmí wyánch’ima.

íkwmak (det abs)

—Íkwmak pawá inmí wyánch’ima.

íkwna, íkwnak (det loc)

—“Minán iwá Dave?” “Íkwna shk’íishpa ilá’isha.”

—Cháw íkwnak páwapasham. Páyuush wá.

íkwnink (det abl)

—Pa’átxa íkwnink pchíshknik.

—Ák’inushanaash iwínshnan anakú iwináta íkwnink iníitknik.

íkwnimk (det obv.erg)

—Íkwnimk iwínshnimnash ishapátkwapwiluuka.

íkwstimi- (v)

(hab íkwstimixa, ppl íkwstimyi) —Áyat i’íkwstimisha íktas.

—Cháwp’xmash wá wawtukáwaas. Íkwstimyi wínichk patún.

íkwtink (adj)

—Awtashkú patúskinxana íkwtinknam tkwátatnan áxnita.

()

íkw’ak (det abs)

—Íkw’ak iwá shíx táatpas.

—Íkw’akmash wá imínk iníit?

íkw’stik- (v)

(imper íkw’stik) —Áwikw’stik latáamnan.

ík’p-, ík’pt- (v)

(lit. “”) (imper ík’pink, ppl ík’pi) —Shíx ánichk ík’pi.

—Áwik’ptatak ámchnik.

()

ikwík- (v)

(hab ikwíkxa) —Cháw pá’ikwikim.

—Cháwnam wáawk’a pina’ikwíkta. Ashapapayúwitaam tíinmaman.

íkw’ilk- (v)

—Myánashma paɬk’íwisha wináttpa, ku pa’íkw’ilksha chíishnan.

ílachx- (v)

(ppl ílachxi) —Ílachxsha saplíl.

ílakayxi- (v)

(lit. “”) (hab ílakayxixa) —Ílakayxyanim íchi tkwátat, kunkínktash xtú wáta niimí wáwnakwshash ku wak’íshwit.

()

ílamxshk- (v)

(ppl ílamxshki) —Áwnash ílamxshkatasha limíslimis.

ílat’i- (v)

—Ílat’isha nikwít.

ílatsxi- (v)

—Ílatsxisha wíwnu.

ílats’ik- (v)

—Ílats’iksha wíwnu.

ílats’muy- (v)

—Ílats’muysha ts’xwiilí.

ílawala- (v)

—Pa’ílawalasha káw pashapák’paasksha shushaynshmí yápaash.

() ()

ílaxyawi- (v)

(hab ílaxyawixa, ppl ílaxyawyi) —Ílaxyawisha táatpas.

—Kutash kwnák awkú ásht wachá anakwnák awkú pa’ílaxyawixana.

() ()

ílaxuyx- (v)

—Ílaxuyxsha kúpi.

ílaamk- (v)

—Ílaamksha tímash.

—Tíinma panátxanaxa, “t’íxwt’xwin pá’ilaamkanixa watíksh tɬ’yáwyinan.”

ililmúk (n)

() —ililmúkaash

—Ililmúk iwá p’a’áam wíwnuknik.

ilkúu- (v)

(hab ilkúuxa) —Ishapák’ikxana núsux kwnák ilkúuxana awkú.

()

ílkw- (v)

(hab ílkwxa, imper ílkw, past ílkwa) —Ílkw ílkwsh.

ílkwaas (n)

—Áwawch’xink ílkwaasnan.

—ts’wáay ílkwaas tamaníki

(lit. “”) () —t’aɬáa ílkwaas

(lit. “”) ()

ílkw’k- (v)

—Cháwnam áwilkw’kta myánashnan.

íɬ (n)

—Wíiwinak iɬapmíyaw.

—Iwánpishaam iɬám. “Íchin wínam” inúu.

íɬamayk- (v)

(hab íɬamaykxa, imper íɬamayk, past íɬamayka, ppl íɬamayki) —Ip’úus, íhananuyktki, íɬamaykxa ístama alitlak’ít. Inánaxa wíyat tíinatknik.

—Piná’iɬamayk.

imák (pro nom)

—Ínknash nátxanata “pít’xanuk,” kupam imák nátxanata “pít’xanuk.”

ímaɬak- (v)

(hab ímaɬakxa, past ímaɬaka, imper ímaɬak) —Áwna ímaɬaksha.

—Na’íɬas ímaɬakxa iníitnan ɬíikw’i.

—Iwíi’imaɬaka iníit ku kpáylk iwshtáymana wyaashɬáaman.

(lit. “”)

imamanák (pro acc)

—Íxwipam imamanák ishapyáwita kwínim tamánwitnim.

—Imamanáxushpam ituxúnata.

()

imamínk (pro gen)

—Íchimatash wá imamínk kaylí’?

imanák (pro acc)

—Imanákmash sámxnasha.

() —“Míshnam imanách’a patíixwana íkwinkink txánatki’?” “Kwáak, wíyat’ishnash xtwáyakshayka Lápwaypa kuush cháw wachá íchna.”

ímasak- (v)

(hab ímasakxa) —Pa’ímasaksha shímx káatnam skítkski.

() —Íkuuk pt’ilíma pimá’imasakxa anakú cháw wíyat paɬxanút pawyáninxa.

ímasix- (v)

—Ísht áwa imasixɬá.

imínk (pro gen)

—Íchimash wá imínk?

imiinanák (pro acc)

—Imiinanákpam átawishana.

—Imiinanách’aximatash k’ínanita.

()

imiinanmínk (pro gen)

—Imiinanmínkmatash wá shíx k’ínupa káa.

(lit. “”)

imiiník (pro nom)

—Imiiník Davein xnítatak pyaxí, cháwnash ínk.

ímin (wh)

—Íminnam wishánasha?

ímk (pro nom)

—Shínnam wá ímk?

ímuyk- (v)

(hab ímuykxa) —Inwím’inwim ímuykxa túskaas ipíx ɬk’ámay anítay.

inák (pro acc)

—Ináknash átawisha ínmamnim.

ínak’i- (v)

(pf ínak’i, hab ínak’ixa) —Patúxnimtaxnay skuuliɬáma xáyxtknik anakú pa’ínak’ita tímash.

ínat’i- (v)

() (hab ínat’ixa) —Ínat’isha nikwít ámchnik.

inawawíksh (n)

() —Míimi wyánch’ima paníchxana inawawíksh amiismíyay cháynachitay.

—Łmáma inícha inawawíkshpa limíslimis.

ínawi- (v)

(pf ínawi) —Áyat ts’a’á’ i’ínawi táatpas.

(lit. “”)

ináwi- (v)

() (hab ináwixa, imper ináwik, past ináwya) —Ináwisha táatpas.

()

pina’ináwi- (v)

—Pina’ináwisha tasíxtay.

() —Pina’ináwisha sínwitay.

ináaw (n)

() —Ináaw ísht Spilyaymí áwacha ts’áa cháynachitay.

()

íniixi- (v)

(hab íniixixa, ppl íniixyi) —Íniixisha káa. Ikkanáywisha iwínsh.

ínim-¹ (v)

() (pf ínima) —I’ínimsha nawinaɬá pít’xanukpa.

inimɬá (n)

—Inimɬá’isha túxinpa.

(lit. “”) —Nch’íki inúu inimɬá.

ínim-² (adv)

() —Ínimsts’aat iwá ámchnik.

ínk (pro nom)

—Ínknash átuxnana yáamashnan.

—Ash ínch’ak’a áwihananuyksh.

—Ánach’axiish ínxi wyákwshtika ɬk’íwitpa, kuush wawyaɬánim nápaam xtúwiki iwát’ana.

()

inmí (pro gen)

—inmíma átawitma tíinma

() —Íchiish wá ishnawáy pxwít inmínch’a.

()

inmúu- (v)

() —Cháwpam awinmúuta ímtɬ’aksaan.

ípchtk- (v)

(imper ípchtk, ppl ípchtki) —Áwipchtk siilháwsnan hulítknik.

ípxw- (v)

—K’usík’usi ípxwsha patúun.

ípyuk- (v)

(past ípyuka) —Miskilíiki pa’ípyuka ílkwaaski pyúshnan wináttknik.

íp’ik- (v)

—Íp’iksha áyat áwshniksh.

()

íp’ink- (v)

(ppl íp’inki) —Tkwáywaychaash iwá íp’inki.

()

isíkw’a- (v)

(hab isíkw’axa, imper isíkw’ak, past isíkw’ana) —Awisíkw’ak táatpas.

ískaw- (v)

(past ískawna) —Áw iwámsh wawyaɬá. Áwna tɬ’íks ískawskawta wat’anáwaaski.

ískawk- (v)

() (hab ískawkxa, past ískawka) —Ixáwiilapaaxa ískawktki íkw’ak k’úsi.

ísp’ik- (v)

—Ip’úus itapnúxinxa ísp’iktki.

ístama (n)

—Taláyi tnún itútisha ílp ku iwalímwiihayksha x-wíshyaw anakwnák ayatúksma ku ístamama áspatasha.

ísx- (v)

—Íkwɬkink inúu xálish wápashi. Túwinxash pá’isxsha.

íshat (n)

—Íshatnash wá t’iláak mishyú.

—Kúshxiish wá xítway ts’áa íshatkan.

—Íkush pákuxana kuya awkú ísatsim. Píitɬ’yawishana anakú cháw tún áwacha winánpsh.

(lit. “”) ()

íshax- (v)

(imper íshaxink) —Áwishaxink ílkwaas ílkwshpa.

—Áwmash alyúusha kumash íshaxanisha.

(lit. “”)

ísht (n)

() —Ínmisht ituxúna chatwilí.

—Mísh áw ímisht ikútkutsha’?

—Slúskin iwachá Wyawiktmí ísht.

—Á’iwaywisha t’álpt ayatmí ísht.

íshtama (n)

—Pák’utnak’itpa itamnawitáshwishana apatkú íshtama ának-wayxtyanya káa.

íshtk- (v)

—Ip’úus i’íshtksha wisxáwaasnan.

íshtwin- (v)

() —Íshtwinsha myánashnan.

íshwik- (v)

() (hab íshwikxa) —Íxwiyay i’íshwiksha tanwáytt.

ítalx- (v)

(hab ítalxixa, ppl ítalxi) —Ínpuutnimnash its’wáykanya pnutpamá kuush ítalxanya.

—Áwpam áshimta. Áw iwá ítalxi aykáwaas.

ítaxshi- (v)

(past ítaxshya) —Áyat ítaxshya tɬ’ákspa.

ítaaxi- (v)

—Pa’ítaaxisha ptín tiichám.

—Pá’itaaxisha ishchítnan.

ititáma- (v)

(hab ititámaxa, ppl ititámani) —Ititámashaam táala’?

ititamatpamá (n)

(lit. “”) —Náxsh wyásklikt iwá ititamatpamápa píniipt kwáta.

ítk (n)

—ímitk

—ínmitk

ítkw’k- (v)

(imper ítkw’k) —Ámash áwitkw’k tímashtimashnan.

ítk’ax- (v)

—Pa’ítk’axsha ts’xwiilí áyatma.

ítunx- (v)

—Cháwnam áwitunxta íchiinak tímashnan.

ítux(n)- (v)

(imper ítuxink) —Pá’ituxim.

—Áwituxink ɬk’iwit’áwaas.

ítwa- (v)

(hab ítwaxa, imper ítwak, past ítwana) —Ítwak saplíl lap’ukáwaaski.

—Míshnam áwitwana yápaashki sikáwyanan’?

()

ítxalkw’k- (v)

(pf ítxalkw’ksh) —Myálasnan ip’úus ítxalkw’ksh.

ítyawayna- (v)

(hab ítyawaynaxa) —Cháw pá’ityawaynam.

ít’shk- (v)

(imper ít’shk) —Áwit’shk ílkwshnan.

ítɬxatk(n)- (v)

(hab ítɬxatkinxa, past ítɬxatka) —Washat’uyɬá ítɬxatkinxa yikít k’úsimaman.

—Ínpats iwachá shapákw’aanni áswan ku pá’itɬxatka wawyaɬáyin.

ítɬ’aap- (v)

—Áwitɬ’aapshnash kútkutnan.

ítɬ’yawi- (v)

(hab ítɬ’yawixa, imper ítɬ’yawik, past ítɬ’yawya) —Ítɬ’yawya tɬ’awí.

ítɬ’yawish, ítɬ’yawitlak’it (n)

() —Húuy itsásunaynaksha tún tánawityaw. Páysh ináshsha ístama uu páysh áwa ítɬ’yawish.

()

its’ík- (v)

(ppl its’íki) —Cháw itk’íxsha its’íki tkwátat.

(lit. “”)

its’wáyk- (v)

(imper its’wáyk, ppl its’wáyki) —Its’wáyk tímash.

pina’its’wáyk- (v)

—Pina’its’wáyksha twáti.

() —Áwna pima’its’wáyksha. Áwna tamíinayksha.

(lit. “”) () —Piná’its’wayksha tamáshtktyaw músmustsinnan.

—Áwna pimá’its’waykta átaw kkanáywitay.

íwak’ishwi- (v)

(past íwak’ishwya) —Anakúsh íwak’ishwya tíinnan tɬ’áaxwnan túun.

()

íwanuu- (v)

(past íwanuuna) —Ch’úu’um pá’iwanuuna pshítin sxíxtyaw.

iwásp (n)

—Iwáspyi iwyáninxa.

iwáspaas (n)

() —Áyat iwísxsha iwáspaas.

—Ánaktxaw ashɬá ináktkwaninta xwyáchpa iwáspaas.

iwáxi- (v)

(hab iwáxixa, imper iwáxik, past iwáxya) —Pa’iwáxim.

—Ashapa’iwáxik.

íwaaxi- (v)

—Íwaaxishtash xúuptnim.

íwiik- (v)

(hab íwiikxa, past íwiika, ppl íwiiki) —Íwiiksha yáamash.

—Palaláay núsux pa’íwiika.

—Áwnash íwiiki txána.

íwiispk- (v)

() —I’íwiispksha pchísh.

íwsx- (v)

(imper íwsxink) —Áwiwsxink k’úsinan.

—Piná’iwsxink. Láaknam payupáyu pinákuta háaynam táktanim ik’ínuta.

íwtik- (v)

() —Ku’áw núsuxwitsim, luts’á núsux, ku kw’ínk pawí’iwtiksha k’ixlípa.

() ()

íwyawtik- (v)

—Tɬ’áksin pá’iwyawtiksha palaxsíksnan.

íxalkw’k- (v)

(hab íxalkw’kxa) —Ipápa’ixalkw’kxa Halawíinpa.

—Cháwnam áwixalkw’kta ɬmámanan.

íxwi (adv)

—Íxwimash yúuyuuta.

—Anakú ínpats iwachá íxwi iksíks ttáwaxt kuush tɬ’áaxwkan míin itwíntwinxana.

—Ku íxwi pyaxí ilatíshata.

iyák (adj)

—Iyák itxána tmáy.

Iyakíma (n)

() —Iyakíma pawá chnamánk.

íyatna- (v)

(pf íyatna, hab íyatnaxa) —I’íyatna lákasnan.

íyatɬ’pi- (v)

(hab íyatɬ’pixa) —Awkú niiptík xwɬxwíɬ áwaynana anakú t’íxwt’xwin pá’iyatɬ’pyanya.

íyawtik- (v)

—Pá’iyawtiksha.

iyáx(n)- (v)

(pf iyáxsh/iyáxin, hab iyáxinxa, past iyáxna) —Xálukt latáampa atashkwnák áwyaxna myálasnan.

—“Túunnam áwyaxin?” “Iyáxshnash miimá laklíi, ashkw’ínk wixína inwím.”

iyíya (adj)

—Iyíya iwá wyánint sts’átpa.

íyu- (v)

(hab íyuxa/íyunxa, imper íyuk) —I’íyusha k’úsimaman.

—Wáawk’a kítu íyusha átmupiil.

iyú’yu- (v)

—Áw itáxshisha. Áw iyú’yusha.

íyuk’aatk- (v)

(imper íyuk’aatk) —Áwyuk’aatk apíxnan.

iyúush (n)

—Atanamúntk íkuuman. Ts’i’íix iyúushyaw pakútkutinxa.

iyúush(n)- (v)

(hab iyúushinxa, past iyúushna, ppl iyúushni) —Ttúush tíin háay iyúushniyaw pakútkutta.

(lit. “”)

iyuushtpamá tímash (n)

(lit. “”) —Láaknaash iyúusht iyuushtpamá tímash.

pina’yuushnásha- (v)

(lit. “”) (hab pina’yuushnáshaxa) —Páwiiwamshim pútaaptit xáxaykw pina’yuushnáshatay lakayxit’áwaasay.

íi (exp)

[compare ]

íip (adv)

—Íip ptínknik iwinátma tɬ’álk.

—Íip chíishyaw ilamáylaka wálchayu.

íish- (v)

(hab íishxa, past íisha) —Pa’íisha palyúutpa.

—Pa’íisha palaláay táala.

íix- (v)

—Íixsha tikáy.

piná’iix- (v)

(ppl piná’iixni) —Míshnam piná’iixanya itít?

(lit. “”) —Piná’iixshaash wixápa.

()

ichú (n)

() —Ichúpa piná’iixsha ap’úus.

ichú- (v)

(hab ichúnxa) —Ichúsha ámchnik.

—Inúu shapatk’itpamápa máytski i’ichúta.

ikú (adj)

—Páyu it’úk iwá chápyukt wílapsnan. Iwá ikú.

ilá’muk- (v)

—Ilá’muksha watám.

ilíx (adj)

() —Wáawk’a ilíx tkwátat inmíyaw.

ílp (adj)

—Mámknik pátu iwá ílptxaw?

ilúx (adj)

—Naxáxas iwachá ilúx wapiitatát’ani ishnawáymaman.

ilúy (n)

—Ishapáxwiiɬkanyaash ilúy wáwnakwshashknik.

()

ím (n)

—Xlíip wapáwxink ím.

—Cháwnam shapáp’ilkta ím.

(lit. “”) ()

íma’iyuush- (v)

—Imá’iyuushnatash tamánwitnim tiichámyaw kutash íxwi awiwáxisha íkwin.

imacháy- (v)

() —Áwnam awkú imacháysha!

—Cháwnam ilíxpa imacháyta. Chilwítnam papxwinúuta tíinma.

ímak’ink- (v)

—Húuynash ímak’inksha láxuyxt tawtnúk.

()

imasíx (adj)

—Imasíx áswan ishapátyasha tíinmaman.

imasíxi- (v)

(hab imasíxixa, past imasíxya) —Wáawk’a ilíx imasíxya átawpa páwyak’uktpa.

—Átk’ixshanatash mits’íxwat átaw sínwityaw ku awkɬáw imasíxya.

ímchak’ink- (v)

(past ímchak’inka) —Myálas iwaɬána tawtnúknan ku kís ímchak’inka.

imíti (n)

—Xwíimi ku imíti itɬúptɬupsha.

imítichan (n)

—Awkalaláti ts’íkts’ik imítichan k’átt ishchítpa.

—May’imítichan átamanik.

imítichnik (n)

—Áwnash tamáatta imítichnik tɬ’píip.

—Imítichnikin páshapashuysha wyakwshtikɬáan.

()

imkkáwi- (v)

(hab imkkáwixa) —Imkkáwisha áswan.

—Anakú isxíxinxa imkkáwixa.

ímk’aka, imk’áka (n)

imnimwáy (adj)

—Nayáyas iwá imnimwáy, kwinkínkpat áhuuynxa pt’ilíma.

()

ímtimnayk- (v)

(hab ímtimnaykxa) —I’ímtimnayksha iwínsh.

imttún (adj)

—Páyu imttún iwá áswan.

imú’imu (adj)

() —Payuwitpamápa pawá palaláay alitlak’ít páyu imú’imu myálasma.

imúynak- (v)

—Julienmí á’imuynaksha ísht.

ín- (v)

(hab ínxa, imper ínk) —Ínxanaash natílasaanim, “cháwnam sínwita shyaputímki Sapálwitpa.”

—Áwink átk’ixshaash ik’ínwatamtaash.

—Áw páyknim. Cháwk’amash ánach’axi ínta.

iníit (n)

—Ásht iníitknik i’átshamsh.

—Míshnam wínasha iníitkan’?

Íntyaat (pn)

() [from ]

inwím (n)

—Inwím payúumna Nixyáawipa.

inwím’inwim (adv)

—Inwím’inwim áyatma pamánaxa pít’xanukan xnítyaw.

inwími- (v)

—Áyatma pa’ílaxyawixa tmaanít, kkúush, xnít, ku paníchxa pshátani inwímitay.

ipáp (n)

—Wisíix kúk ipáp.

—Shíshaashaash ipáp.

ipáx (n)

—Áyat ik’ímksha yaamashmí ipáx.

ipíl, ipín (n)

[compare ]

ipíx (n)

—Pa’íp’iksha áyatma k’ímki ipíx’ipix.

ip’úus (n)

[from ]

ip’úux (adj)

—Púkɬa iwá ip’úux.

istí (n)

() —Shapák’psh kapuupamá áwa istiinmí.

isúx (n)

() —Wats’ulakɬá íwiikxa isúxki tkwalánan.

(lit. “”)

ísha (n voc)

() —Wáshnam inmí átawit ísha.

(lit. “”)

ishápi (adj)

—Iháykshamsh ɬmáma tnánknik ishápi ílkwaas.

—Ishápani iwyánawi myánash.

isháy (n)

—Imítichniknik i’átshamsh isháy.

ishchít (n)

—Pa’íniixisha ishchít.

ishít (n)

—Wisalilɬáma pawakítinxa ishítnan pít’xanukpa. Kwnák pimá’iɬamaykxa yáamashma.

ishnawáy (adj)

—Ishnawáypat shíxnan iwínshnan áwanisha anáwit.

—Níyanim k’úsi ishnawaymamíyaw.

(lit. “”) —Ishnawáy k’ínupa ɬmamaanmí táatpas áwa lápaaxwi.

ishnawáy(n)- (v)

(hab ishnawáynxa) —Áwshnawayshaash ánut’at myánashnan.

ishnawáy pxwít (n)

(lit. “”) —Ishnawáy pxwítin pálkw’isha palaxsíks áyatnan.

(lit. “”)

ishú’ishu (n)

—Háasht iwináynakxa ku iwinátxa ishú’ishuknik.

ishúk- (v)

() —Ishúkshaash ɬamtíx ɬimtk’áxki.

—I’ishúksha tmáy.

ishxá’ishxa (n)

()

ishxí (n)

—Imítichnik táp’ashknik ixát’xwt’xwsha ishxí.

itámya- (v)

(hab itámyaxa, past itámyana) —I’itámyasha patún.

—Shíinnam áwtamyiinisha táatpas?

itamyat’ásh (n)

—“Túkinnam itámunsha?” "íkwinkink ts’i’íix itamyat’áshki"

itáyma- (v)

(hab itáymaxa, past itáymana) —I’itáymasha pinmínk tkní.

itít (n)

—Payúwishaash itít.

it’úk (adj)

—Páyu it’úk iwá tamkkáwit kútkut.

iwák- (v)

—Sts’átpaash iwákshana áxnishaash palaláay pyaxí.

iwáywi- (v)

(hab iwáywixa) —Iwáywisha iwáywish.

iwáaɬa (conj)

—Patkwátashana ku ánach’axi awkú pawáashashayksh anáshtikan. Iwáaɬa tún pakáɬk’iwishana ámchnik Sapálwitpa.

()

iwáat (adv)

—Iwáat pákuya iwínshnan áyatin.

() —Iwáat pinapxwinúuna.

piná’iwaat-, iwáat- (v)

—“Minán iwá Cháan?” “Inánana ísht pít’xanukan, anakwnák á’iwaatsha ísht.”

—Piná’iwaatsha iníitpa palaxsíks.

iwíls’iwils (n)

—Túta, cháwk’aash wá myálas. Wáshnash iwíls’iwils.

iwínat (n)

() —Iwínat iwá kaatnampamá tkwátat.

iwínsh (n)

() (du awínshin, pl awínshma) —Patanawíixsha áyatin iwínshnan.

—Itanawíixsha áyat iwínsh.

() —Iwínsh iwá ap’úus.

—Iwínshtxat íkw’ak áwa’!?

iwíix (adj)

—K’íx iwáyna iwíix tímash.

iwít (n)

() —Iwít iwá ililmúk ka’iláwitpa.

ka’áw awkú (comp)

() —Áwtya íxwi pa’iwáxisha ánach’axi nátt táwsayps tanwáytt káwna awkú cháwk’a wá tún táala.

ka’áw awkú (int)

—Kwáak, káw ku míshkin ikáwkina.

—Ka’áw kú iwshánana’?

—Káwnam awkú ímamnim i’átawisha?

ka’áw páysh (adv)

—Húuynash itanwatát’ashana iwinshwashátnim kuush iwáat áwina. Ka’áw páysh pináyaanwana.

ka’áwtya (conj)

—Kutkut-ɬáma Agencypa pimátaatpasixa áynyi ku ttúushma pawyáninxa aynyáɬ táatpas ka’áwtya maɬáa.

ka’áam, ka’áamni (adj)

—Ka’áam púutni áyat itúxsha.

() —Sapk’úsyi áyat itkáwa ka’áamni tanwáyttki.

ka’áat (adj)

() —Ínpsits ipának-wayxtya ku ka’áat i’ámanya, ku íchikuuk myánashma húuy ishapáwach’aksha tímashpa.

—Ka’áat íkw’ak ayíksha Dave. Ipxwísha piná’iɬamayksha.

()

ka’iláwi- (v)

—Ika’iláwisha tkwátat.

—Páyu ts’í iwá ka’iláwitpa.

ká’uy(n)- (v)

() (hab ká’uynxa) —Miimáma Tíinma paká’uynxana mit’ípnank’a.

ká’uyt (n)

() —Íxwi Yakmuɬáma patmáakinxa piimínk tiináwit ká’uytki chímti tkwátatnan.

káka (n)

() —nakákas

—Nakakasaanmí wayxtitpamá k’úsima áwilaalakwa palaláay táala.

kákya (n)

() —Kúyx kákya iká’ayka patíshpa.

—Tamanwiɬáyin pátamanwya tiichámnan ku tɬ’áaxwnan túun, tíinmaman ku kákyamaman.

—Xwísaat Siláylupa iwánpixana íkks myánashmaman ku inámunxana “k’úɬipam wá inmí kákyama,” ku kpáylk iwatíxana.

()

kála’ayk- (v)

—Tsá’at kuukiɬá áyat ikála’ayksha.

kálaamksh (n)

—Átk’ixshaash íkw’ak ts’í kálaamksh.

—Wíwnu ku tmísh, ku tɬ’áaxw tmaanít iwá kálaamksh. Kúshxi wák’amu ku kw’ínch iwá kálaamksh kának’itpa.

kalúlak’i- (v)

(pf kalúlak’i) —Łmáma ikalúlak’i wápaas.

kalúwaash (n)

—Kanútk iwapáwxya kalúwaash.

káɬa (n)

—Áwshtaymak kaɬáp.

—Átmaaktaam kaɬáp.

—Nakáɬas Łátaxat isínwixana.

-kan, -kaník (nsf) (1s inmikaník, 2s imikaník, 3s pinmikaník, 1d napwiinanmikaník, 2d -, 3d piinamikaník, 1p niimikaník, 2p imamikaník, 3p piimikaník)

—Imikaník ikwíitayksh.

() —Inmikaník iníityaw itúxsha.

kának’i- (v)

(pf kának’i, hab kának’ixa) —Áwna kának’i.

kantínas (n)

[from ]

kanútk (adj)

() —Íchi iwá kanútk tímash.

kápashaayat (n)

—Ikápashaayatisha. Áw iwyánawi myánash tiichámyaw.

(lit. “”)

kapúu (n)

—Ánik imínk kapúu.

[from ]

kashkshúki- (v)

() (hab kashkshúkixa) —Ikashkshúkisha k’usík’usi.

—Kashkshukiɬá payúwit i’áwkaninxa áwshnikshpa.

káshtk- (v)

(imper káshtk) —Itamápyukta ku káshtkta pátatyaw.

kátwa- (v)

(hab kátwaxa) —Tíinma pakátwaxana lakamíin yaamashmí yápaashki.

kátwat (n)

—Wáawk’a wíyat’ish iwínsh isínwya kutash awkú wik’áat kátwat tkwátana.

—Shíx iwá kátwat sasílawki.

(lit. “”) —Átk’ixshaash kátwat shapáxaaptpa sháak, apíɬ, ku tmítus.

(lit. “”)

kátxnimwinaynak- (v)

(past kátxnimwinaynaka) —Sts’átpa ikwíitana iwínsh kaasmípa ishchítpa ku ikátxnimwinaynaka awxá’aɬá’aɬa stínstinspa tɬ’áak wixá.

kátɬ’i- (v)

(hab kátɬ’ixa, imper kátɬ’ik) —Cháw kátɬ’ik íchna.

kátɬ’xw- (v)

() (past kátɬ’xwa) —Shín ikátɬ’xwa kúkiis?

káwx (adj)

() —Káwx iláwilalp’asha ts’ím k’pít áanki.

káa (n)

—Iwíihayksha káa.

[from ]

káakim (adj)

—Káakim kúk wápaas.

(lit. “”) —Káakim iwánasha chíish.

(lit. “”)

káam- (v)

—Túnnam káamsha tkwátat?

—Ikáamsha pinmínk pátxtaymash.

() —Áswan páysh ikáamsha k’úsi, míɬ itanawikáshasha kuush áwishaxanita maykmíɬ.

—Sapk’úsyi áyat itkátkaamsha tanwáytt.

kaanakwá (n)

() —Míimi cháw yalmílk áwacha kaanakwá.

—Míshnam áshapawiilat’xna kaanakwáan ílkwshyaw’?

kaanwí- (v)

() (hab kaanwíxa, past kaanwíya) —pakaanwiɬá

—K’usík’usimapat akaanwíxa tkwátat ip’úusmaman.

káas (n)

—Mísh íchna káas ikátutixa’?

[from ]

káatnam (adj)

—Ihananúywya káatnam sínwityaw.

—Ínimkaatnam iwá áyat.

-ki, -kínk (nsf) (1s inmíki/inmikínk, 2s imikínk, 3s pinmikínk, 1d napwiinanmikínk, 2d imiinamikínk, 3d piinamikínk, 1p niimíki/niimikínk, 2p imamikínk, 3p piimikínk)

—“Míshna wínasha inmíki káaki’?” “Kúu mísh, áwna wínata imikínk.”

—Imiinamikínk sínwitk.

—Imikínk tímash áwanik, imikínk sínwitki.

—Inmikínknash tɬ’íks sínwita.

—Inmikínk káaki itúxshana.

ki’íis, ki’íisni (adj)

—Ki’íis itútisha áswan.

Kíchilxs, Kíchilxsh (pn) ()

kiɬáa (adj)

—Cháwnam kiɬáa náktkwaninta kútkut.

[compare ]

kiɬáawi- (v)

—Ikiɬáawisha áswan pinmikínk wak’íshwitki anakú wáawk’a itáwaxisha. Áwink áw awkɬáw itáwaxita.

Kinchúuch (pn)

—Itáymatashanaash Kinchúuchkan wákw’ikw’ini.

[from ]

kitís (n)

—Ák’aatnaash kitísnan ámchan.

[from ]

kíix (adj)

() —kíixkiix pshwá

kítu (adv)

—Maykítu tkw’anátim.

kíx (adj)

() —Kíx páwslawayla ts’xwiilínan hulíyin.

kkáam(n)- (v)

(past kkáamna, ppl kkáamni) —Kkáamni itúxinma sitkumsáanitknik.

() —Áwatɬ’awyapat pt’íniksnan ístama ap’úusyaw ku ikkáamna apatkú ának ánakwa.

kkáas(n)- (v)

(hab kkáasinxa) —Áykws ikkáasinxa watítpa, ku alashík iwá wyakw’milkɬá.

—Máytskiish áshapaxwnawiinknikxana wayxtitpamá k’úsinan ashkú kkáasinxana kuush cháw áshapawiinknikxana.

kkí, kkíi (adj)

—Ayáyat kkáatnam kkíi kw’ínch iwalúusha.

kkím (adj)

—Táaminwaam twíixta kkím xláam.

kkísh(n)- (v)

(ppl kkíshni) —Ikkíshsha iwínsh wáshani yikít k’úsipa.

—Kkíshni iwyáwayksha tkwáywaychaashpa.

kkúuksim (adv)

—Kkúuksim pa’ímtimnaykxa walptaykɬáma káatnampa.

kkúush (n)

() () —kkúushaash

klíiwi- (v)

(hab klíiwixa) —Iklíiwisha ipáp.

-knik, -knínk (nsf) (1s inmíknik, 2s imiknínk, 3s pinmíknik, 1d -, 2d -, 3d -, 1p niimíknik, 2p imamiknínk, 3p piimíknik)

—Áswan iwínpawshtaymasha áyskwliim pchapmíknik.

—Ámchnik iníitknik páwanpisha ɬk’íwitki.

—Áw tɬ’áaxw pa’áttnak’i káatnamknik.

-knínk (nsf) —Míshnam íchi imknínk ákuya’?

—Pmaknínk pimáshapatkwatana.

() —Aníyaash íchi inminknínk.

kpaylimá (adj)

—Itáymanaash kpaylimá káa.

kpáylk (adv)

—Áwnash kpáylk íisha tún.

—Kuush wá cháw ínch’a kuumánxi. Anakúshnash maykpaylikimátya wá.

()

ksksá (n)

() [from ]

ktíxknik (n)

—Pa’íshaxsha shapách’luksh ktíxknik iníitay.

—Ktíxknikkan ápataasha kayáasu.

—Ktíxknik pcháyaw iwíixaapsha k’ayík.

ktɬáak (adj)

—Ktɬáak áwa itít.

—Ktɬáak ipnúsha.

kú- (v)

(pf kú, hab kúxa, imper kúk, past kúya) —Cháw íkush kúk.

—Ts’múy pinákuk.

—Páyu ikúya k’úpkw’p.

(lit. “”) —Páwiikwiinitaxnaynam íchi?

—Pamláamnam íkw’ak íkush kutát’asha?

kút (n)

—Átaw áwa kút.

—Wyánch’ima pimáshapaluch’akxa shwápa átawpa kútpa.

kútkut (n)

() —Áwnash xáwshxsh kútkutknik.

—Itmiyunát’asha iwínsh kútkutki.

—Xtúwitki kútkutki ináwnak’i átaw kkanáywit.

kútkut(n)- (v)

(pf kútkuch, hab kútkutinxa, imper kútkutink, past kútkutna) —Cháwnam yalmílk kútkutta.

—Áswan kpáylk iwyánawi kútkutanat.

—Wyánawyaam watím kútkutanat.

—Páshapakutkutsha iwínshnan káaspa.

skuulitpamá kútkut (n)

(lit. “”) —Míshnam náwnak’ya skuulitpamá kútkut?

ku (conj) —Kúuk pa’átxana iwínsh uu áyat, ku palst’ánxana ku pawalptáykxana.

(lit. “”)

kuktyawísh (adv)

—Kuktyawísh ináwnak’i k’ptmí sápk’ukt.

kukúki- (v)

(ppl kukúkyi) () —Kukúkishaash.

—Kukúkyi iwá.

kúm- (v)

—Miníknam kúmsh?

—Syátɬinknik ikúmsh.

kúma (det abs)

—Kúma tíinma túnx pasínwixa.

()

kunkínk (det inst)

—Wacháash shíx watsúkt ku áw ináama. Húuyk’aash wách’xinxa ílkwaas kunkínk.

kunkínk (conj)

—Wáawk’a ilíx áwacha náymuma kunkínk tmáy i’ámanya ámchan.

—Wáawk’a itkwátaxa ip’úus kunkínk iwá chxáaw.

kúpi (n)

—Wik’áatk’a áw iwá kúpi.

[from ]

kúsksim (adj)

(pl kkúsksim) —Kúsksim pawá k’úsiyin.

—Tɬ’áaxw tún iwá kkúsksim.

kúshk (adv)

—Atash kúshk kúxana ashkú wachá iksíks ttáwaxt.

kushúu (n)

—Míshnash ílachxta míɬ kushúu’?

[from ]

kúshxi (adv)

—Kúshxitash sínwixa Elizabethin.

—Pínch’a kúshxi ipxwíshana.

(lit. “”) —Áwnam awkú ímktya chilwít txánata, kúshxi kwinkínk.

(lit. “”)

kushxikúshxi (adv)

—Pamláamk’a pála’inxa kushxikúshxi, ku cháw pamshtk’úksha.

kutya (conj) —Ányapat chmúk táatpas kutya itk’íxshana lámt táatpas.

kútɬ’k (n)

() —Kútɬ’k páwiinim saplíl.

—Iyu’útna tiichám ku ixásupnya kútɬ’k k’míɬ.

kúts’k (n)

—Kúts’k pánim cháaklat.

—Áwna áwapapiitata ímtɬ’aksnan kuna anyáshata kúts’k tún.

()

kúwin (det abs)

—Pápach’ilusha kúwin.

()

kúu mísh (exp)

() —Kúu mísh awkú íchi awínshma íkush pawá íchikuuk.

—Páyshnash míɬ wachá túskaas kúu mísh paxat’umáat anwíkt.

(lit. “”)

kúuk (adv)

—Kúuknak’itpa ists’átna.

kúuki- (v)

(hab kúukixa, imper kúukik) —Ikúukisha ámchnik.

—Pápawiwtiwasha kuukiɬáma.

[from ]

kúuman, kuumanák (det acc)

—Míshpat ámisha kúuman?

—Ishnawáy i’aní kuumanák íchikuuk myánashmaman. Iwyáalakwsh ánut’at.

()

kuumánk (det)

—Lísxaamnash payúya ɬamtíx, kuush twátinim ikútkutna. Iwách’akaash pníxpa. Kuumánknash cháwk’a payúwixa ɬamtíx.

kuuník (det obv.erg)

—Twátiyin pákutkutna payúyinan kuuník awkú ishíxwya.

kyáak (adj)

—Maɬáa ku kyáaknam naknúwita iníit.

—Mísh áwa kyáak atáwaas?

(lit. “”)

kyúu- (v)

(past kyúuna) —Łwáayki ikyúuna.

-k’a (nsf) () —Maɬáak’a shapáp’ik táatpas.

() —Áwnam wá nch’ík’a pt’íniks.

k’álak- (v)

(imper k’álak, ppl k’álaki) —Cháwnam ák’alakta.

—Kwninkwninɬáma pakwíita k’álaki shápsh.

k’alás (n)

[compare ]

k’alk’alíps (n)

K’amáyakin (prsn)

()

k’asáwi- (v)

(hab k’asáwixa) —K’asáwishaash.

—Hawaiipa tíinma paláwaaxsha kuna tɬ’ánx awkú íchna cháwiichayksha k’asáwitki.

k’ásk’as (adj)

() —Łmamatúma pashíxinxa k’ásk’as k’usík’usimaman.

k’átt (adj)

—Páyu iwá k’átt ishchít.

k’aywá (adj)

—Txnímt’ashnash páyu awxánch’i k’aywá kaylípa.

k’áaɬ (adj)

—Áw iwyánawi k’áaɬ ipápyi.

(lit. “”)

k’áaɬi- (v)

(hab k’áaɬixa) —Ishnawáy myánashma pak’áaɬixa tkwátatyaw ishchtpáynk.

k’áank (adv)

—K’áank itútisha ishchítpa.

k’áat- (v)

(imper k’áatink/k’áatk, past k’áatna, ppl k’áatni) —Ák’aatk shishúninan.

—Pápshawinatani táatpastaatpas áshamin k’áatni amapmí.

k’áaw (adj)

() —K’áaw pak’úsha ístama pátashyima.

—Pt’ilíma k’áaw pápakw’imasha.

[from ]

k’áaywa (adj)

—K’áaywa áwa pátuksh anítay k’aláx.

—Iksíks ttáwaxt kutkut-ɬá k’áaywa pinapxwinúusha kútkutyaw.

k’ipáa (adj)

—K’ipáa twín itkw’anátisha.

ínimk’ipaa táatpas (n)

(lit. “”) () —Ínimk’ipaa táatpasyi tmáy piná’imasakxa tiinmamíyaw.

(lit. “”)

k’íi- (v)

—Ik’íisha púukspa.

k’imsá (adv)

() —Wáawk’a k’imsá patkw’anátixa hawílishma súnkniktpa.

k’ínk (adv)

—Ínxamash, cháwnam k’ínk pákuta sínwityaw.

(lit. “”) —Páwinitpa shapanaknúwitknik k’ink’ínk myánashma pakw’shímya.

k’líi (adj)

—K’líi áwa ipáp.

()

k’páas (adj)

() —Myálasnan pchápin páshapawinaniisha k’páas chíishki.

k’píit (adj)

—K’píitki k’pítki iwíyaytsha táatpas.

k’pínk (det)

—Iwakítna wíyat’ish ku íkw’ak áwa anak’pínk iwínpa.

k’pís (adj)

—Inwím ánim iwachá k’pístxaw.

k’pís (n)

—Hulí ihulíshamsh k’písknik.

—Tníixwnash txána wáwnakwshash k’píski.

sapák’psk- (v)

(ppl sapák’pski) —Ámchniktash sitkumsáanixa sapák’pski tkwátat láxuyxt ɬkw’ípa.

—Pasapák’psksha láxuyxt twíixt ɬmamatumamíyay tkwátatay.

—Sapak’psknáɬ núsux icháyna.

k’pít (n)

() —Ayáyat áwa k’ptmí walách’wiksh.

k’púuɬ (adj)

() —K’púuɬ awínshma pawá xáash.

k’sáat (adj)

—Áw itxánasha k’sáat ámchnik.

()

k’sít (adj)

() —K’sít iwá ámchnik.

k’súyaas (n)

[from ]

k’táat (adj)

() —K’táatmash txána saplíl.

k’tít (adj)

() —K’títk’tt áwa tikáy.

—Háaymash k’tít wáta imínktya timná. Kúukmash txánata xtú tiináwit.

k’úɬi (n)

() —Pasáypxana k’úɬimaman.

—Shátmiki k’úsima ku músmustsinma paspátaxa, ku ánmiki k’úɬimapat ayatsímakxa.

k’ú(n)- (v)

(hab k’únxa) —Láak’itit pak’úsha á’ama k’aláxpa.

—Íkuuni k’úwatatk.

k’upípi- (v)

() (hab k’upípixa) —Pak’upípisha áyatma.

k’úpkw’p (n)

() () —Páyu iwá k’úpkw’ppa.

(lit. “”)

k’usík’usi (n)

—Míshmash páchi iwá k’usík’usi’?

—K’usík’usiyin pápanchiwisha ɬk’iwit’áwaas.

k’úyx (adj)

—K’úyx iwá wiyaytitpamá istí tíknik’a k’úyx iwá wap’atpamá istí.

(lit. “”)

k’úulil (adj)

—K’áxnu piná’iɬamayksha k’úulil tiichámpa.

()

kwalíisim (adv)

() —Íchi áwa Pshít, íchi áwa Myánash, íchi áwa Shíx Timná, ku kwalíisim ikú shíix.

(lit. “”) () [from ]

kwáak¹ (exp)

() —Kwáak, cháwnash áshukwaasha.

—Cháw pá’nim, “kwáak.” Páwiinpim’!

—K’usík’usi ixnímxnimsha. Kwáak túun ixnim’atát’asha.

kwáak² (adj)

—Kwáak iwá ishchít imítichnik, ku pshwápshwa iwáynaxa maykxwíimichnik pít’xanukpa.

kwáal, kwáalk (adv)

—Kwáal awkú iwáxya.

—Kwáalknam awkú ayíkta íchna.

() —Niimanákna inaknúwisha anakwáalna wá wak’íshwityi.

()

kwáas (adj)

() —Cháwnam kwáas máykuukita sasílaw. Níchtaam kíiksay anítay.

kwáat (adv)

—Kwáat ipnúsha itút. Áwitaxshitak. Láak itawtamáawta.

kwíkwi (n)

—Palaláay áwa shishaashmí kwíkwi.

kwíyin¹ (det abs)

—Kwíyin pa’itáymiinya Chaanmí iníit.

—Iníitnash pa’itáymana kwíyin.

kwíyin² (det obv.erg)

—Kwíyin pá’itamyana iníit.

kwíikw- (v)

() —Cháwnam kwíikwkwiikwta sts’átpa.

[compare ]

kwíinaman (det acc)

—Kwíinaman pá’itamyiinya iníit púshayin.

—Cháwnam átamunta kwíinaman.

kwiinamínk (det gen)

—Kwiinamínk myánashma wíyat askúulitana.

(lit. “”) —Papxwípxwisha anakú kwiinamínk myánashma áɬamaysha.

kwíini- (v)

() (hab kwíinixa) —Shimínnam ákwiinishana ɬk’iwit’áwaas?

—Cháw ákwiinik iwínsh.

kwiiník (det obv.erg)

—Kúuk kwiiník tkwátatin patawtnúkita.

kwíita(n)- (v)

(hab kwíitanxa, past kwíitana, impf kwíita) —Míinnam kwíita?

—Kwíitaash skúulitkan.

—Xaaslúxaaslu pakwíita túxinpa.

—T’íxwt’xw ikwíitamsh niimíyaw.

—Shátmiki pakwíitanxana míimi Tíinma álayt wánapa.

kwíɬksim (adv)

—Kwíɬksim íkush patxána.

—Kkwíɬksim pattáwaxsha xáyin.

kwínik (det abl)

—Kwínik lákas iwinátma ku chínik ip’úusin pa’iwáxishana.

kwínim, kwínimk (det inv.erg)

—Ák’inunk íkw’ak iwínsh, ash kwínim ichaashyúushana.

—Kwínimknash itámyana iníit.

kwinkínk (det inst)

—Íchi iwá xapiɬmí. Kwinkínknam áshaxtɬ’kta nikwítnan.

kwinmí (det gen)

—Kwinmí áwa.

() —Íchi aykáwaas áwa kwinmí.

—Tálx áwa kwinmí iníit.

kwinmiláyk’ay, kwinmíyay (det ben)

—Kwinmiláyk’ay panák’uksha táala.

(lit. “”)

kwít (adv)

() —Kwít ipnúsha.

—Kwít ipnúnxa myálas sitkumsáanak’itpa.

kwláksim (adv)

—Kwláksim pakáwkina tiichámyaw.

pakwláksim (adv)

—Pakwláksim sts’át ku ɬkw’í iwachá tamánwyi íchna tiichámpa.

kwláa (adj)

—Wíyatpa ptínpa k’ínupa iwá kwláa lát’ilkt.

kwlíips (n)

[from ]

kwnák (det loc)

—Kwnáknash wachá.

—Nápaamxiish inách’a iwát’ana wawyaɬánim ashkú kwnáxi wachá anakú amíisma pawyákwshtika.

()

kwnamánk (det)

—Kwnamánk kaatnampamá iwá iwínsh.

() —Cháwnash awkú áshukwaasha miɬ awkú pawá íchi íkuuk kwnamánk wák’ish myánashma íchna tiichámpa.

()

kwnáyk’ay (det ben)

—Kwnáyk’ay iwá xapiɬmí.

kwnínk (det abl)

—Namáknatk wát’uy wínata Siláylukan. Kwnínkna wínaykta Nixyáawiyaw.

kwnímk (det inv.erg)

—Kwnímknash iníya palaláay táala.

kwtínk (adj)

—Anakúshnatash awkú kwtilksáan áxnixana.

()

kwyámtim- (v)

(hab kwyámtimxa) —Cháwnash ch’íshksha. Kwyámtimshaash.

—Míimitash wawyaɬánim ishapákwyamtimxana “áwnash cháwk’a kw’shímita.”

kwyáam (adj)

() —Atash kwmák wá kwyáam tilíwal láxs ttáwaxt Tíin, náxsh sínwit, náxsh tiináwit, íkwmaknatash wá náymu.

(lit. “”)

kwyáam (adv)

—Kwyáamnash núu.

(lit. “”) —Míshnam áw kwyáam íkush núucha’?

kwyáam(n)- (v)

(hab kwyáaminxa, past kwyáamna) —Cháw ikwyáamsha.

—Cháwnam ákwyaamta íkuunak iwínshnan. Iwá ch’ísh.

—Ákwyaamshaash.

shapákwyaam- (v)

—Inmíma myánashma patanawíixsha. Húuynash áshapakwyaamsha twatíwit.

kw’alálkw’alal (n)

kw’álk (adv)

—“Mún itúxshana?” “Kw’álk áw.”

—Myáwax iwyánawishana kw’álk.

kw’aɬá (adj)

—Kw’aɬánam wyánawi.

—Kw’aɬána wá wak’íshwityi.

kw’aɬá(n)- (v)

(hab kw’aɬánxa, ppl kw’aɬáni) () —Túkin ikw’aɬásha?

—Kw’aɬáni áyat itíyasha.

—Páwiinpa kw’aɬáni.

() —Míshnam awkú cháw kw’aɬánxa kwinkínk?

(lit. “”) ()

pinákw’aɬa- (v)

—Pinákw’aɬasha iwínsh anakú iwyá’iipsh pátuxnatpa.

kw’ashɬá (n)

() ()

kw’áxi (adv)

—Kw’áxi áwink.

—Múnpam kw’áxi túxshamta?

kw’áykw’ay (n)

()

kw’aalí (adj)

—Kw’aalí kítu iwá wayxtiɬá áswan.

kw’aalí (n)

() —Panukw’kɬá iwá kw’aalí chiishpamá watik’áasas.

(lit. “”)

kw’áamil (adv)

—Kw’áamilnam wyánawi.

kw’áan- (v)

(ppl kw’áanni) —Ikw’áansha myánash.

—Wawyanáɬ myánash ikw’áansha.

—Shapákw’aanni myánash iwá.

kw’áash (adv)

—Kw’áash ikú lamtúsnan Píil.

—Láakna kw’áash ikúta súltsasnim.

()

kw’íma (comp)

—Kw’íma pawyánawita máysx, kuna wáta pimawawshúyani.

kw’imá(n)- (v)

() (hab kw’imánxa) —Ikw’imásha xítwaypa na’íɬas.

kw’ínch (n)

() () —Kw’ínch iwáltaawisha pátatknik.

kw’ínk (det)

—Mámknik kw’ínk awínshin pawachá tmáaknitxaw?

—Áwitɬ’yawik muxlínan anakw’ínk iwayínwayinxa ásht iníitpa.

kw’íp (adj)

—Miláamxashat kw’íp kúya pachupamá aɬá niwítknik.

kw’ishtáy- (v)

() (past kw’ishtáya) —Ikw’ishtáya iwínsh.

—Náxshnam púutta ílkwaas anamkú ákw’ishtayta palyúutpa.

kw’ishtí(n)- (v)

(hab kw’ishtínxa) —Túkin ikw’ishtísha áswan?

kw’síis (adj)

—Kw’síiskw’siis áwa itít panashɬaanmí.

ka’áw (adj)

—Ka’áw iwachá k’úsi Sea Biscuit.

ká’ayk- (v)

(pf ká’ayksh, past ká’ayka) —Iká’ayksh kákya.

() —Iwínsh iká’ayksh aykáwaaspa.

ka’áaw (adj)

—Ka’áaw pawá washaɬáma pawilawíixtpa.

ká’isha(n)- (v)

(hab ká’ishanxa, impf ká’isha) —Ishnawáy tuxúnani pátashyi iká’isha ishchítpa.

kácha- (v)

(impf kácha) —Cháynach ikácha pnutpamápa.

()

káchayk- (v)

(past káchayka) —Ikáchayka iwínsh palyúutpa.

kák’inu- (v)

(past kák’inwa) —Pinápxwishana shíx k’úsi i’itámya ku ikák’inwa áwa k’iláa wixá.

káɬk’iwi- (v)

(past káɬk’iwya) —Myánashma pawáashatana ku anakú pawáashatnak’ya ku pakáɬk’iwya.

kanáyk- (v)

—Ikanáyksha xálukt tamashk’íshishpa.

kápalii- (v)

(past kápaliina) —Amíisma pakápaliina chíishyaw.

kápatuk- (v)

(pl káptuk-) (pf kápatuksh, imper kápatuk) —Áwiikapatuk kúpinan íkwnak ku áwiiwapiitatak áyatnan.

(lit. “”) —Wíyatpa tiichámpa iwachá náxsh lawilat-ɬá ku isxíxna wáawk’a, ku íkuuk ikápatuksha watám.

()

kápaynak- (v)

(pf kápaynaksh) —Wíyatyaw áswan ikípsh kayáasu ku ákapaynaksh tiichámyaw.

káskawi- (v)

—Ana pmáxush paskáwi patún, kunam ának ákaskawita ímch’a.

()

kásuhayk- (v)

—Ikásuhaykma iwínsh pít’xanuknik.

kátamkanwi- (v)

(pf kátamkanwi, hab kátamkanwixa) —Ikátamkanwi xwíimiknik paxwíɬam.

kátipanayk- (v)

—Ikátipanayksha myálas.

()

kátiwa(n)- (v)

(hab kátiwanxa) —Iwít ikátiwanimsh wíwnu.

(lit. “”)

kátkw’anati- (v)

(past kátkw’anatya) —Chacháat ikátkw’anatya washat’uyɬá anakú pátamawiihayka k’úsiyin.

()

kátt- (v)

—Xáxupt’ashnash kuush káttsha.

(lit. “”) —Itunápt’ashnash k’úsinim kuush káttsha.

kátuti- (v)

(pf kátuti, hab kátutixa, imper kátutik, past kátutya) —Ikátuti káa.

—Łwáayki ikátutya káa.

káwa- (v)

() (pf káwa) —Kw’áxi níiptipa anwíktpa ikáwa pch’í.

káwapawxi(n)- (v)

(pf káwapawxi, hab káwapawxinxa) —Ikáwapawxi láxuyxt kúpi. Iklíiwisha tɬ’íkni ipáp.

káwki- (v)

(pf káwki, hab káwkinxa, past káwkina/káwkya) —Ikáwki xwísaat.

—Cháw wyáalakw ɬk’iwit’áwaas wyaɬtxtpamápa. Láak shíin ishapákawkita.

—Xtúwitki ikáwkina hulí, anakúsh tún skw’ilílapt.

shapákawxi- (v)

(ppl shapákawxyi) —Ttúush áyatma pashíxinxa shapákawxyi tútanik.

káxawxi- (v)

—Ánachnik miimáki káaki páwiipt’iinya tsímti káa áyatnan, ku áyat ikáxawxisha pníxki.

(lit. “”)

kaykáy (adj)

—Kaykáy ayíksha.

—Kaykáy núshnuyi pawá Shakúulktma.

kaylí (n)

() —K’úsixiish wá kaylíyi istiinmí kaylí.

(lit. “”)

káyx (adj)

() —Nch’í kápashaayat iwá páyu káyx.

—Káyx ik’ínunxa achaashpamáki.

káyx (n)

—Ipnúnxa káyxpa.

—Cháwnam chíita íkwnink káyxknik. Iwá tk’úkni.

—Xwíimi ipák’iksha káyx tikáy.

káapt (adj)

—Pútmu tíinma pawáshashata káapa. Káapt pawáta.

—Wáawk’aam káapt ápshatasha.

káas (adv)

—Ixátamanii wánayaw iwínsh, ku káas pinápiksha pshwáyaw.

(lit. “”)

káaw (adj)

—Kaawkáaw pattáwaxna myánashma.

kíchk- (v)

—Nakáɬas ilá’inxa myánashnan “cháw íkush kúk,” ku cháw pákichksha myánashin.

kíp- (v)

(pf kípsh, past kípna) —Ikípsh twínpaash.

kpnúu- (v)

(hab kpnúuxa) —Pakpnúuxa áy’aymaman, ku pa’ískawkxa pa’íyuxa chílishaashknik.

kís (adj)

—Pchíshnan kís ápak’ink.

kkanáywi- (v)

(hab kkanáywixa) —“Túkin íɬ ikkanáywisha ámchnik?” “Itamániksha lipwáa.”

—Wapíitam atash túpan kkanáywisha atash tún wá niimí kútkut.

()

kkanáywit (n)

—Túnmash wá imínk kkanáywit?

—Íkksmaman wyásapsikw’atay nch’ínch’ima pa’ayktwíixa átaw kkanáywitpa.

kkanáywixayk- (v)

—Áwnash átaw kkanáywixayksh, kunam páwyatwiita.

kláash (adj)

() —Kláashnash áchaash iwyátk’ina.

()

klíwawya- (v)

() (hab klíwawyaxa) —Míimi paklíwawyaxana xáayx náakni ts’xwiilíts’xwiilipa páwyak’ukt ayáyatpa.

()

kníip (adj)

—Kníip wapáwani ámtanat i’átimsh.

—Paláyni kníip k’ínupa iwá iwínsh.

kníp- (v)

(ppl knípni) —Iknípsha k’usík’usi.

—Knípni iwá k’usík’usi.

kpít- (v)

—Páysh Áy’ay wáawk’a ilíx itkwátata, ku ikpítta k’aláxpa.

kú (adj)

() (pl kkú) —Shápshnash wá wáawk’a kú.

kúku- (v)

() —Miimá nisáwtaspanam áykta tún ikúkusha sts’átpa.

(lit. “”) —Patíinma pakúkusha xwíimichnik.

()

kúx (ono)

() —“Tún íkw’ak inúu? kúx kúx kúx.” “Íkw’akmash wíinashasha kúx kúx kúx imínk timná.”

kúyx (adj)

—Kúyx xwayamá iwá Pátupa.

kyúkyu(n)- (v)

(hab kyúkyunxa) —Náxsh áyat ikyúkyusha wáyxtit pak’uɬáyaw.

—Ikyúkyusha paxwíɬam. Ipaxwitát’asha shátay.

—Myánash ikyúkyusha káantiyaw.

k’a’áay (adv)

—K’a’áaynam sínwisha.

(lit. “”)

k’aláx (n)

() —K’usík’usi áwinata k’aláxknik.

[compare ]

k’alaxyásha- (v)

(hab k’alaxyáshaxa, ppl k’alaxyáshani) —K’úsi iwá k’alaxyáshani.

k’áɬk’aɬ (adj)

() —K’áɬk’aɬ wínam.

k’ámaɬ, k’amáɬ (adj)

() —Awkɬáwnash átk’ixsha k’ámaɬ Klísmispa.

—Átk’ixshaash k’amáɬ k’usík’usi.

k’apk’aplí (adj)

—K’apk’aplí ikaylíyisha ɬk’ám ínmisht.

k’apúɬ (n)

() —Iwinaníisha k’apúɬpa.

(lit. “”)

k’áwx (adj)

() —K’áwx áwa ɬamtíx.

()

k’ayík (n)

() —Ktíxknik iwíitwinxa k’ayík pchápa.

[compare ]

k’áyu (adj)

() —K’áyu áswan kítu iwáyxtixa.

k’áali (adj)

—K’áaliish kápin wáyna láxuyxtki ílkwshki.

k’áap (adj)

—K’áap iwá pchísh.

—K’áap ipátasha ts’uníps.

—K’áap walák’ik tútanik hulípa.

k’áaw(n)- (v)

(hab k’áawinxa) —Ik’áawsha xwísaat.

k’áax (adj)

—K’áax iwá tiichám.

() —K’áaxnash wáyna táatpas.

k’ínu(n)- (v)

(hab k’ínunxa, imper k’ínunk, past k’ínuna) —Míshnam pák’inanishana tímash?

—Kw’íit ápinashapak’inuna tiinmamíyaw pyáp. Pínch’a láymut ánachan pináwapyana.

(lit. “”)

k’isháwi- (v)

(hab k’isháwixa) —Áshapatxawshxshpat kútkutknik kwinkínk ik’isháwisha.

k’isháa (adj)

—K’isháa isxíxsha.

—Cháwnam áwihananuykta itútnan anakú k’isháa itúxshata.

k’íyak- (v)

(ppl k’íyaki) —K’íyaki tkwalá áwkalilxa álayt wánapa.

k’iyak’íya (adj)

() —Xátxat itkw’anátixa k’iyak’íya.

k’ímk- (v)

(hab k’ímkxa, ppl k’ímki) —Ik’ímksha áyat.

k’imláy (adj)

—K’imláy iwá tiichám.

—K’imláyk’imlay áwa tútanik.

k’íp (adv)

—K’íp iwáyna pchísh.

—K’íp ipák’inka pchíshnan.

[compare ]

shapák’p- (v)

(ppl shapák’pi) —Ishapák’psha shapak’páwaas.

() —Áw tɬ’áaxw shín iwá shapák’pi’?

(lit. “”) —Shapák’pi ipáp iwyáninxa iwínsh isxíxsha.

k’ipk’ipɬá (n)

k’ís (adj)

—K’isk’ís potato chipsnash chákw’ilksha.

k’ísh- (v)

(past k’íshna) —Kwáat ik’íshna ím.

k’ishláyk’ishlay (adj)

K’isláyk’islay Ishchít (pn)

(lit. “”) —Simkw’ípa k’usiinmí ishchít iwaníksha K’isláyk’islay Ishchít.

k’ishpáa (adv)

—K’ishpáa itútisha.

k’íx, k’íxni (adj)

—Tímash k’íx iwáyna.

—Áwanakw k’íxninan.

k’lúni (adj)

—K’lúni iwá xwísaat.

k’múush (adj)

—Palaxsíks iwá ishnawáy k’ínupa k’múush táatpasyi.

k’púuɬ (adj)

—Átaw áwacha nakaɬasaanmí k’púuɬ kuukitpamá tkwsáy.

k’sháash (adj)

—Sak’aalmamí tútanik áwa k’sháash.

k’shíish (adj)

—K’shíish papúuchnik ipáp itútisha sxíxni iwínsh.

k’shísh- (v)

—Áwiik’inunk íkwɬ tanwáytt ik’shíshsha ipáppa tsaxtsamiɬá.

k’táat (adj)

() —Ánachnik píkchashyaw ápaxaapk k’táat tímash.

()

k’táat lapaskwíi (n)

(lit. “”) —Shiipɬánimnash isáypa k’táat lapaskwíi.

k’táat tákmaaɬ (n)

(lit. “”) —Minánmash wá k’táat tákmaaɬ?

—K’táat tákmaaɬik.

k’uk’úwi- (v)

(hab k’úk’uwixa) —K’uk’úwishanaash máytski.

—K’uk’uwitát’ashaash.

—Ts’múy kapúuwik kwinkínknam cháw k’uk’úwita.

k’úxɬ (n)

() —Xtúwiki áshapakutkutanik payúwit k’úxɬ.

k’úxsk’uxs (n)

() —Wáyxtitpa pawilawiixɬá ipúutna anakú áxak’lika k’úxsk’uxs.

k’úyx (adj)

—K’úyx aník lipáa.

(lit. “”)

k’úum- (v)

—K’úumshaash átaw k’úsi.

—Imanáktya k’úumt íchi iwá sínwit anakúsh cháxilpi imyúk íchikuuk.

()

k’yásh (n)

—K’yáshpa áwikw’stik myálasnan.

kwálkwal (n)

—Ánach’axina tkwátasha kwálkwal íkuuk.

Kwáɬchin (prsn)

()

kwáa’ash (adj)

—Kwáa’ash ixápatuka k’úsi.

kwaa’ashkwáa’ash (adv)

—Kwaa’ashkwáa’ash itkw’anátisha.

kwáash (adj)

() —Kwáashnash wyánawi.

—Natútas ikácha kwáash shaláwyi pnutpamápa.

()

kwáat (adv)

—Anamkú wíyat wishánata, kwáatnam shapáashapta patún.

()

kwáatɬ (adv)

—Walak’ikáwaas kaylípa kwáatɬ átxana xwsaatmí.

Kwaaxchinɬáma (n)

() [from ]

kwít (adv)

—Kwít ikátuti k’úsi.

[compare ]

kwítɬ (adj)

—Kwítɬ áwayna ɬk’ámpa walák’iksh.

(lit. “”)

kwnáti- (v)

(hab kwnátixa) —Ikwnátisha pshátani.

—Ikwnátisha núsux áyat.

kwnín- (v)

—kwninkwninɬá

—Tún ikwnínsha?

kwtkwít (n)

—Palaláay kwtkwít ittáwaxsha wanapáynk.

(lit. “”) —Páysh áwa kwtkwít wixáwxapa.

kw’áshkw’ash (n)

kw’áan (adj)

—Wáawk’a wíyat’ish tiichámpa ilá’isha píchish. Áw iwá kw’áank’a.

kw’íi’ish (adj)

() —Kw’íi’ish itxána páta.

kw’íit (adj)

—Cháw tún iwá ɬamáay. Tɬ’áaxw tún iwá kw’íit tamanwiɬaanmíyaw.

() —Kw’íit anáshtipa ilápatwa Pátu.

kw’íl (adj)

—Kw’íl chíish iwánasha.

kw’iláapsh (adj)

—Kw’iláapshnash wá iníit.

—Kníip pt’ilíma k’aywá táatpasyi pimá’imasakxa kw’iláapsh k’úxɬk’uxɬki.

kw’iɬtíp (adj)

() —Áwacha nápu áyatin myawaxinmí. Náxsh áwacha kw’ɬtíp kutkut-ɬá ku náxsh áwacha ɬkápni. Áwinaxana atmaanítaxana pínush. Awkɬáw kw’ɬtíp áyat itimnáwinxana, tɬ’ánx awkú ɬkápni iláwaaxinxana shk’íishpa.

kw’ín- (v)

(ppl kw’ínni) —Kw’ínshaash tmítus.

—Kw’ínni iwá tkwátat.

—Cháwnam shíin ásaypta shapákw’inni tkwátat.

kw’ishtíip (adj)

—Kw’ishtíip ilá’isha xwísaat.

kw’shím (adj)

() —Kw’shím myánash iwá t’inú. Cháwnam ipáykta.

—Chilwítin páwinpta anakú kw’shím itútixa sts’áatpa.

()

kw’shími- (v)

() (hab kw’shímixa, imper kw’shímik, past kw’shímya) —Cháw kw’shímik wáashatpa.

la’a’áp (adv)

—La’a’áp isxíxna.

—Piná’iɬamayksha la’a’áp.

la’ák (adv)

() —La’áknam payúwita.

la’áp (adv)

—Tuk’ashnútkiish cháw wíyat la’áp káwkya.

lá’ayk- (v)

() (past lá’ayka) —Ilá’ayksha wát’uychnik iníitpa.

—Anakúsh tún pshwá ilá’ayksha.

()

la’áak (adv)

() —La’áaknatk k’asáwita. Áwna nánasha ts’múy kapúu.

la’áam (adj)

—Íminxat íkw’ak la’áam ishchít iwínaxana.

lá’in- (v)

(hab la’inxa) —Na’íɬasaannimnash ilá’inxana íxwina Tiinmamí tkwátat láamta.

lá’isha- (v)

(impf lá’isha) —“Míshnam mísha?” “Lá’ishaash.”

—K’áank ilá’isha wáxpush ishchítpa.

lachatláchat (n)

()

láchch’ilk- (v)

—K’usík’usima paláchch’ilksha shxáanit.

láchmuk- (v)

(ppl láchmuki) —Ílp láasxumki iwá láchmuki kuukitpamá ts’xwiilí.

()

láchx- (v)

—Iláchxsha núsux.

()

lahaháam (adv)

—Wíyatyaw ikípna kayáasu ku lahaháam áwayiwnana támiwnat p’ushtáaynan.

lahaháamyaw (adj)

—Tunxtúnx iwá wána pít’xanukpa. Ttúush iwá xwayayáam, ttúush iwá lahaháamyaw.

lakamíin (n)

() —Tsa’at-símk’ana tkwátata páxaapi saplíl ku lakamíin.

—Kúshxi shíx itxánaxa xyáaw yaamashmí lakamíin.

[from ]

lákas (n)

—Lákas ichimnátya imítichnik púukskan.

laklíiyi- (v)

(imper laklíiyik, ppl laklíiyi) —Laklíiyi iwá pchísh.

—Kítu, alaklíiyik pchíshnan. Paláyni iwínsh kw’áxi ikwíitamsh íchiini.

lákutkut- (v)

(pf lákutkuch) —Pútmu kutkut-ɬáma paxáwshxsh kútkutknik, ku awkɬáw láxs awkuníik ilákutkuch.

lákuuki- (v)

—Cháwnash ánach’axi túkin kkanáywita. Awkɬáwnash áw lákuukita.

lak’isá (adv)

—I’ayíksha lak’isá tíla.

lak’ít (n)

—Súltsasma tkw’íikw pa’áwxanayka, ku náxsh lak’ítknik itkw’ápnya.

lak’íti- (v)

() () (hab lak’ítixa) —Míimi Tíinma palak’ítixana Cascadepa k’úsiki anakú pachámaxana.

—Pchíshkniknam lak’ítita káatnampa tɬ’yáwitpa kunam wyánknikta wáashpa kpáylknam ayíkta.

() —Lak’ítlak’it waashaɬáma pawíilak’itixa wánptpa anakú pawáashiinixa twátinan.

()

lák’u- (v)

—Chiimí pshítma ánaktkwaninxa tuxúnash tɬ’ánx chíma amíisma sha’áat palák’usha.

lákwiita- (v)

(impf lákwiita) —Pínch’a limíil ának itwína k’úsimaman ku sha’áat ilákwiita. Cháw túkin ipxwípxwisha.

láka’awx- (v)

—Tún íkw’ak iláka’awxsha?

lákacha- (v)

(impf lákacha) —Xwísaat ilákacha shk’íishpa pinálatakwtksha.

lákawk-, lákawx- (v)

—Ílkwsh ilákawksha.

—Ílkwsh ilákawxsha.

()

lákayxi- (v)

—Ilákayxisha ílkwsh.

—Ilákayxisha áan.

—Íkuuk káayx ilákayxisha xaaslúxaaslu.

lakayxit’áwaas (n)

() —Ishapálxwsha lakayxit’áwaasnan.

—Ápakwtk lakayxit’áwaasnan.

lalíwa(n)- (v)

(hab lalíwanxa, ppl lalíwani) —Anakú itináynakta áan, kúuk ilalíwanxa palaxsíks amapmíki.

—Lalíwani iwá k’ínupa.

lálp’a- (v)

() —Ilálp’ashamsh láxuyxt áan.

()

lálp’at (n)

—Wáawk’aash ts’áa ayíka ílkwshyaw kuush lálp’atnim cháw wíyat itánshkanya tpísh.

lalupáa (n)

[from ]

lalupaanmí táatpas (n)

—Mísh i’ináwya ímam lalupaanmí táatpas anamkw’ínk áwtaymiinya’?

láluts’ak- (v)

—Anátt ayáyat iláluts’aksha.

—Iláluts’aksha latít.

()

láɬt’ak- (v)

(pf láɬt’aksh) —Waskú iláɬt’aksh.

—Wáskunam shapálaɬt’aksh.

()

lamáylak- (v)

(hab lamáylakxa, past lamáylaka) —Xwíimichnik k’míɬknik ilamáylaka.

lámkw- (v)

—Ilámkwsha pátu.

lámkwt (n)

—Páyuush áchaash ikwíini lámkwtnim.

(lit. “”) —Iláwilatxa lámkwt láxuyxt chíishknik Yellowstonepa.

lámt (adj)

() —Alitlak’ít k’úsi k’ayík itxánaxa kúyx anakú ayatúks uu taláyi áwata lámt.

(lit. “”)

lamtús (n)

() —Shyakɬá iwisák’liinya nisháyaas lamtúsmaman.

lámulat- (v) —Ilámulatshana chíish watím.

lamyáy (n)

() [from ]

lapaskwíi (n)

[from ]

lápata- (v)

(pf lápata, past lápatana) —Ilápata myálas pchapmípa lúlupa.

—Káwx álapatasha k’yáshpa ts’uts’úms aswanmí.

—Tɬ’áaxw hulíyin páwatk’axani pátat ku awkɬáw láxs ilápatana.

(lit. “”)

lapatáat (n)

[from ]

lápatuk- (v)

—Skw’ilílapt ilápatuksha k’áaxpa tiichámpa.

—Cháwnam kúukyi sawítknan áshapalapatukta wáawk’a wíyat’ish. Ip’ísxta.

lapaalakwá (n)

—Palaláay ipúxsha lapaalakwá.

lápaashk- (v)

() (hab lápaashkxa, past lápaashka, ppl lápaashki) —Lápaashkiish wá miimá táatpas.

—Ilápaashkxa síil, ílkwaas, ku k’pít kutya cháw ilápaashkxa tiinmamí ipíx.

lápaaxw- (v)

(ppl lápaaxwi) —Ishnawáyk’aash lápaaxwsha tapch’kí shapáp’iktki.

lapinkniktpamá (n)

(lit. “”) —“Tún íkw’ak iwá? Túnnam sháxtɬ’ksha?” “Lapinkniktpamá—íchi iwá lapinkniktpamáyay.”

láplashk- (v)

(ppl láplashki) —Tɬ’áp iwá íkw’ak láplashki síil.

lápnu- (v)

(pf lápnuwa, imper lápnunk) —Łak’áan tmáy íxwi ilápnusha.

—Cháw wáawk’a lápnunk.

láptxw- (v)

—Iláptxwsha xútutaypa ap’úus.

láptxwnayk- (v)

—Łmáma áanpa iláptxwnayksha.

lápts’aak- (v)

() (ppl lápts’aaki) —Tɬ’áaxw shín iwyáninxa lápts’aaki ɬk’ámyi.

laputáy (n)

[from ]

lápxw- (v)

() —Łíɬx ilápxwsha ishchtpáynk.

lap’álsh (n)

—Ilkwaasmí lap’álsh iwá shíxtxaw. Cháwnam iwíinaamkanita ipáp.

láp’uk- (v)

—Iláp’uksha saplíl.

—Wíyat’ishnam áshapalap’ukta yátɬ’pit saplílnan kúuknam áshapak’ptkta ánach’axi.

láp’ulak- (v)

(past láp’ulaka) —Awkú nawát álap’ulaka tɬ’yáwyi k’usiinmí.

láp’ulp’ul (n)

—Ilát’xwsha láp’ulp’ul lawilat-ɬaanmí.

(lit. “”)

láshlip-, láshnip- (v)

(pf láshnipsh) —Láxuyxtki iláshlipsha k’usík’usi.

—Wáawk’a wíyat’ish ixwyáksh iwínsh ku iláshnipsh.

látamaw- (v)

() (imper látamawnk, past látamawna, ppl látamawni) —Cháw áshapalatamawnk núsuxnan.

—Ilátamawna sikáwya ku itxánana anakúsh tún ílkwaas.

—Anáshyi xníit iwá látamawni.

látaashk- (v)

() —Anakú xnít ilátaashktnak’ita, ának ilúk’imita cháw túyay.

látaax- (v)

(pl láttaax-) —Anakú cháw wíyat ilátaaxta wák’amu, kúuk latít átxanata lámt.

latí- (v)

(hab latíxa) —Wák’amu anáshyi ilatíxa lúmt.

látk’i(n)- (v)

(hab látk’inxa) —Ilátk’isha tímash.

látkw’anati- (v)

—Latítlatitnannash áwayayasha, kuush ɬwáayki látkw’anatisha áwyashuyasha.

látuti- (v)

(pf látuti) —Ilátuti ílkwsh.

()

lát’ilk(n)- (v)

(hab lát’ilkinxa) —Pɬxú ílkwaas ishapálat’ilkta ílkwshnan.

lát’shk- (v)

(past lát’shka) —Ínknash máy’ilkwa atashkú lats’muytpamá lát’shka.

lát’x- (v)

—Pɬxú ílkwaas ishapálat’xta ílkwshnan.

lát’xw- (v)

(pf lát’xwsh, past lát’xwa/lát’xwna, ppl lát’xwi) —Nimniwíit ilát’xwsh túnx ílkwaas.

—Átawataam núsuxnan lát’xwipa ílkwshpa.

()

látɬ’wayk- (v)

() —Wáawk’a ilátɬ’wayksha íchi wixulxulí. Átamaniitak wánayaw.

()

latɬ’yáwi- (v)

—Ilatɬ’yáwisha xwísaat xwyáchpa.

látsawk- (v)

—Ilátsawksha lát’xwt ílkwshpaspa.

láts’muy- (v)

—Iláts’muysha iwínsh ílkwshpa.

láwach’ak- (v)

—Shíxnam wáachita xmáash. Iwá lawach’akɬá.

(lit. “”)

láwala- (v)

—Iláwalasha páta.

láwaluu- (v)

(hab láwaluunxa) —Píkchash iláwaluunxa ktíxknik pinak’inut’áwaaspa.

láwatɬ’ak- (v)

(imper láwatɬ’ak) —Cháw láwatɬ’ak. Kútkutink.

láwayla- (v)

—Tiichám iyu’útta anakú iláwaylata Pátu.

—Míinna awkú chimnátita anakú iláwaylata pátu?

láwayna- (v)

—Ák’inunk. Iláwaynasha kákya.

láwaachi- (v)

—Túxtpaash wyák’ukta K’títaaspa láwaachit shapáwakmuyktyaw.

láwaax- (v)

(hab láwaaxinxa) —Iláwaaxsha aykáwaaspa.

láwichayk- (v)

() (pf láwichayksh, past láwichayka) —Ílkwsh iláwichayka.

—Áw pínxi iláwichayksh.

láwilalp’a- (v)

(pf láwilalp’a) —Káayx iláwilalp’a áan pinak’inut’áwaaspa.

láwilat- (v)

() (hab láwilatxa) —Nch’íii iwachá láwilatt níiptit ku píniipt anwíktpa.

()

láwilaylak- (v)

—Káyx álxayx iláwilaylaksha pnutpamáyaw.

lawitsaykɬá (n)

(lit. “”)

láwiipt’a- (v)

—Áanki álawiipt’asha t’íx wímshyaksh tmaynmí.

lawíipt’a- (v)

(pf lawíipt’ash, hab lawíipt’axa) —Ilawíipt’ashnash lawiipt’aɬánim.

lawiishk’íshi- (v)

—Tpíinpaam síilpa átamkashata anamkwnák ápikchashita. Láak lákayxitin pashapalawiishk’íshita.

lawiishk’ishityúu- (v)

—Anakú ánachnik itxánata álxayx tiichámpa ku áan wát’uychnik, kúuk ists’átta. Álxayx ilawiishk’ishityúuta.

()

lawláw (n)

() —Páshtinma úyt pashíxshana tákmaaɬit lawláwyi tákmaaɬ.

láwshtayma- (v)

() (hab láwshtaymaxa) —Shíinpam álawshtaymata?

—Lamtúsma pápalawshtaymaxa pawáayk palyúutpa.

láwxi- (v)

() —Iláwxisha ámchnik shp’áw.

—Iláwxisha wíyatpa íkw’ak náxsh k’úsi.

láxs (num)

—Paláxs kútk awxít.

—Míshnam ánita láxsk’a’? Láxsxi míimi iwínpsh.

()

láxs ttáwaxt (n)

(lit. “”) —Niimípa nisháyktpatash wachá páxnaw láxs ttáwaxt.

laxsts’át (ono)

(lit. “”)

láxyawi- (v)

(pf láxyawi, hab láxyawixa) —Íxwi iláxyawita tɬ’áaxw tún páyshna cháw watwáa naknúwita chíish.

—Pt’íniks ishapálaxyawisha yátɬ’pit tútanik.

(lit. “”)

láxpi- (v)

() (past láxpya) —Iláxpisha twáti.

()

láxuyx- (v)

—Cháw íxwi iláxuyxsha twíixt.

—Áw iláxuyxsha tiichám.

láxuyxt (adj)

—Watím iwachá láxuyxt ɬkw’í.

—Ilamulátsha láxuyxt chíish.

láxwiich’k- (v)

—Láxuyxtki iláxwiich’ksha xyáaw xátkwayksh.

láymut (n)

—Láymut myánash ináxtisha apat áwayaalakwsh síksma.

láymut (adj)

—Chím iwá náxsh anwíkt maykláymut Chaanmíknik ku Píil iwá láymutxaw.

láak (adv)

—Ápakkuk. Ixátikw’ikta láak.

láak(n)- (v)

(hab láakinxa, past láakna, ppl láakni) —Láakshaash sínwit shyaputímtki.

—Láaknaash iyuushtpamá tímash.

—Pilksásimk’a ilá’ayksha láakni ɬmáma.

láaknani- (v)

—Páyshnash túkin wyákwshtikta íchna tiichámpa kunam pálaaknanimta.

()

láak’it (n)

—Ichátpnisha síil ku isháxtɬ’ksh láak’ityaw.

(lit. “”) —Wáyxtitaam láak’ityaw ishchítpa kunam íkwin wyánawita.

láam (n)

() —Iwínsh ipxwína, áwnash txáwshxta chíitknik láam.

[from ]

láam- (v)

—Iláamsha miimá ishchít.

láasxum (n)

—Láasxumyi lawilattpamá ipáchayksha ílp iníitknik.

—Áshapalaasxumishaam iníitnan anamkú ílkwsha pɬxú ílkwaas.

láatla(n)- (v)

(pf láatla, hab láatlanxa) —Wáawk’a wíyat ishapáwayxti k’úsi. Palaláay álaatla.

láaw (adj)

—Láaw iwachá ɬkw’í watím.

likaláat (n)

—Likaláat ittáwaxsha tamaníkshpa.

[from ]

lik’áa (adj)

—Lik’áa nch’í pátish iwá shíx k’imktpamá.

()

lipáa (n)

[compare ]

lisáak (n)

—Lisáak ním.

[from ]

lisháal (n)

—Miimáash lisháal lápaashka.

—Pánchiwisha áyatin lisháal.

[from ]

líwati- (v)

(pf líwati) () —Ilíwatisha iwínsh.

—Áw pínxi ilíwati.

likkíp (adv)

—Likkíp pináwaanwi.

—Likkíp iháykma pásts’at ku ta’áash iwáynana.

—Likkípnash amshpáxwi támuntnan.

likk’úk (adv)

—Likk’úk pawyánawya.

liklík (n)

—Liklikɬimámash wá táatpas. Shapáp’ikatak.

likplíkp (adv)

—Likplíkp iwinanína wilaalík.

lik’alík’a (adj)

() —Ts’i’íix iwá tmaanít lik’alík’a chilishmí pátatpa.

lík’p- (v)

(imper lík’pk) —Cháw lík’pk.

—Ilík’plik’psha k’usík’usi.

limíslimis, limislímis (n)

() —Páxaat limíslimis aníxa náxsh awinshmamí wapáwat táatpas.

limk’í(n)- (v)

(hab limk’ínxa, imper limk’ínk, ppl limk’íni) —Limk’ínk áchaash.

—Limk’íni i’ayíksha.

limk’íi (adj)

—Limk’íi isínwisha.

(lit. “”)

limyá (n)

—Limyá iwinátma xálukt pátatknik.

lísxaam (adv)

—Wacháash inmí lísxaam.

liwáays (adj)

—Liwáays iwínsh itsaxtsámisha.

lk’úk- (v)

—Lk’úkshaash.

—Ilk’úksha wawyaɬaanmíki anakú pináshukwaasha iwyákwshtiksh.

—lk’ukɬá

() —lk’uknáɬ

(lit. “”) ()

lkw’í(n)- (v)

(hab lkw’ínxa, past lkw’ína) —Ilkw’íshaash pxwípxwinim.

(lit. “”) —Lkw’íshaash tímashnim.

(lit. “”) ()

lpáwtkw’i- (v)

(hab lpáwtkw’ixa, past lpáwtkw’ina) —Ilpáwtkw’isha patún.

—Lpáwtkw’inaash tiichám.

lpáwtkw’ish, lpawtkw’ísh (n)

—Xítwayma ápapnchiwisha lpáwtkw’ish.

—Íchiish wá inmí lpawtkw’ísh.

lst’á(n)- (v)

(hab lst’ánxa) —Áwna álst’asha súnkniktyaw.

ltáyltay (n)

—Łmamatumamí ltáyltay áwacha átaw. Tɬ’áaxw tún ápshataxana kwnák.

lú- (v)

(pf lúwa, hab lúnxa, past lúna) —Ilúsha ílkwsh.

—Míimi álunxana ásht iníitpa ílkwsh.

(lit. “”) —Nisáwtaspa iwachá ílkwshpas ku pawyáalakwa tíinma. Hulí iwínama ku páwiilat’xnanya ílkwshpaspa lákawxsh ku ilúna iníit.

lúsh (n)

—Payúwishaash lúsh ipáppa.

—Áwit’shk lúshnan.

() —Míshnam átwakutkutshana lúshnan’?

luch’á (n)

() —Tɬxáatnash wachá luch’á wayxtitpamá k’úsi míimi. Iwaníkshana Sáani.

luch’áa (adj)

() —Luch’áa iwyáninxa.

—Íxwi luch’áa iwá.

(lit. “”) ()

lúk-’awi- (v)

—Shatawí shyakɬá ilúk-’awisha lamtusmí watíksh.

lúklukw’a(n)- (v)

() (hab lúklukw’anxa) —Ititnút nch’ínch’ima palúklukw’anxa xyáaw nikwítnan.

lúlu (n)

—Yáxshak lúlu.

lulúu (adj)

—Lulúu iwá wapáshatpa pnáy.

luts’aanmí (n)

—láak míɬ páshwitpa náxsh luts’aanmí

() —Shapámaɬakshanaash luts’aanmí sapxúlkaas.

lúx (adj)

—Lúx ilákayxisha pátat wapáwani Klísmispa.

[compare ]

lúx (n)

—Lúx iláwichayksh pinknínk ílkwshpas.

() —Lúxnash txána timná.

()

shapálxw- (v)

—Ísha, wináynak iníityaw ku áshapalxwatak lakayxit’áwaasnan.

lúya (n)

—Inápayunshaash lúyanim.

[from ]

luulík- (v)

(hab luulíkxa) —Ínimxwiimi paluulíkxa shuuwiɬáma sákaspa.

lúup (n)

() [from ]

ɬak’áan (adj)

() —Łak’áan tmáy íxwi iɬk’íwisha.

() —Palaláaynatash wachá ɬak’áanɬak’aan pyaxí watím.

(lit. “”)

Łámaɬ (prsn)

()

ɬamáy- (v)

(ppl ɬamáyni) —Iɬamáysha kitís.

ɬamáay (adj)

—Ináxtishanaxash íɬ. Ák’inushanash ɬamáay pinásapakw’stikanishana áchaash.

—Tɬ’ápxi ɬmáma ɬamáay iníchxa átaw patún, kutyapat myánashma áwyaxanixa.

ɬamtíx (n)

—Wáayk atáchiishpa ttúush áyatma patxánaxa shapátɬ’umxi ɬamtíxpa.

(lit. “”) [from ]

Łátaxat (pn)

() [from ]

ɬayayáay (adj)

—Łayayáay ixátamkanwya pinak’inut’áwaas.

ɬáyɬay (n)

() —Wáwnakwshashpa áwa ɬáyɬay.

ɬaypamá (n)

—Łaypamákiish pa’ítuxsh.

()

ɬáa’ax (adj)

—Łáa’ax itxánana.

ɬáakap (adj)

—Łíikw’iish sháapi táwnpa kuush ɬáakap túxshana.

ɬáaxni (adj)

—Łáaxni wyáawktknik itxána.

ɬáay (adj)

—Łáay iwáyna pinak’inut’áwaas.

ɬch’ách’a (n)

—Pawyáych’unxa ɬch’ách’ama ílkwshnan.

()

ɬík- (v)

() (imper ɬík) —Łík.

() —Áɬik.

—Páɬiksha áshamin.

—Iɬíksha ámapa.

ɬíkɬik- (v)

(past ɬíkɬika) —Iɬíkɬiksha áyat. Ituxát’asha pák’uknik.

(lit. “”) —Áwnam ɬíkɬika. Áwxaam páysh pnuwatát’asha.

ɬíik- (v)

() —Iɬíiksha twáti.

ɬíikw’i (adv)

—Łíikw’i ilátk’inxa shapátk’inan.

ɬíit’k (n)

—Ásapakw’stikanik ɬíit’k ímpatsaan.

ɬíit’k- (v)

(imper ɬíit’kink, past ɬíit’ka) —Łíit’kink.

—Wáawk’a xtúwiki iɬíit’ka. Átkawanana tilíwal.

(lit. “”)

ɬíix-, ɬíixi- (v)

—Iɬíixsha xáypa.

—Iɬíixisha xáypa.

—Pt’ilíma pápaɬiixsha shíx k’ínupa aswanmíknik.

ɬíɬx (n)

—Áwkaninxa Áy’ay ɬíɬxpa.

ɬkáp- (v)

() (ppl ɬkápni) —Łkápshaash xáayx palyúutknik.

—Tawtnúknimnash ishapáɬkapsha.

—Miimá k’úsi iwá ɬkápni.

—Cháw patk’íxsha ɬkápni áyat kutkutpamápa.

—Náxshnash wá ɬkápni wixá.

ɬkmá (n)

() —Átxanaxa pútimt ku náxsh táwaxikaas, ku píniipt ɬkmá, náxsh plásh ku náxsh twáp’ski chmúkki.

ɬkw’í (n)

—Mún iwá ɬkw’í?

(lit. “”)

ɬkw’í- (v)

() (hab ɬkw’ínxa, past ɬkw’íya) —Iwínsh íchna iɬkw’íya.

—Minánnam ɬkw’íya?

(lit. “”)

ɬkkúu, ɬkúu (adj)

—Łkkúu waxwnaykí cháw iyáwi’iipta t’íxwt’xwpa.

—Łkkúu chátpnik siilháws.

—Łkúu cháwiispi pchísh ts’xwiilípa cháw iwiláxilpta.

ɬk’ámi- (v)

(hab ɬk’ámixa, ppl ɬk’ámyi) —Limislimisnimí nakáɬas iɬk’ámixa.

—Na’íɬas iɬk’ámixa k’apk’aplí kw’síis awxap’náy.

(lit. “”)

ɬk’ítim- (v)

—Awínshma nch’íki paɬk’ítimsha.

ɬk’íwi- (v)

(hab ɬk’íwixa) () —Iɬk’íwisha ámchnik.

—Paɬk’iwitwíisha xáyin.

ɬk’iwit’áwaas (n)

—Níchk ɬk’iwit’áwaas.

—Tɬ’áaxw ɬk’iwit’áwaas aswanmí pápshawinatani pchápin.

ɬk’úp- (v)

() (pl ɬk’úpɬkw’p-) (pf ɬk’úpsh, hab ɬk’úpxa) —Anamláam páwat’a ku cháw iɬk’úpsh.

—Iɬk’úpɬkw’psha pyúsh.

—Húuypat ámtasha. Cháw iɬúkw’pɬkw’psha.

()

ɬmáma (n)

(du ɬmamatúwin, pl ɬmamatúma) —Łmáma ikáwki.

—Łmámayin páwxitimsha iwínshnan.

ɬp’áanak (n)

() ()

ɬukw’át- (v)

() (ppl ɬukw’átni) —Łukw’átshaash. Húuyk’aash wáwiip’ikxa táatpas.

ɬúuk- (v)

() —Húuynash ɬúuksha.

[from ]

ɬuuwáayki (adv)

—Łuuwáayki pákyuuna.

ɬwáay (adj)

—Łwáay iwá káas íkuuk.

[compare ]

ɬxáwk- (v)

—Iɬxáwksha nawinaɬá.

—Plísman ishapáwiiɬxawksha káa.

(lit. “”)

ɬxáwkaaɬ (n)

() ()

malíi- (v)

(ppl malíini) —Papamalíisha káatnampa.

—Wáatnam pámaliitaxnay’?

[from ]

maɬáa (adj)

—Mísh iwá maɬáa atáwaas?

maɬáa k’ínupa (adj)

(lit. “”) —Máytskinam táxshita kunam piná’iniixita skúulitay. Kushkínknam wáta maɬáa k’ínupa.

shapámaɬak- (v)

() (past shapámaɬaka) —Shapámaɬakaash plásh shímx maxáxki.

Mámachatpam (prsn)

()

mámknik (wh)

—Mámknik wiwnúwaashyawnam wínasha?

mámunayk- (v)

(pf mámunayksh) —Áw ip’úus imámunayksh.

—Íkuuni mámunaykatak.

[from ]

mána- (v)

(hab mánaxa) —manaɬá

—Míinnam átk’ixsha mánat?

manáshtash (n)

—K’pískan chínik K’títaaskan tiichám áwa Tiinmamí manáshtash.

Manáynak (prsn)

()

=mash (pro) —Imínkmash wá íchi’?

—Háaymash k’tít wáta imínktya miimawítyi timná, kúuknam pinapxwinúuta wáshnam íkush.

()

=matash (pro) —Tɬ’aaxwmamímatash wá kkú shápsh.

—Pútimtyawnash ititámata. Kúukmatash wakíttatamta.

—Awkɬáw áw. Páyshpam cháw yikát’asha, kumatash náktuxta.

mats’yáki (comp)

() —Wínashanash táwnkan mats’yákiish áwyak’inuta ínxtwaymaman.

maxáx (n)

() —Miimá nisháyaas Hanford Reachpa iwaníksha Maxaxmí K’míɬ.

()

máy- (adv) —Cháwtyanam máykuukyanita.

—Imúynaktpa imáytaxshya cháynach.

—Áwna máytkwatatasha táwnkan.

mayk- (adv) —Áyat iwá maykpaláay.

maykwáanik (adv)

—Maykwáanik ayík.

—Kutash shínim awkú maykwáanik isápsikw’ata míshnatash sínwita?

—Íxwi ilatísha. Maykwáanik wínatk.

()

máysx (adv)

—Pawyá’uyta máysx skúulit.

máytski (n)

—shíx máytski

[from ]

máal (wh)

—Máalnam wínata?

() —Máal iwá wínat íkwin?

máapils (n)

[from ]

máatɬ’k- (v)

(imper maátɬ’k) —Ámaatɬ’k pyaxínan.

máaysx (adv)

—Watímnash shaláwishana kuush máaysx táwk’umna.

mí- (v)

() (pf mí, hab míxa) —Mísh imí?

—Mísh pamísha?

mílils, mílins (n)

[from ]

miskilíiki (adv)

—Payúyi tíin miskilíiki pináshapawinaniita pinknínk.

mísh (int)

—Míshnam átk’ixsha chíish?

mísh (wh)

—Míshmash wá kála imínk tɬ’píip?

(lit. “”) —Míshpam mísha ánachnik iníitpa?

—Míshwaykut awkú imísha.

—Míshxash itxána.

—Míshaynam anísha?

(lit. “”) ()

mísh (wh)

—Mísh íkw’ak iwínsh iwá shkw’náa k’ínupa?

—Míshnam awkú wyáninxa shtúpshtupni?

míshkin (wh)

—Míshkinnam wínata? káaki’?

—Kwáak awkú míshkin ipápawyapaana.

—Cháw pás iwáyxtisha kuush cháw míshkin túxsha.

miimá (adj)

—Iyíya iwá miimá tkwáywaychaash.

míimi (adv)

—Míimi átkawa tɬ’íkni tsímti káa.

[from ]

míin (wh)

—Míinnam wínashana watím?

—Míinwaykut áw iwína.

tɬ’áaxw míin (adv)

—Shátmiki pawshínwishinxa tɬ’áaxw míin Tíinma.

mik’íix (adj)

—Mik’íix ikwíita tuxúnani. Pináwyapiksha nawátpa.

mik’íx, mik’íxni (adj)

—Mik’íx iwáynana anakú páchatkw’pshksh.

mílay- (v)

(imper mílaynk) —Ámlaynk ayskwlíimnan.

mílaa (adj)

—Pánim mílaa chíish.

—Milaasímk’a pawá twátima.

miláam (wh)

—Miláammashat ínta? Cháw íkush kúk!

—Miláamnam wínana táwnkan?

—“Miláamnam túxinxa imyúk iníityaw?” “náxshpa sapálwitpa”

pamláam (wh)

—Pamláamyaw áw íkw’ak áyat i’ámanisha?

—Awkú pamláam páshapnya tamáynakinan walak’ikɬáyin.

—Kw’áxiish pamláam áwinxa, kuush cháw iyikát’asha.

míɬ (wh)

—Míɬnam átk’ixsha?

—Míɬ tíinma pawyánawya pák’uyaw?

(lit. “”) —Láxuyxt iwá kúpi. Átk’ixshaam míɬ?

—Áwatɬ’awishaash míɬ pyaxíyaw.

miɬíix (adj)

—Miɬíix iwínsh itawsháxtawshaxsha.

Miɬíɬ (pn)

() —Miɬiɬɬáma

()

minán (wh)

—Minán iwá Á’a?

—Naknúwim atash minán wyáninta ishchtpáynk íchna ɬkw’ípa.

() —Páysh iwínsh minán xáayx ikw’shímishana.

mínik (wh)

—Míniknam wá?

—Míniknam táwyasha?

(lit. “”)

misá(n)- (v)

(hab misánxa) —Túkin imsása?

—Ámsashanaash.

misáa (adj)

—misáa k’ínupa

—Misáa itimnanáxshana anakú iksíks iwachá ttáwaxt.

mistáwin- (v)

() (hab mistáwinxa) —Amíisma pamstáwinxa.

Mishíil (prsn)

()

mishkwyámk- (v)

—Cháw imshkwyámksha pátamuntyaw.

mishkwyámkt (n)

—Míiminan mishkwyámktnan patwánaxa cháachaanima.

—Kúshxi áwa kaatnampamá mishkwyámkt wisalatiɬáma, np’iwiɬáma, tmaaniɬáma, ku xniɬáma.

mishpáxwi- (v)

() (pf mishpáxwi, hab mishpáxwixa) —pamshpaxwiɬá

—Amshpáxwishanaash sínwityaw.

mishtk’úk- (v)

(hab mishtk’úkxa) —Míshnam pamshtk’úksha’?

—Wáawk’a kítu pasínwixa ttúushma kuush húuy amshtk’úkxa.

mishtwána- (v)

(pf mishtwána, hab mishtwánaxa) —Pt’íniks imshtwána átawit áswan.

—Háay pawínpatata tkwátatnan páxaat anwíkt, kúuk panáwnak’ita mishtwánat piimínk wak’íshwitki tamánwitnan.

(lit. “”) ()

misht’ípni (adj)

() —Pinashapapxwinúusha iwá misht’ípni.

mishyú (n)

—Mitsts’ípshaash ásht mishyúpa.

míta- (v)

(hab mítaxa) —Imítashanam pshwáyaw Davenim.

—Pt’íniks mítatki ínimɬwaayki iptúka tikáy.

(lit. “”) —Pnách ayatmí pámtaxa ku cháw mún itanawíixinxa.

()

mítash (n)

() —Kútkut áwa mítash xwísaat ku ɬmamatumamíyay.

(lit. “”) —Káatnampa pt’ilíma pimá’anixana mítash kuukitpamápa.

(lit. “”)

Mitáɬkw’i (n)

(lit. “”) —Mitáɬkw’ipaash ásapsikw’ata walptáykt myánashmaman.

(lit. “”)

mitáaptit (num)

—mitáaptit ku mítaat

mítaat (num)

—Áw iwá mítaatipa.

—pútimt ku mítaat

(lit. “”)

mitíit (adj)

—Sawítk ittáwaxinxa mitíit tiichámpa.

mit’íp (n)

() —mit’ípaash

mitɬ’ítɬ’k (n)

—Xá’ap iwá. Ihananúywisha. I’íixanisha mitɬ’itɬ’kɬimá ipáp-’ipap myánashmaman.

mitsts’íp (adj)

() —Mitsts’íp iwá áyat.

mitsts’íip (adj)

—Yáwatashpa wáawk’a wíyat’ish iwyánina ku anáshtikan mitsts’íip itxánana.

míts’ay (n)

() —Ixním’atasha míts’aynan.

mits’íxwa(n)- (v)

(hab mits’íxwanxa) —pamts’ixwaɬá

—Imts’íxwasha áyat.

míxa (n voc)

—namíxas

—Wíyat wánaknik inisháatwa namíxas.

múkati- (v)

(hab múkatixa) —Imúkatixa anakúsh shín tún shíx ikúxa.

Muksí (pn)

() —Támiwnatpa iwá Muksí.

[from ]

múk’anp- (v)

(hab múk’anpxa) —Kís imúk’anpxa ím anakú pchápin páshapanukw’kataxa tawtnúk.

mulát- (v)

—Imulátsha chíish.

múlmul- (v)

—Imúlmulsha chíish.

mumán (wh)

—Mumán íchi tkwátat itíisha k’pispamápa?

—Mumánnam íchna nisháatwa?

—Mumánmash wá íchi káa? Mísh iwá tsímti íxwi’?

—Áshukwaashaash anamumán iwá iksíks ttáwaxt.

mún (wh)

—Múnnam wínata?

—Mún paxáwshxna?

—Múnk’a áw iwá álxayx?

(lit. “”)

cháw mún (adv)

—Cháw mún ipáwinaxa íkwin.

—Cháw mún íkush táaminwa iwá inmí myánash.

múpan (wh)

—Múpannam nícha tímash?

músmustsin (n)

[from ]

muxlí (n)

—Iwalptáyksha muxlí.

myánash (n)

—Pá’ilkw’ksha myánashnan.

myáakin (n)

() [from ]

myúk- (v)

(hab myúkxa) —Wáshmash wáptu’? Ash amyúkta míɬ.

myúmyu- (v)

(hab myúmyunxa) —Skw’ípa ap’úusma pamyúmyunxa tkwátatyaw.

[from ]

=na (pro) —Áwna wíi’uysha.

—Túnna wá niimí ttáwaxt?

(lit. “”) —Tiinmamíkisimna tamánwitki kwáat pimánaknuwisha.

(lit. “”)

náchik- (v)

(pf náchiksh, hab náchikxa, past náchika) —Túnnam náchiksha?

—Kának’itpapat ánachikanya kíiks ku átawish áswaniin.

()

náchikuu- (v)

(pf náchikuu) —Áswan ináchikuu wilaalík káɬapa, pinmínk úyt tuxúnash.

()

nák-’anakw- (v)

(pf nák-’anakwsh, past nák-’anakwa) —Shapatkwapwiluukɬáyin pá’iskawka ku páwawk’ikanya ipáp, ku tɬ’áaxw pának-’anakwa táala stuwaɬáan.

nak-’isíkw’a- (v)

—nak-’isikw’aɬá

—Panak-’isíkw’am táwn.

nák-’iimshma- (v)

—Íshtapa táaminwa inák-’iimshmasha.

nákhayk- (v)

(imper nákhaykink) —Cháwnam íkwnak áwyaalakwta. Ánakhaykink.

nákinknik- (v)

(hab nákinknikxa) —Káatnampa tkwátat nakinknikɬáma panákinknikxa k’ixlí, ku pawyátamapnixa tkwatatpamá áwshniksh.

nákkyuu- (v)

() () —Áwnash ínch’a nákkyuusha pyaxí tkwátatyaw.

nákɬamayk- (v)

—Awkú pimánakɬamayksha ayú’ayuki kútki.

()

nákɬk’iwi- (v)

() (pf nákɬk’iwi, hab nákɬk’iwixa, imper nákɬk’iwik) —Cháw nákɬk’iwik tkwátat.

—Pánakɬk’iwi.

naknúwi- (v)

(pf naknúwi, hab naknúwixa) —Ttúush tíin íxwi inaknúwisha tiináwit.

—Cháwnash watwáa naknúwi shapanaknúwish tiichám.

nákpanati- (v)

—Maykkúnash txánana shápsh nákpanatitpa p’ushtáaypa.

nákpaa- (v)

(pf nákpaa, hab nákpaaxa) —Áwna nákpaasha táala.

—Tún panákpaatasha?

nákpni- (v)

(past nákpnya) —Náxshpa anwíktpa alitnak’ít panákpnya myálas xtínitay.

nákpnu- (v)

—Pt’íliks inákpnusha átaw sap’alúx.

—Ín’ashamnimnash iwyách’aaksh pánakpnutyaw.

()

náksinwi- (v)

—Páysh ináksinwisha.

náksklik- (v)

(hab náksklikxa) —Káatnampa áyat ku awínshma panáksklikxa tkwátatnan Sapálwitpa.

náktamaw- (v)

(past náktamawna) —Pánaktamawna áyatnan chilwít iwínshin.

náktkwanin- (v)

(imper náktkwanink, ppl náktkwanini, impf náktkwaninxa) —Shíx ánaktkwanink.

náktkw’anati- (v)

—Iwínsh ináktkw’anatisha k’usík’usi.

(lit. “”)

náktkw’anin- (v)

(hab náktkw’aninxa) —Alitlak’ít myálas nimniwíit ináxtya ku pshítin xáayx pánaktkw’anintkw’aninxana.

náktunx- (v)

(imper náktunxink) —Cháw ánaktunxink sínwitnan.

—Nch’í tamanwitmínimna ináktunxsha Tíinmaman.

(lit. “”)

náktuti- (v)

—Pánaktutisha xáyin pamalíitpa.

()

náktux- (v)

(imper náktuxink, past náktuxa) —Áw ánaktuxim.

—Palaláaynash tún náktuxsha lámichknik.

—Íchinatk wá niimí tikáytikay. Áwna náktuxsha.

nák-wat’uy(n)- (v)

(hab nák-wat’uynxa) —nak-wat’uyɬá

() —Inák-wat’uyshana pák’u watím.

—Panák-wat’uynxa tkwátat winpataɬámaman ku walptaykɬámaman.

nák-wayk- (v)

—Páchu Nch’íknik Imawíknik panák-waykma núsux Siláyluyaw.

nák-wayxti- (v)

(past nák-wayxtya, pf nák-wayxti) —Áwna ának-wayxtisha káaki.

—Pának-wayxtisha k’úsiyin iwínshnan.

(lit. “”) —Iɬamáysha pt’íniks. Páyshpat ának-wayxtya túman.

nák-waasha- (v)

—Míimi pa’ayáyanxana íkksma pápanak-waashat mimánu wáashat.

nák-wina- (v)

(hab nák-winaxa) —Míinnam nák-winasha patún?

nák-winanin-, nak-winanín- (v)

—Nák-winanintaash patún kuush piná’iɬamaykta. Láaknash patuxúnata.

nák-winat- (v)

(past nák-winata) —Inák-winatsha ámchan myánashnan.

nak-wishúwa- (v)

—Pátin tmáynan panak-wishúwasha pamalíitay.

nák-wishyat’a- (v)

(pf nák-wishyat’a) —Ip’úus inák-wishyat’a ístama.

nák-wuuksha- (v)

—Inák-wuukshana myánashmaman.

nák-wyasklik- (v)

(imper nák-wyasklik) —Ának-wyasklik k’úsinan.

nák-wyat’a- (v)

(imper nák-wyat’ak) —Nák-wyat’ak íkuuni aykáwaas.

nákyat’a- (v)

(pf nákyat’a, hab nákyat’axa, past nákyat’ana) —Áwnash tmíyusha nákyat’at inmí tanwáytt nichtpamáknik.

—Áwnash nákyat’a inmí patún, kumash wyáalakwani awkwnáak imanák.

nák’nin- (v)

(impf nák’ninxa) —Iwínsh inák’ninxa tsímti áyat.

()

nák’uk- (v)

(past nák’uka) —nak’ukɬá

—Túnnam nák’uksha?

—Panák’uka xtúxtu ka’áwka’aw k’úsima.

—Nak’ukɬá k’úsimaman pawá washat’uyɬáma.

nák’it (n)

—Twátimanitash wá pa’aníxwatpa nák’it tiichám.

=nam (pro) —Áana, míshnam mí ímxi?

namák (pro nom)

—Namáktash wínata.

() —Nixyaawiɬáma pawá cháw wíyat anakúshxitash wá namák.

=namtk (pro) —Kunamtk míin pápanaymunsha?

(lit. “”)

námun (n)

—K’ínushanaash námun íkuuk.

pánamunt (n)

—Pánamunt iwá wát’uytxaw sápsikw’at Tiinmamíyaw.

(lit. “”)

nána- (v)

(hab nánaxa, imper nának, past nánana) —Míinnam nánasha?

naník (n)

—naníkaash

()

nápayun- (v)

—napayunɬá

(lit. “”) —Ínch’aash nápayunsha Chishkíin sínwit.

()

napinknikí (n)

() —Walimɬk’ampamá iwá napinknikí.

napinkniktpamá (n)

(lit. “”)

Nápɬkw’i (n)

(lit. “”)

napwák (num)

—Napwák áyat ku awínshma tíinma patáatpasixana limislimismí anakú cháwxi áwacha síil.

(lit. “”)

nápwawk’a- (v)

—Ánapwawk’ashaash tmáynan pshtmíknik.

()

napwiinanák (pro acc)

—Napwiinanáktash átawishana.

napwiinanmí (pro gen)

—Íkw’aknatash wá napwiinanmí.

—Íkw’ak iwínsh iwá napwiinanmínxi.

—Napwiinanminknínk íchi iwá anísh.

()

napwiiník (pro nom)

—Napwiiníktash shaláwisha.

—Napwiiníktash ák’inushana ɬch’ách’anan.

násh- (v)

—Íshtin pánashanishayksh ílkwaas Julienan.

()

=nash (pro) —Łkáapnash txánana anáshtipa.

nát- (v)

(imper nátk) —Ánatk ap’úusnan ámchan.

—Twátiyin pánatanisha payúwit.

=natash (pro) —Minánnatash wá?

() —Íchinatash wá niimí tikáytikay, cháw imamínk.

—K’áapnatash wá.

() —Wapíitam kunkínknatash xtúwitki pimáwapiitata, kutash walak’íluta tɬ’áaxw tún anam kuunák ímk átamanwya.

()

=natk (pro) —Íchinatk wá niimí tikáytikay, cháw pinmínk.

—Minánnatk wá niimí tikáytikay? Áwyanaktuxtk.

náttun- (v)

() —Tunxtúnx áwa tiináwit ku náttunxt Tiinmamí íchna tiichámpa anakw’ínk iwaníksha Amálika.

(lit. “”) [from ]

nátusktusk- (v)

—Natílas spaanyúuwin pápakw’imasha ku panátusktusksha.

nátxana- (v)

(hab nátxanaxa) —Ayáyat inátxanaxa nawinaɬá anakú isínwixa.

(lit. “”)

nawát (n)

—Nawátpa páptya íip xapiɬmíki.

náwina- (v)

(past náwinana) —Ináwinana nawinaɬá.

nawinaɬá- (v)

—Cháwnam tútita imítichnik táp’ashpa anakú inawinaɬát’asha.

náwnak’i- (v)

(pf náwnak’i, hab náwnak’ixa, past náwnak’ya) —Áwna náwnak’i.

—Ch’íshnam wá. Míshkin ch’íshtkinam tún náwnak’ita?

()

náwtk’i(n)- (v)

(hab náwtk’inxa) —Ináwtk’isha ɬmáma anakú iwachá iksíks ttáwaxt.

náwtmyu- (v)

(past náwtmyuwa) —Áw panáwtmyuwa tamánwit.

náwtunx- (v)

—Cháwnam ánawtunxita.

—Tɬ’áaxwna tún ináwtunxanisha niimí mishkwyámkt ku tiináwit.

náxaw- (v)

(pf náxawa, past náxawna) —Áw pápanaxawa shp’áwitki.

—Natútasnan pánaxawna xáyin wisalílt yáamashyaw.

—Húuynash ánaxawsha Máalinan. Iwyáat’kwsha twánatyaw.

náxsh (num)

—Iwínsh itk’íxsha itáymat náxshk’a twínpaash.

—pútimt ku náxsh

(lit. “”) [compare ]

náxti- (v)

() (hab náxtixa, past náxtya) —Chú’ itxána náxtitknik myánash.

—Myálas iwá naxtiɬá.

náy (int)

—Áwna kw’shímitata, náy?

[compare ]

náymu (n)

—Náxsh inmí náymu ipayúwisha.

náynak- (v)

(hab náynakxa) —Pchishɬá ináynakxa pshwánan.

()

náynakta- (v)

(pf náynakta) —Ináynakta láxuyxt pshwá xwyáchyaw.

—Iwínsh ináynakta tímash timashpamákan.

náakni (adv)

—Tunxtúnx iwá tanamútimt náakni tiichámpa.

náak’it (n)

—Panáak’it íchikuuk áwa sínwit pinmínk.

(lit. “”) ()

náam- (v)

(pf náama, past náamna) —Ánaamna kaylí aswanmí.

—Anakú tɬ’áaxw ánaamta táwaxikaas, ku awkú papúutta.

náamin (adj)

() —“Míɬnam átk’ixsha yáamash?” “Náamin pánim.”

Náawaway (pn)

() —Naawawayɬá

nchíwi- (v)

() (hab nchíwixa) —Myánashma pápanchiwisha ɬk’iwitpamáki.

nch’í (adj)

—Nch’í iwá yúum.

nch’í ttáwaxt (adj)

—Cháwnam mún ánamunta “ɬmáma” nch’í ttáwaxt áyatnan. Áwaniktaam “lamyáy.”

nch’ínch’ima (n)

() —Nakáɬasaanimnash ínxana, “cháwnam nch’ínch’imaman amshpáxwita sínwityaw.”

nch’íwi- (v)

(hab nch’íwixa) —Tíinma pachxíixa anakú panch’íwixa.

—Shk’múush txánasha tpísh. Áwxash nch’íwisha.

ní- (v)

(pf ní, hab níxa, imper ník, past níya, ppl níyi) —Túnnam pánita, íchi’?

—Inísha piinák kapúu.

—Ilíx patún pápanya watím anakú pawaníka piimínk myánash.

(lit. “”)

niyásha- (v)

(pf niyásha) —Káɬayin panyásha táala skúulitay.

—Ápatukshana niyáshash táala.

pináni- (v)

(lit. “”) (hab pinánixa) —Twanaɬáma patxánaxa shapámɬki chíishyaw anakú úyt pimánixa nch’í tamanwiɬaanmíyaw.

(lit. “”) ()

wíni- (v)

—Cháwnam yalmílk áwitawsaypta. Laxsláxsnam áwinita.

—Káatnampa áwinikatak laxsláxs ápils tíinmaman.

páwinit, wínit (n)

—Náxsh áyat iwachá nimniwíit xáash páwinitpa. Awkú wíipnitwiipnitshana.

—Wínitpa áyatma patáwsaypxa lapaalakwá patún tɬ’yawyiinmí.

ních (n)

—Pít’xanukpa áwa Tiinmamí ních.

ních- (v)

(hab níchxa, imper níchk, past nícha) —Áwnash níchsha táala.

—Ts’áa púuksyaw ánichk.

—Piiník pánichatana payuwitpamáyaw.

() —Paníchshana íkuuk náxshnan iwínshnan.

pinánich- (v)

—Awkwnáknam pinánichta anamkú palkw’iɬánim áwtkw’ita. Láaknam wyáɬamaykta.

(lit. “”)

nisáwtas (n)

—Xáyin napúsasnan pá’iyawtiksha nisáwtaspa.

() —Ttúush nisháyaas iwá nisáwtas íkuuk.

nisháyaas (n)

—Awátam iwá miimá waníkt anakwnák áwacha Sluskinmí nisháyaas.

nisháyk- (v)

(hab nisháykxa) —Wíyat wánapa inisháyksha namíxas.

nisháatun- (v)

(hab nisháatunxa, past nisháatuna, impf nisháatwa) —Pakáaw panisháatwa.

—Minánpam imák nisháatunxa?

()

nisháatway (n)

—Shín áwa nisháatway?

(lit. “”)

Nixyáawi (pn)

—Máal iwá wínat Nixyáawiyaw?

níik- (v)

—Íkw’ak pánim kumash íchi níikta.

niimanák (pro acc)

—Niimanáktash átawishana káɬanim.

niimí (pro gen)

—Íchi iwá niimí tikáytikay.

Níimipuuma (n)

[from ]

níipt (num)

—pútimt ku níipt

(lit. “”)

níiptit (num)

—níiptit ku náxsh

—níiptit ku níipt

—níiptit ku mítaat

níchp (adv)

() —Níchp iwináynaksh.

nikuníku (adj)

—Nikuníku iwá iwínsh tkní aniɬá.

nikúu (adj)

—Nikúu iwá iwínsh.

nimniwíit (adv)

—Pít’xanukpa nimniwíit i’átyashana watím.

—Nimniwíit pináwatutixa iwínsh.

nimúy- (v)

—Inmúysha áyat.

niwít (adv)

—Pawináynaksh myánashma ku niwít pawíixaapsh pnutpamáyaw.

—Niwítnash íwiika ílaxyawitay nikwít.

nixanásh (n)

—Miimá níxanash cháwk’a iwá, awkɬáw pák’inksh, ku kwnák núsux itúninxamsh Taptíilpa.

()

nkáshtk- (v)

() (imper nkáshtk) —Skw’ilílapt iwámsh. Túktu, ánkashtk siilháwsnan pátukshyaw.

nkní(n)- (v)

(pf nkní, hab nknínxa, past nkníya) —Sáakli pankní.

np’íwi- (v)

() (hab np’íwixa) —Inp’íwisha iwínsh.

—Kw’áshkw’ash iyáxwninxa. Inp’íwisha tkwaláyaw.

shapántixti- (v)

(imper shapántixtik) —Ímch’ak áshapantixtik ímkaɬaan.

()

núk-’awi- (v)

—K’usík’usi inúk-’awisha ɬamáyni tíinnan.

núkshi- (v)

(hab núkshixa) —K’usík’usi inúkshisha.

núkw’k(n)- (v)

(hab núkw’kinxa) —Míshnam núkw’kshana tawtnúk íkuuk?

(lit. “”)

núwaxam (n)

() —Ayáyatnam áykta wánptyaw núwaxampa anakú ihulíta.

núu- (v)

(past núucha, impf núu) —Míshnam núu?

—Míshnam núucha?

—Nch’íki panúu áshtknik.

—Míshmash núu imínk?

()

nyách (n)

() —ayatmí nyách

-pa, -páynk (nsf) (1s inmípa, 2s imipáynk, 3s pinmipáynk, 1d napwiinanmípa, 2d -, 3d piinamipáynk, 1p niimípa, 2p imamipáynk, 3p piimipáynk)

—Kwlistíin i’ayíksha ts’áa piimipáynk.

—Ápakukutak pinmipáynk pchíshpa.

pá’alay- (v)

(ppl pá’alayi)

pá’alayk- (v)

—Ápa’alaykatak saplílnan.

pa’aníxwat (n)

—Pa’aníya pa’aníxwat.

()

pá’ay (n)

() —Shapáwaynak íkuuni sutɬ’wanpáwaas. Wáawk’amash wá pá’ay.

pa’ináwi- (v)

(imper pa’ináwik) —Mísh iwá ts’áa’? Apa’ináwik.

(lit. “”)

pá’yuk- (v)

() (pf pá’yuksh, past pá’yuka) —Pápa’yuksh tɬ’áksin pnútyaw.

páchalsht’x- (v)

(ppl páchalsht’xi) —Páchalsht’xi patútixa chímti malíiniyin.

páchayk- (v)

—Laxsímk’a ipáchayksha k’alaxpamá pátuksh.

páchi (adj)

—Páchi áyat iɬíksha myánashmaman.

—Páchimash wá’ k’usík’usi’?

páchu (n)

—Páchu tkwsáypa iwá lakamíin.

—Pák’inksh ipátukatana páchu ishchítkan.

—Wínam íchin. Tútik páchupa.

páchway (n)

() —shíx páchway

()

pách’aksh (n)

() (pl pích’aksh) —Asap’ináwishaash náxsh yard k’ímkaas pách’akshknik íkwin pachupamá lak’ít aɬá’aɬayaw.

—Nimniwíitnash payúwisha pích’aksh.

pách’aa- (v)

() —Xáayxit ipápach’aashana.

() —Pach’aatpamá iwá ɬáakap.

pákkimi- (v)

(ppl pákkimyi) —Cháwnam wáawk’a ápakkimita xláamnan tmaanítki.

páku- (v)

() () —Pápakusha.

() —Cháwnash shínim ipákushana.

pák’ink- (v)

() (pl pítk’ink-) (pf pák’inksh, hab pák’inkxa, imper pák’ink, past pák’inka, ppl pák’inki) —K’áap ápak’ink pchíshnan.

—Xtúwiki it’íxwt’xwna kuush wíinwiina pítk’inka pinak’inut’áwaas iníitpa.

pák’u (n)

() —Áwtik’aash wínana pák’uyaw. Cháwnatash tún náwnak’ya.

pák’u- (v)

—Tíinma papák’ushana watím.

(lit. “”) —Míshnam wínata pák’utyaw máysx’?

pák’uk- (v)

(imper pák’uk) —Cháw wáawk’a ápak’uk.

pákuk- (v)

—Ipákuksha xwíilnan pshwáki.

pákuku- (v)

—Ák’inwatak shín ipákukusha pchíshpa.

pák’amushk- (v)

—Ipák’amushksha ip’úus.

pák’ik- (v)

(pl pítk’ik-) (imper pák’ik) —Tún íkw’ak ipák’iksha ílp tikaypamápa?

—Xwíimi tikaypamápa ápak’ik káyx tikáynan.

—Tikáytikay ipítk’iksha tikaypamápa.

pak’ikáwaas (n)

—“Minánnam ánicha wáwiikw’inki kúpi?” “Íchnaknash ánicha xálukt pak’ikáwaaspa.”

pák’lik- (v)

—Ip’úus ipák’liksha ámchnik púuchpa.

pák’p- (v)

(ppl pák’pi) —Pák’pim.

() —Tamaynakɬáma patxánaxa pák’pi táatpaspa xaaslúki.

pák’x- (v)

(pf pák’xsh) —P’áak pápak’xsh ch’ím istíyin.

pákwchtk-, pákwtk- (v)

(pl pítkwtk-) (imper pákwtk) —Sinwitpamápa ipákwtksha wáya.

—Ipítkwtksha istíki.

pákw’aak- (v)

(imper pákw’aak) —Cháw ápakw’aak áchaashpa.

pákw’ink- (v)

—Míshnam ápakw’inkta wáptunan’?

palaláay (adj)

—Palaláaynash wá xítwayma.

—Ishúkwaasha palaláay tún.

> palawshtaymatpamá pátuksh, lawshtaymatpamá pátuksh “” see under láwshtayma-

paláxs (n)

—Áwpam txána paláxs.

(lit. “”) ()

paláxsim (num)

—Páwinitpa awkɬáw pátawsaypa paláxsim, cháwk’a niiptníipt.

paláy(n)- (v)

(pf paláyn, hab paláynxa, ppl paláyni) —Ipaláysha.

—palayɬá

—Ttúush paláynima pa’át’ilpxa.

—Pináwaachik. Ixátamanikashataam paláyninim.

palikása- (v)

() —Ipalikásasa tkwsáy palikásaspa.

palyúu- (v)

(hab palyúuxa) () () —Míimi papalyúuxana íktasyaw, cháw táalayaw.

páɬaaxi (n)

(lit. “”) () —Íkw’ak áwa awkɬáw anakwmák pawá páɬaaxi túuman: tnúnma, shíipma, músmustsinma. ()

paɬxanút (adj)

—Náxsh iwínsh shp’áwitpa iwíipnya paɬxanút.

=pam (pro) —Túnpam wínachiksha tkwátatyaw?

pamíspamis (n)

() —Twáti ipamíspamisisha payúwitnan.

pámt (n)

() —ímpamt

—ínpamt

pamún, pamúun (adv)

—Pamúunnash pawapíitaxa iníitpa.

panánas (n)

[from ]

panáti- (v)

(hab panátixa, past panátya) —Ipanátisha watikáwaaspa.

—Ílp pátuyaw papanátya panatiɬáma.

panatitpamá, panatit’áwaas (n)

() —Ttúush myánashma húuy paháykinxa panatitpamápa.

—“Minánnash ánichta íchiinak?” “íkwna xálukt panatit’áwaaspa”

panikásha- (v)

() —Palikásas ipanikáshasha latáampa.

pank’ú (n)

() —Xwayayaampamá tiichampamá iwá pank’ú.

(lit. “”) () —Pank’ú iwá iksíkstxaw xnítpa ká’uytay.

páp (n)

—ímpap

—ínpap

—Isínwishanisha páppa.

—Pxwíshanaash wáshnam Alexmí páp.

—Áw ínpap ikútkutsha skuulitpamápa.

papáchu (n)

—Kutkut-ɬáma patwáp’sksha papáchu ishchítnan.

—Papáchuknik iwxína shp’áwnan.

(lit. “”)

pápawinp- (v)

(pf pápawinpsh, hab pápawinpxa) —Íkks ttáwaxtin pápawinpsh.

—Papachaashwyúuxana. Ttúush pápawinpxana.

() —Pápawinpsha payúmshma.

pápt’k- (v)

(past pápt’ka) —Táktayin pápapt’ka myálasnan.

páptɬ’k- (v)

(past páptɬ’ka) —paptɬ’kɬá

—Káanimnash ipáptɬ’ka ishchtpáynk watím.

papúuchan (adv)

—Papúuchan papatanawíixsha tamánwitki.

papúuchnik (adj)

—Xáayxnash papúuchnik wixáwxapa iwítkw’pshksh.

—Papúuchnik wíyaytyi k’ptmí áwa sápk’ukt.

páp’ɬk- (v)

() (ppl páp’ɬki) —Páp’ɬkiish wá inmí mishyú.

páp’sk- (v)

() (ppl páp’ski) —Húuy ɬmáma ipáp’sksha istí.

—Inmíish wá páp’ski mishyú.

—Íkuuk ttúush myánashma pawá páp’ski núshnupa.

pástk’lik- (v)

(ppl pástk’liki) —Pástk’liki ayíksha.

pásts’at (n)

—Iwiinúukshamsh pásts’at.

páshchti- (v)

—Ipáshchtisha ptínpa.

páshtin (n)

() [from ]

páshwi- (v)

(ppl páshwini) —Míɬ íkw’ak ipáshwisha?

—Wáawk’a iwá páshwini.

=pat (pro) —Áwatawishapat piinák.

páta- (v)

(hab pátaxa) —Ipátasha ílkwaas tiichámpa.

pátash (n)

() () —Íɬamayki iníchxa pátash twáti, ku itamáatxa ánmiki wánptpa.

pátaa- (v)

(pf pátaa, hab pátaaxa) —Ktíxknik ápataasha kayáasu.

()

patísh (n)

() —Ishích kákyama pa’aníxa ɬak’áanɬak’aan patíshpa.

pátiwi- (v)

—Áwxash pínxi ipátiwishana. Ákattsha áchaash.

pátkuk- (v)

(hab pátkukxa) —Wasat’áwaas aniɬá ipátkukxa ipaxmí walach’wikáwaasnan.

pátpni- (v)

() (hab pátpnixa, imper pátpnik) —Ápatpnik silháwsnan.

pátu (n)

—Niimípa tiichámpa iwá palaláay pátupatu.

lat’xwɬá pátu (n)

(lit. “”) —Ánach’axi áw ilámkwsha lat’xwɬá pátu.

pátuk- (v)

(pl ptúk-) (hab pátukxa, imper pátuk, past pátuka, ppl pátuki) —Íchna ápatuk aykáwaasnan.

—Ápatukatak pyaxínan papáchu latáamkan.

—Itamíinawisha tiichámnan sap’ináwitay míɬ áwata pátuktay kasíinu.

pátuksh (n)

(pl ptúksh) —K’áywa áwa pátuksh palyúutpa.

() —Kutkut-ɬáma paptúksha ptúksh ktíxknik iníitknik.

ptukɬá tkwátatnan (n)

(lit. “”) —Paxtwayɬá iwá íkw’ak tkwátatnan ptukɬá.

pátun- (v)

() (hab pátunxa, impf pátwa/pátun) —Ts’áa púukspa ipátwa laputáy.

—Íkwna ipátun tikáy.

patún (n)

() —Ishapákwtksha patúnpatun.

pátuti- (v)

(imper pátutik, past pátutya) —Ápatutik ts’xwiilínan.

—Ánach’axiish ápatutya sinwitpamáan.

pátuxna- (v)

(hab pátuxnaxa) —Wáayk atáchiishpa pápatuxnasha.

—Ánach’axipat áwishaxsha áyat ku awínshmaman shapáwinat pátuxnatay.

-pát’a- (v) (ppl -pát’ani) —Kupipát’ashaash.

—Iwinshpát’asha. Íxwi iwá iksíks áyat, pt’íniks.

pát’ilk- (v)

() —Ák’inunk kw’íit ipát’ilksha Pátu.

pát’k- (v)

(pf pát’ksh) —Ipát’kshnash tpíshpa.

—Ipát’ksha ipáp.

pat’ulnawaɬá (n)

()

pátɬ’aak- (v)

—“Mísh imísha itíl?” “Ipátɬ’aaksha tiichám xwyáchay anítay.”

patɬ’aapá (n)

() —Taxusmí áyatma pawáp’axa patɬ’aapá.

pátɬ’umx- (v)

(ppl pátɬ’umxi) —Watím Pátu iwachá pátɬ’umxi shwát’ashki.

páts (n)

() —ínpats

páts’ak- (v)

() —Páts’akshaash ánach’axi náxshk’a sínwit.

()

páts’ik- (v)

—Áana! Cháw wíyat pápats’iksha ɬmámanan patíshin.

páts’x- (v)

() (past páts’xa) —Spilyáy ipáts’xa tmáynan.

pawalaktsá (n)

—Áyatin kkúuksim paxíina pawalaktsáyinaman.

páwayk- (v)

(hab páwaykinxa, ppl pawaykí) —pawaykí nyách

() —pawaykɬá

—Áyat ilá’ayksha shk’íishpa. Ilápawayksha nch’í sápk’ukt.

—Tɬ’áappa wánapa pimápawaykinxana anakú cháwxi iwachá waxwaykí.

páwayna- (v)

(pf páwayna, hab páwaynaxa) —Pápawayna áyatin iwínshnan.

pawilawíix- (v)

—Papawilawíixsha k’úsiki.

páwiluuk- (v)

(pl pítwiluuk-) —Ipáwiluuksha ts’xwiilí.

() —Anakú pasháxtɬ’kta waskú tamanikɬáma papítwiluukta pa’ík’ukta mayk-’íxwiyay sáyptay k’úsima.

(lit. “”)

pawiluukáwaas, pawiluukáwaas waskupamá (n)

—Kutkut-ɬáma papítwiluuksha waskú pawiluukáwaaski.

páwinaynak- (v)

(past páwinaynaka, ppl páwinaynaki) —Ipáwinaynaksha ílkwaas láp’ulp’ulyaw.

(lit. “”) —I’ínat’isha áyat núsux ku wíyatyaw ipáwinaynaka páɬpaas.

páwiichayk- (v)

(past páwiichayka) —Paptúka twá ts’xwiilipamá, pacháwinknika silháws, ku papáwiichayka mishyúmishyu.

páwiiɬtx- (v)

(pf páwiiɬtxsh) —Íɬamayksh patún papáwiiɬtxsh misísma tkúni pátatyaw.

páwluk (n)

—Páyshnam cháw piná’imaɬakta txánataam páwlukyi.

páwshp- (v)

(pf páwshpsh) —Ipáwshpsh iwínsh.

páwyak’uk- (v)

—Papáwyak’uksha tíinma Txápnishpa.

páwyapxw- (v)

—Minanminán túnx ipáwyapxwsha tanamútimnan kwyámt.

()

Páxaɬkw’i (n)

(lit. “”) —Iwaníksha íchi ɬkw’í Páxaɬkw’i, pinawshuwatpamá.

()

páxanayk- (v)

(imper páxanayk, past páxanayka) —Tkw’íikw ápaxanayk ílkwaasnan.

() —Pápaxanayka myálasnan pyápin.

páxapaa- (v)

(hab páxapaaxa) —Wána ipáxapaasha papúuchan.

paxat’umáat (num)

—pútimt ku paxat’máat

(lit. “”)

páxaap- (v)

(pf páxaapsh, imper páxaapk, ppl páxaapi) —Ipáxaapsh saplíl.

—Iwínsh pinápaxaapsha ánachnik pchíshpa.

páxaaptit (num)

—páxaaptit ku páxaat

páxaat (num)

() —pútimt ku páxaat

(lit. “”)

Páxutakyuut (pn)

()

páxyawk- (v)

—Áyat ipáxyawksha tamaníish ipíx káatnam ílkwaaski.

paxyáx (n)

() —ímpaxyax

—ínpaxyax

páxwi- (v)

(hab páxwixa) —Ipáxwisha áy’ay tkwátat ap’úusmaman.

páxwiich’k- (v)

—Ts’ápx aniɬá ápaxwiich’ksha xapiɬmíki ts’apxinmí psá chalútimatay.

páxwilk- (v)

—Pyúsh ipáxwilksha milíish.

páxwshk- (v)

—Cháwnam ápaxwshkta tíinmaman.

páyalilk- (v)

(pf páyalilksh) —Pápayalilksh wáxwaykinan kutkutpamáki.

páynak- (v)

() (pl pítpaynak-) (ppl páynaki) —Áana, íkw’ak cháynach ɬíikw’i iwá páynaki Pepsi-Colaki.

() —Awínshma pakútkutsha papítpaynaksha ptúksh k’aláxitay.

(lit. “”)

-páynk (nsf) —Áwshtaymanaash ínxaynan ishchtpáynk.

()

páysh (adv)

—Páyshakut pawáashata máysx.

páysh kúu (comp)

—Átkwapwiluuktana pak’uɬáyay, páysh kúu shíx ikútkutta kuna áwanita aykáwaas naktkwaninɬá.

páysh- (v)

(hab páyshinxa, past páysha/páyshna) —Mitsts’íp k’ínupa wapáwani ipáyshna Haalawíinpa.

—Ánach’axi ipáysha títni áchaash tiwitpamáknik.

páyshk- (v)

(pf páyshksh) —Ipáyshksha xaaslú anáshtipa.

páyu¹ (adv)

—Páyu shíx iwanpáwaasixa píwtin.

páyu² (adj)

—Páyuush íshatpa txána.

(lit. “”)

páyu (adv)

—Shínimnam páyu ikú?

(lit. “”) —Payuwitpamápaash táktanim páyu ipítyana istíki ít’itpa.

(lit. “”)

payúwi- (v)

(hab payúwixa, past payúya, ppl payúyi) —Ipayúwisha.

—Lísxaamnash payúya ashkú átkwatana chilwít tkwátatnan.

—Twátiyin pálaxpisha payúyi xwísaatnan.

—Payúyi ipáp itkwápwinanp’a.

payúwit (n)

—Payúwitnimnash ishapáɬkapsha.

—Íshatnash niwítknik wáwnakwshash wachá ɬkápni payúwitki.

—Ilápnuwa wíyat’ish payúwit.

—Piná’iwsxink. Payúwitnam wá.

páyum- (v)

(hab páyumxa) —Papáyumsha tíinma.

páali (n)

() [from ]

páapxw (adj)

() —Páapxw paɬk’íwisha láp’ulp’ulsim kw’shím myánashma.

[compare ]

páaxami- (v)

(pf páaxami, hab páaxamixa) —Sháax áw ipáaxami iwínsh.

páaxamit (n)

—páaxamitpa waashaɬá

(lit. “”) —Awínshma pimawshúwasha páaxamitay.

páaxw (adj)

—Páaxw pakú. Áw pawíituxsh.

()

pchá (n)

—Anáwit anísha pchápa pt’íniks.

pchísh (n)

—Ápak’ink pchíshnan.

—Ipák’inksh pchísh.

pchít (adj)

() —Pchít itxána tamashk’íshishki.

pch’í (adj)

—Pch’í áyat ayíksha wapáwani.

pch’íwi- (v)

(hab pch’íwixa) —Ttúush tíin ipch’íwixa xáashwitki.

—Ttúush tíinma paxtúwisha pakútkutsha maysxmáysx, ku cháwxi papch’íwisha.

pík- (v)

—“Túnnam íkw’ak píksha?” “lisáak”

píkchash (n)

—Ápaxaapk ánachnik píkchashpa.

[from ]

píkchashi- (v)

(imper píkchashik, past píkchashya) —Ápikchashishaam.

() —Cháwnash áshukwaasha pináshapapikchashitat.

Pilapíinu (n)

[from ]

piná’aya- (v)

(hab piná’ayaxa) —Piná’ayashaash k’úpkw’ppa.

—K’usík’usi ámchnik iníitpa pinála’ayasha ɬamtíxpa.

pina’ikuslúuk- (v)

—Cháw pima’ikuslúuktk, pt’ilíma, awinshmamíyaw.

piná’iwyaat- (v)

(hab piná’iwyaatxa, imper piná’iwyaatk) —Piná’iwyaatk.

—Piná’iwyaatsha pak’uɬá.

—Atashkú átawki tmíyunxa niimípa nisháyktpa, kúuk ínmam piná’iwyaatxa.

piná’iimshma(n)- (v)

(hab piná’iimshmanxa) —Piná’iimshmasha ch’ísh iwínsh.

piná’ilux- (v)

—Namaksána háay pimá’iluxta kúukna náwnak’ita tún.

pina’yaxnúu- (v)

(lit. “”) —Shíx iwá sápsikw’at myánashmaman pina’yaxnúut.

pinákashkw’ililap- (v)

(lit. “”) () (past pinákashkw’ililapa) —Pinákashkw’ililapsha áswan.

—Patkwataɬá kw’aalí awkú pinákashkw’ililapa ku ixáxanayka ku ipnúna.

pinánaktamaw- (v)

—Wáawk’a ínmam pinánaktamawsha shp’áwitpa. Sts’átpa ikáwanutimshata.

pinának’nin- (v)

(impf pinának’ninxa) —Páapxwk’a áyat pinának’ninxa, kutya íxwi i’ínat’isha nikwít.

(lit. “”) —Payúwit pinának’ninxa.

—Áwnam wíip’xta. Ishnawáynam pinának’ninxa.

(lit. “”)

pinánapwawk’a- (v)

() —Cháwnam pinánapwawk’ata. Palaláay iwá tkwátat náktuxtay.

—Cháwnam pinánapwawk’ata. Áwapiitak.

() —Pinánapwawk’asha iwínsh anakú wyákw’milksh pák’upa.

Pinápɬkw’i (n)

(lit. “”)

pínapu (num)

—Pínapu awínshma pawámsh.

pinátɬ’aap- (v)

(pf pinátɬ’aapsh) —Pinápxwini áyat pinátɬ’aapsh shíxknik iwínshknik.

pináwapya- (v)

(imper pináwapyak, past pináwapyana) —Cháw pináwapyak. Wisíix txának.

pináwaanwi- (v)

(pf pináwaanwi, hab pináwaanwixa) —K’úsi pináwaanwixa ashkú asapatsanpáwaasixa.

—Wyakwshtikɬá pináwaanwisha piná’iimshmatki.

pináwsawk’atk- (v)

() —Ap’úus pináwshawk’atk’atsha.

—Ashkú táxshixa máytski, kuush pináwsawk’atta kuush kpáylk ayíkta.

pináwxi- (v)

—Pináwxisha k’úsi.

pináyaanwa- (v)

(hab pináyaanwaxa, past pináyaanwana) () —Wíyat’ish payúyi iwínsh pináyaanwasha ku piná’anakwsha.

—Ashkú húuy tún náwnak’ixa kuush awkú pináyaanwaxa.

—Skúulishaash áw wíyat’ish kuush cháwxi mísh txánasha wapsúx, kuush áw pináyaanwasha.

(lit. “”)

píniipt (num)

—píniiptipa ɬkw’í

(lit. “”) —pútimt ku píniipt

(lit. “”)

pínush (n)

() —pínushaash

pípsh (n)

—Pípshpipsh pích’akshnan yuk’áat panaknúwixa nusuxmí yápaashin.

(lit. “”) —Áyatma pa’iwáywisha t’álpt pipshmí.

pítx (n)

() —ímpitxp

—ínpitx

píwnash (n)

() —ímpiwnash

—ínpiwnash

—Cháwk’atash íkuuk wíshukwaasha shínnatash wíwa píwnashma.

()

píichiish (n)

[from ]

piimanák (pro acc)

—Míshnam cháw piimanák áyksha’?

piimínk (pro gen)

—Íkwmak áwa piimínk ámama.

piinák (pro acc)

—Áw piinách’ak’a áshapaxawxink.

(lit. “”)

piinamanák (pro acc)

—Piinamanák áyatinan pá’atawisha.

piinamínk (pro gen)

—Pinmínk íkw’ak áwa kkáatnam nuksháy, ku wíinaamki áwa piinamínk.

píinawi- (v)

() —Tɬ’uɬá ipíinawisha.

()

piiník¹ (pro nom)

—Shín pawá piiník?

—Ányaash napwiinanák panáxsh shátay, kuush piiník paníya náxsh shaptákay.

(lit. “”)

piiník² (pro obv.erg)

—Chilwít iwínshnan pátamaynaka piiník.

—Áw piiních’ak’a pá’ihananuyksh.

Piityachíishya (prsn)

()

píitɬ’yawi- (v)

—Papíitɬ’yawisha wáayk atáchiishpa.

(lit. “”)

pích’im (n)

—Iwinanína áykws pich’imíknik.

[from ]

pínk (pro nom)

—Pínk pináwapawata.

—Shín iwá pínk?

—Áw pínch’ak’a íhananuyksh.

—Máytskiish hananúywi íkwinkink. Áw pínch’ak’a ihananúywita.

pinmínk (pro gen)

—Íkw’ak áwa pinmínk myánash.

pístx- (v)

—Ipístxsha k’usimamí ɬk’ám.

pshpísh- (v)

—Páysh kwnák ilst’áta íkw’ak chmúk psá, ku tɬ’áaxw awkú ápshpshta kw’ínk.

() ()

pshpísh, pshpíshni, pishpísh, píshpshni (adj)

—I’itaymat’ashyúunash píshpshni xyáaw núsux.

—Miimá k’usik’usiinmí háasht áwa pishpísh.

pítxw- (v)

() —Ístama k’usík’usima papítxwsha papnúsha.

pítxwnayk- (v)

—Łmáma ipítxwnayksha shk’íishpa.

—Áwnash shaláwi. Áwnash wíiptxwnaykatasha.

shapáptxwnayk- (v)

(imper shapáptxwnayk) —Áshapaptxwnayk.

() —Áshapaptxwnaykatak myálasnan.

pítya- (v)

(pf pítya, hab pítyaxa, past pítyana) —Ipítya xapiɬmíki.

—Wísxtpaash pináptya istíki.

—Ánachniknam ipítyata táktanim.

pít’xanuk (n)

() —Cháan íshtin papanátisha pít’xanukpa.

[from ]

pítɬ’a- (v)

(hab pítɬ’anxa, imper pítɬ’ak, past pítɬ’ana, ppl pítɬ’ani) () —Pináptɬ’ak.

—Pináshapaptɬ’asha.

—Míshnam wá pítɬ’ani ímk? Cháwnash ínk.

pítɬ’k- (v)

(past pítɬ’ka) —Ipítɬ’ka myánash ku inák-winata ámchan.

píxw-, púx- (v)

—Palaláay ápxwsha lapaalakwá ayatmí.

—Shimín tún ápxwsha áwshnikshpa?

—Tamanikáshashamash latáampa amash kwnák púxsha patúnpatun.

pkíik (adj)

—Łíikw’iish kútkuch ámchnik kuush pkíik káwa tpísh.

()

pkkík (adj)

—Pkkíknash wá lúni ipáp.

—Táaminwa pásapak’pskanixa naknuwiɬáyin twíixt anakú lamyaymamí ím átxanaxa pkkík.

pkkíki- (v)

() (hab pkkíkixa) —Cháwnam áwihananuykta. Ipkkíkisha iwínsh.

plashmí (adj)

—Páwinitpaash paníya plashmí kuukitpamá tkwsáy.

—Náxsh ts’íilil plashmí iwá píniipt kwáta.

pɬíx (adj)

() —Pɬxpɬíx chíma tawtnúkma pawá.

pɬíx (n)

—Cháwk’a páysh shín ishúkwaasha pɬíxnan náktkwanint.

[compare ]

pɬxú (adj)

() —Cháwnash átkwataxa pɬxú nikwítnan.

—Áshapak’lik pɬxú patíshnan.

pmák (pro nom)

—Túun pmák patk’íxshana?

—Pmák paláatlasha láxuyxtki, ku tíknik’ana tawáyisha.

—Áwshnawaynxaash kákyamaman anakú pmách’axi paxátkwaytasha.

pnách (n)

—ímpnach

—ínpnach

—Pnáchin páwawk’asha cháynachnan.

()

pnáy (n)

—Itútsha k’púɬpa pnáyki sikáwyanan.

pnímk (pro inv.erg)

—Pnímxushnam ik’ínuna imanák.

—Ínknash ánya náxsh sápk’ukt, kuush pnímk iníya náxsh lisháal.

pnúk (n)

() —“Shín ímpnuk iwaníksha?” “Ínpnuk iwaníksha Alice.”

pnúɬ (n)

() —Pnúɬyi iwá saplíl.

pnú(n)- (v)

(hab pnúnxa, imper pnúnk, past pnúna, ppl pnúni) —Ipnúsha. Cháw áwihananuyk.

—Pnúni ixátikw’iksh.

—Káaw áshapapnunk.

pnuwát’a- (v)

(ppl pnuwát’ani) —Ipnuwát’asha áyat.

—Wáshnam pnuwát’ani k’ínupa.

psá (n)

() —nusuxmí psá

Psawaaswáakuɬ (pn)

() —Nakáɬas iwshánana ílp wiwnúwaashkan Psawaaswáakuɬpa.

tɬ’wáay psaní (n)

(lit. “”) —Cháw shín páysh itkwátaxa tɬ’wáay psanínan.

(lit. “”)

psíts (n)

() —ímpsits

—ínpsits

pshalíi- (v)

(hab pshalíixa, imper pshalíik) —Ápshaliik wáptunan.

pshásh (n)

—ímpshash

—ínpshash

psháta- (v)

(hab pshátaxa, ppl pshátani) —Pshátashaash palaláay tɬ’píiptɬ’piip púukspa.

psháwinat- (v)

—Ipsháwinatani ámapa táatpastaatpas sxíxni áyat.

pshí (n)

() —ímpshi

—ínpshi

pshít (n)

—Ichcháanwya shín áwa pshít myanashmí.

—Ts’áakiish wá xítway pshítknik.

> pshpísh, pshpíshni, pishpísh, píshpshni

“” see under píshpsh, pshpísh

pshxwíi- (v)

—Shínimnam ipshxwíishana?

—Tíinma ipápapshxwiisha.

()

ptíit (adj)

—Patmaanísha ptíit wiwnúwaashpa.

ptín (n)

() —Iwápa ptínyaw.

—Panisháatuna ptínpa.

ptíxninsh (num)

—Ptíxninsh ɬkw’í iwá Tamáts’aakt.

() —pútimt ku ptíxninsh

(lit. “”)

pt’ilí (n)

—Míimi pt’ilí iwachá timnáyi.

pt’íniks (n)

(du pt’ilíyin, pl pt’ilíma) —Káɬapa iwálsikw’asha pt’íniks wáp’atyaw.

—Pápasususa pt’ilíyin.

ptɬák, ptɬáak, ptɬík (adj)

—Spaanyuumamí áwa ptɬák tkwátat.

—Ptɬáak píins ku shapát’aɬaki saplíl áwa shíx tkwátat spaanyuumamí.

pts’áak- (v)

—Sts’átpa ikútkutsha ínmisht. Ipts’áaksha tsáxtsam.

—Áwnash páysh ínch’a skúulita txánatay pts’aakɬá casinopa.

pu’úuɬ (adj)

—Cháw wíyatnash pu’úuɬ txánasha. Sts’áatnash k’ínusha áchaash.

pu’úux (adj)

—Cháwnash átk’ixsha pu’úux síil.

púlxta- (v)

—Ápulxtak ístama k’usík’usi swátapa.

—Ayatúks k’usiinmí nawát ápulxtasha. Cháw wíyat ixíisha.

púpxwinaynak- (v)

—Twátiyin pápxwinaynakanya tuxúnash.

púsha (n)

—napúsas

púwa- (v)

() (hab púwanxa, imper púwak, ppl púwani) —Ápwak myánashnan.

púuks (n)

—Ámchnik púukskan ánichatak.

[from ]

púut (n)

—ímpuut

—Ínpuut i’ayíksha páchupa.

púut(n)- (v)

(pf púuch, hab púutinxa, past púutna, ppl púutni) —Laxsímk’aash wá kwáta. Áwnash púuch tɬ’áaxw táala.

púuy (n)

—Púuyin páxatamak’inksh ishchítpa.

—K’pís iwá puuymí chíish.

pxwí (n)

() —Túnmash wá pxwí?

(lit. “”)

pxwí- (v)

() (hab pxwínxa, past pxwína/pxwíya, ppl pxwíni) —Túnnam pxwísha?

—Ipxwíya Spilyáy míshxash imísha.

—cháw pxwíni

(lit. “”) ()

páyu pxwí- (v)

—Páyu ipxwísha.

—Aswanmí átaw k’usík’usi áɬamaysha, ku itúxshana páyu pxwíni.

páyu pxwít (n)

—Palaxsíksnan pálkw’isha páyu pxwítin.

—Anamkú ayíkta lak’ít núshnupa Twáti Tnánpa, kunam iláxpita páyu pxwítyaw.

()

pinápxwi- (v)

—Pinápxwisha “míshxashat tɬ’íks txánata?”

—Wáawk’a pinápxwisha áyat.

—Áyatma cháw patk’íxinxa pinápxwini iwínshnan.

pxwinúutpa (adv)

—Pxwinúutpa íchikuuk cháwk’a tún Tiinmamí áwa kútkut íchna niimípa tiichámpa.

—Pxwinúutpa xaaslúma pawá maykts’áapa íkuuk sts’átpa.

pxwít (n)

—Pálkw’ina ishnawáy pxwítin.

—Mayktúnx áwa pxwít anachnikmí txnawtiɬaanmí.

—Spilyáy náxsh pxwítki itamánwya tiinmamíyay shíxwitay tkwátat.

pyáp (n)

—ínpyap

() —ímpyap

() —Itwánasha pyáppa.

pyaxí (n)

() () —Cháw íxwi ixawísha pyaxí. Íxwi iwá ɬak’áan.

pyúk-¹ (v)

—Iwínsh ipyúkshamsh wánaknik.

()

pyúk-² (v)

—Sáali ipyúksha wáptu ílachxtay.

—Míshmash pyúkanita wáptu’?

p’a’áam (adj)

—Náxsh xnít chnamánk iwá p’a’áam pyaxí.

()

p’aláx- (v)

(ppl p’aláxni) —Cháwnam p’aláxta tíinatpa.

—Tma’áaknam wáta. Cháwnam p’aláxni wáta.

p’áak (adj)

—P’áak táktayin páptyiinya ts’uts’úms.

p’áat (adj)

—It’íxwt’xwisha ku p’áat iwá ishchít.

p’áax (adj)

—Áwnash p’áax ákusha ttúush timnanáxt.

—Payúwit watimpamápa itxána p’áax.

p’íp’i (n)

—Xátkwaytatknik p’íp’i musmustsinmí patkwátaxa tíinma.

[compare ]

p’ísx (adj)

—Ts’í iwá át’ish wíwnu. P’ísx iwá shuukanút pínush.

p’ísxi- (v)

—Anakú wáawk’a wíyat’ish ilápatukta xmáash, ip’ísxita.

p’íix (adj)

—P’íix txának.

—P’íixk’a iwá payúwit ts’áa kw’imátay.

—Maykp’íix áw iwá watimpamá.

p’íkni (adj)

—P’íkni átkawa ts’uts’úms.

—Payúumsha lawiipt’aɬáma p’íkni mílilspa.

p’ílk (adj)

—P’ílk iwáyna.

shapáp’ilk- (v)

(ppl shapáp’ilki) —Shapáp’ilki táatpas áswan ipáyshna.

p’ínk (adj)

—P’ínk ishapátuti káa iníityaw kuush húuy tamáhayksha patún kwnínk.

p’isláni, p’isláa (adj)

—Cháwnam itámyata p’isláni káa.

p’ishkwí(n)- (v)

(hab p’ishkwínxa, ppl p’ishkwíni) —Ip’ishkwísha iwínsh.

—P’ishkwíni pináshapapikchashya.

p’íx (adj)

—Áswan iwá cháw p’íx.

—P’íxnam wáta.

p’íx- (v)

(pf p’íxsh, imper p’íxink) —Áw ip’íxsh.

() —Cháwnash áp’xsha.

—Cháwmash p’íxnanisha wanícht.

p’líwa (n)

() —Hazelnimnash ínxana “shíx iwá tkwátat p’líwa.”

p’uláa (adj)

—P’uláa nawát chiwátni ip’úus ipnúsha.

p’úshim (n)

() —Awínshma pachíisha p’úshim.

p’ushtáay (n)

—Íkuukna pimápikchashishana ílp p’ushtáaypa.

p’úxs(n)- (v)

(hab p’úxsinxa, past p’úxsna) —Ip’úxsna myánashnan.

p’úyk (adj)

—Icháwiipaana p’úyk táakyaw ts’íkts’ik.

—P’úyk itxánaxa úyt púuy.

-sá (nsf) —Inisháatwa pilksá.

sámxna- (v)

(pf sámxna, hab sámxnaxa) —Ináaw itánawika íxwiyakut isámxnata tmáynan malíitki.

sapákiik- (v)

(hab sapákiikxa) —T’íxwt’xwki pásapakiikxa tiichámnan.

sapák’ilk- (v)

(hab sapák’ilkxa) —Pimásapak’ilkxana lisháalki awínshma.

sapák’uk- (v)

(pl sápk’uk-) (past sapák’uka) —Pt’íniks isapák’uksha iwaywishpamá k’pít. Xáatɬ’k áwaynana.

—Awkú pt’íniks isápk’uka tikáytikay.

sapákw’stik- (v)

() (hab sapákw’stikxa, imper sapákw’stik) —Áwiisapakw’stikanik myánashnan ɬíɬxsim tpísh?

—Pt’ilíma pakkanáywisha pasapákw’stiksha tikáy ká’uytpa.

sapakw’stikáwaas (n)

—Anakú íixtnak’ixa tikáy isapákw’stikxa sapakw’stikáwaaski.

sapálatsx- (v)

—K’píspanam táaminwa sapálatsxta káa.

sapálwit (n)

—Tíinma pachuláaynxa náxsh sapálwit.

—Náxshpa sapálwitpaash payúwishana kuush áw shíxisha tawtnúktki.

Sapálwit (n)

—Walímɬkw’i iwaníksha “Sapálwit.” Tíknik’a, “Pachwáywit” iwá áwtni ɬkw’í.

sapálwyanat (n)

() —Sátaspa sapálwyanat pawyánawixa Tíinma.

sapástk- (v)

() (imper sapástk) —Ásapastk.

sapátkw’lik- (v)

()

sapátwa- (v)

() () (ppl sapátwani) —Twátima patáwaxixa sapátwani táwax.

sapátsanp- (v)

(imper sapátsanpk) —Íi, ásapatsanpk k’úsinan sapatsanpáwaas.

sapáwiluluu- (v)

—Áwnash sapáwiluluutasha káa.

sapáwiisklik- (v)

(pf sapáwiiskliks) —Ásapawiiskliksnash winpáwaasnan.

(lit. “”)

sápilim- (v)

(past sápilimna) —Ishnawáy ánakwi áyatnan pásapilimsha áyat tɬ’awíyin.

()

sapk’tít (n)

() —Míimi Tiinmamí saplíl áwacha shapák’ptki xnít, waníki sapk’tít.

sapk’úsi- (v)

—Sapk’usiɬá tsaxtsámitpa iwyasaptayáksha xáypaman.

sápkitwa(n)- (v)

(hab sápkitwanxa, ppl sápkitwani) —Shíxnam sápkitwata shápsh pít’xanukpa. Anahúynimnam ipáxwita.

saplíl (n)

—Ts’í iwá saplíl.

[from ]

sápsikw’a(n)- (v)

(hab sápsikw’anxa, past sápsikw’ana, ppl sápsikw’ani) —Isápsikw’ashanaash shápt watím shyakɬánim.

—Pásapsikw’asha Sharonnan ámin píkchashit.

pinásapsikw’a- (v)

—Pinásapsikw’asha skuuliɬá.

—Pinásapsikw’atnimna iwaláxsimisha.

()

saptayák- (v)

(past saptayáka) —saptayakɬá

—Pasaptayákaash pawilawíixtpa.

sápts’imliki (n)

()

sapúukasi- (v)

(hab sapúukasixa) —Cháw shín ishúkwaasha shín wya’uyɬá tíin iwachá, awkɬáw sapúukasit-simknik.

sápxkyuu- (v)

(past sápxkyuuna) —Łwáayki isápxkyuuna ku ik’íina ishíchyaw anakwnák áwacha kakyaanmí tamám.

sápxwnati- (v)

(pf sápxwnati, hab sápxwnatixa) () —Áw isápxwnati myálas.

sápxwnaynak- (v)

(past sápxwnaynaka) —Isápxwnaynaksha lákas xálukt kaylíknik.

—Isápxwnaynaka tkúnipa.

sápxwnin- (v)

(hab sápxwninxa) —Isháy isápxwninxa tɬ’áaxwpa minán.

(lit. “”)

sáp’awi- (v)

(hab sáp’awixa, past sáp’awya, ppl sáp’awyi) —Ásap’awitk shíxtxaw síil táatpasay anítay.

—Mún patxánana sáp’awyi ayayásh skuuliɬáma?

sap’ináwi- (v)

(ppl sap’ináwyi) —Isap’ináwisha iníit.

—Iwá túnx sap’ináwyi.

(lit. “”) —Piinák ánik nch’ítxaw tɬ’píip. Íchimash wá myanashmamí sap’ináwyi.

(lit. “”)

sawítk (n)

() —Sawítk ittáwaxinxa ptíit tiichámpa. Iwá átaw tkwátat Tiinmamí.

Sawyalílx (prsn)

()

sáyp- (v)

(hab sáypxa, imper sáypk, past sáypa) () —Ásaypk ap’úusnan.

—Kutkut-ɬáma papáwiluukxana waskú ík’uktyaw íxwiyay sáyptay k’úsima.

—Shapáwaluushanaash sayptpamá kákyamaman.

sáakli (adv)

—Sáakli pankníya skilwisáma.

saalí- (v)

(hab saalíxa) —Isaalísha síil.

saalit’áwaas (n)

—Íchi iwá saalit’áwaas, kwinkínknam saalíta táatpas.

Síh (pn)

() —Siɬá

()

sikáwya, sikáywa (n)

() ()

síks (n)

—ínsiks

—ímsiks

—síkstwa

() [from ]

pásiksi- (v)

(hab pásiksixa) —Íkwiinik áswanin pasiksitát’asha ínmishtaan.

Siláylu (pn)

[from ]

-sim (nsf) () —Pílksim i’áttxawna.

—Piináksim pá’atawisha.

sitkumsáan (n)

[from ]

sitkumsáani- (v)

(hab sitkumsáanixa) —Áwnash sitkumsáanita.

—Wíi’ayk. Ash ílaxuyxta tkwátat kunam wiisitkumsáanita.

(lit. “”)

síikw’k- (v)

—Isíikw’ksha ts’i chíish siikw’tpamáki.

síil (n)

() —Xwáash iwáyna síil.

[from ]

siilháws (n)

—Ák’inushanaash stúwapa tamatɬ’umxáwaas siilhawsmí tkútkuni chaɬkkukpamáyi.

(lit. “”) —Níchixash wáawk’a wíyat’ish iwachá k’múush siilháws.

[from ]

síkli (adv)

—Siklisíkli iwyáwakitsha túun.

silksílk (n)

[compare ]

sím (n)

—Sím tímani itáatpasisha tmáy.

(lit. “”)

símk’ii- (v)

—simk’iiɬá

—Átamaynakshpat iwínshnan símk’iityaw áyatmaman.

simkw’í (n)

—Simkw’ípa iwánashamsh wána Muksíknik Awátamyaw.

símskawi- (v)

—Ishnawáy iniitnút tíinma pasímskawisha tkwátat k’aattpamápa.

sínwi- (v)

() (pf sínwi, hab sínwixa, imper sínwik, past sínwya, ppl sínwyi) —Nch’íki isínwisha áyat.

—Itamɬamáywisha sínwityaw.

—Kutya nimniwíit wyakwshtikɬá iwachá sapásinwyi: “áwnash cháwk’a íkush kúta. Áwnash wáta shíx áswan chínik ɬkw’íknik.”

()

sínwit (n)

—Míshpam áp’xsha íchiinak sínwitnan?

—Xwíimiknik iháykma áwtni sínwit niimíyaw.

()

skáw (adj)

() —Pt’íniks iwá skáw xniɬá.

—Sts’átpa náxsh áyat skáw itasíxna túuxpa ku iwiláalakwa pawilawíixtpa.

skáw- (v)

(past skáwna) —Skáwshaash kútkutnash pashapátxawshxta.

—skawnáɬ

() —skawɬá

()

skáwi- (v)

(pf skáwi, hab skáwixa) —Áskawixaash xwyáchay pshwá anakwnák iwíihaykshamsh wánat pátuknik.

—Myánashma paskáwisha ílkwaas támaktay núsux.

() —Paskáwisha wáptu kutkut-ɬáma.

(lit. “”)

skáy (n)

—ímskay

—ínskay

skítks (n)

() —Skítksyi itxánaxa lisháal.

sklíktwana- (v)

(imper sklíktwanak) —Cháw áskliktwanak.

sklí(n)- (v)

(hab sklínxa) —Kúukit sapsikw’aɬá isklísha iwyáshuyiinisha kúukish skuuliɬámaman.

—K’úsiki máytski isklínxana nisháyaaspa iwínsh ku iyúuyuunxana átaw pátamuntki.

skúul (n)

() [from ]

skúuli- (v)

(hab skúulixa, past skúulya, ppl skúulyi) —skuuliɬá

(lit. “”) —Cháw skúulyi iwá pínch’a.

nch’í skuulitpamá (n)

(lit. “”) () —Iskúulisa áswan nch’ípa skuulitpamápa.

sk’ín (n)

—Myálas iwá púwani sk’ínpa.

sk’ímsk’im (n)

—Tíinma pashapátaatpasixa tɬ’yáwitnan sk’imsk’iminmí.

—Sk’ímsk’im itxánaxa xwɬxwíɬ anakú iyátɬ’pita.

skwáasis (n)

() [from ]

skw’ayayák- (v)

(imper skw’ayayák) —Cháw paskw’ayayákim.

—Cháwnam askw’ayayák.

skw’ípa (n)

—Máysxnash skw’ípa táxshita kuush axtwáyakatata Sásxwyasnan.

[from ]

skw’ilílap- (v)

() —Nimniwíit iskw’ilílapsha wíyatpa tiichámpa íkuuk.

()

smáas (n)

() —Míshnam mísha ámchnik smáasknik?

—Káatnampa papnúnxana smáaspa.

()

spáta- (v)

(hab spátaxa) —K’úsima paspátasha.

spaanyúu (n)

[from ]

sp’íit (adj)

—Sp’íitnam naknúwita tútanik.

stik’alúuk- (v)

—Myánashma pastik’alúuksha ámchnik.

stúwa (n)

—Míshnam wínata stúwakan’?

[from ]

stúup (n)

—Stúup iwá kuukitpamápa.

[from ]

st’xswáakuɬ (n)

()

sts’át (n)

—Sts’atpaxikúu Cháan iwyáych’ushana.

sts’át- (v)

() (hab sts’átinxa, past sts’átna) —Ists’átinxa anamún álxayx iwyáwaawnxa áannan. ()

sts’áat (adj)

—Sts’áat áw iwá. Áchakawxink lakayxit’áwaasnan.

—Álxayx máysx iwyátɬ’xwta kúuk sts’áat tiichám itxánata.

(lit. “”)

sú’awi- (v)

(hab sú’awixa) —Isú’awisha shíxtxaw patún.

()

súk’uk- (v)

—Isúk’uksha apíɬ’apɬnan áswan.

sulálp’a- (v)

(hab sulálp’axa) —Áwtik’a isulálp’axa wisalilɬá, ku cháw ituxúnaxa.

súlk- (v)

—Áwawch’xshaash ílkwaasnan súlktay ílkwsh.

súltsas (n)

[from ]

sulúuk- (v)

—Sulúuk wixá.

sumaláti- (v)

(pf sumaláti, hab sumalátixa) —Łmáma isumaláti ku ikápatuksh.

sunát- (v)

(imper sunátk, past sunáta) —Sunátk wixá ámchan.

() —Iwínsh yats’áamki pinásunata ámchan iníitknik.

(lit. “”) ()

sunáti- (v)

() (hab sunátixa) —Pyúsh isunátixa tiichámpa.

sunáynak- (v)

(hab sunáynakxa, ppl sunáynaki) —Awínshma pasunáynakxa wixáwxa sulátasyaw.

—Ínknash ɬíikw’i wyáninxa sunáynaki iniitpamá ɬk’ámyi.

sunín- (v)

() (impf sunínxa) —Asúm isunínxa.

súnknik- (v)

(hab súnknikxa) —Chuláaypa pasúnknikxa tíinma k’úsiki.

súp’sk- (v)

() (hab súp’skxa, ppl súp’ski) —Panáchikxana atachiishɬáma Tíinma súp’ski siwáala nánkpa.

suspán (n)

() —suspánaash

—Shíx iwá kálaamksh suspán.

súsu(n)- (v)

(hab súsunxa) —Iɬíkɬikinxa áswan anakú pshítin pásusunxa.

—Súsut áwacha wawyaɬaanmí. “Páyshnam cháw ipáykta, íxwinam áwyaxta shapyáwitnan.”

(lit. “”) ()

sútɬ’k- (v)

—Chíniknash ápakukta káatnam sháxaapshki, kunam kwínik ásutɬ’kimta pátatnan sutɬ’káwaaski.

sútɬ’k-wiihayk- (v)

—Káatnam winpáwaasyiki ch’ím istíki isútɬ’k-wiihayksha tmaanít chíliishaashknik.

sútɬ’wanp- (v)

—Isútɬ’wanpsha chíish.

súx- (v)

—Na’íɬas tɬ’áksin pasúxsha tɬ’alkmí twíixt.

súxanayk- (v)

(past súxanayka) —Páwilasuxanayka hulíyin iníitnan.

súxaap- (v)

(pf súxaapsh) —Ashamíknik ichcháanwisha timashmí páxaaptit táala ku isúxaapsh xálukt pnut’áwaas áwshnikshpa.

()

súxtɬ’k- (v)

—Isúxtɬ’ksha xapiɬmíki.

suyáwk- (v)

(hab súyawkxa) —Tíinma páɬpaaski pasuyáwkxa asúm ku patámakxa ámchnik ílkwshpa.

suyáwks, suyawktpamá (n)

() —Náxsh áyat inánaxa skuuliɬámaman wakítanat suyawktpamá ku itáwaxa núsuxnan.

súul (n)

—Áshapanknikim súulnan.

[from ]

súuli- (v)

(hab súulixa) —Wíwnu pakátwaxana ililmúkki, ku núsux pasúulixana. Íkw’ak áwacha kátwat.

swáta (n)

—Minánmash wá swáta?

[from ]

sxíix (adj)

—Sxíix iwá k’ínupa.

sxíx(n)- (v)

(hab sxíxinxa, past sxíxna, ppl sxíxni) —Isxíxsha iwínsh.

—sxɬá

—Awkú ínimnch’iki isínwisha, sxíxtki.

—Sxíxni iwínsh ipítɬ’ka kapúu ku iwináta ámchan.

Syátɬin (pn)

—Iwyák’uksha áyat Syátɬinpa Hawáyakan.

[from ]

shá’anakw- (v)

(pf shá’anakwsh) —Iwínsh ishá’anakwsha patíshnan shaxtɬ’káwaaski.

sha’áat (adv)

—Sha’áat ilá’ayksha.

—Sha’áat pinála’ayasha ɬamtíxpa.

shákwtk- (v)

—Tamanikɬá ishákwtksha tiichám áytaluki tamaníktay.

shakúulk- (v)

(hab shakúulkxa) —Cháw chnamánk Tíinma pápashakuulkxa.

shák’luksh (n)

()

shaláw (adj)

—Shaláw itkáwa ínpamt apatkú áshuwatnak’i.

(lit. “”)

shaláwi- (v)

(pf shaláwi, hab shaláwixa, past shaláwya, ppl shaláwyi) —Cháwnash shaláwisha.

shána(n)- (v)

(hab shánanxa) —Ishánasha iwínsh.

shanáak (adj)

() —Awkú áwata shanáak íchi ipáp kutkutpamá kwnamánk.

()

shápa- (v)

() (pl sháp-) —Túnnam shápasha?

—Túnnam shápsha?

—Ishápasha áyat núsux Siláylupa.

—Ts’i’íix sháptay wisalatiɬá ishtɬ’íipsha tuxunatlak’ít iwínat.

shápata- (v)

(past shápatana) —Shápatashaash núsux.

—Kw’ɬtíp áyat ishápatana núsux wánakan.

shapá’at- (v)

—Inmí xítway ishapá’atshana pinmínk xtúwit iwapíitashana myánashmaman anakwmák anakúsh cháw pashúkwaasha tiináwitnan.

()

shapá’ayk- (v)

—Ishapá’aykshaash wanak’iɬánim.

shapá’iwyaat- (v)

—Ishapá’iwyaatnaash.

()

shapách’imnik- (v)

(ppl shapách’imniki) —Ishapách’imniksha patún tímashki shapáwinatay timashpamáknik wíyatkan.

(lit. “”)

shapách’luk- (v)

(hab shapách’lukxa, ppl shapách’luki) —Ishapách’lukxana na’íɬas ts’xwiilí.

() —Níchtaam átaw tún shapách’luki.

shapákutkut- (v)

—Páshtin twátinimnash ikushpamánk ishapákutkutnanya k’úpkw’p, kuush íshixyanya.

shapákyuu- (v)

(ppl shapákyuuni) —Sháxaapsh iyu’útyu’utsha. Cháw iwá shíx shapákyuuni.

()

shapák’uk- (v)

(imper shapák’uk) —Áana, ixápshaawi k’pít! Áshapak’uk.

(lit. “”)

shapákw’stik- (v)

—Xwísaat ilalíwasha ku tpíshpa ishapákw’stiksha ɬp’úɬ.

shapákuk- (v)

—Sháxaapshki ishapákuksha tkwáywaychaash.

(lit. “”)

shapák’ik- (v)

(hab shapák’ikxa) —Shapák’ikatak íktas.

shapák’lik- (v)

(imper shapák’lik, ppl shapák’liki) —Shapák’liki táxshki pa’aníxa xwyách Tíinma.

—Pstxɬánimnash ishapák’likanya kápin.

shapák’ptk- (v)

(ppl shapák’ptki) —Ishapák’ptksha saplíl.

—Wíyat’ish shapák’ptki ítwani saplíl iwá shíxtxaw ílachxi saplílyaw.

shapák’shk- (v)

—Shapák’shksha tútanik.

shapákwtk- (v)

(imper shapákwtk) —Ishapákwtksha lakayxit’áwaas.

() —Áshapakwtk k’úsiyinan ts’íkts’ikyaw.

shapákw’iishk- (v)

() —Pináshapakw’iishkshaash tpíshpa maxáxki.

(lit. “”) ()

shapákw’p- (v)

—Shapákw’psha kapúu.

—Maykxwíimichnik áshapakw’ptk shátaynan.

()

shapákw’shk- (v)

() —Áyatma pimáshapakw’shkanixa tútanik liklíkki.

shapákw’shtip- (v)

(past shapákw’shtipa) —Táktanimnash ishapákw’shtipa áchaash.

shapálakw’shk- (v)

(ppl shapálakw’shki) —Páshwini tkwátat pt’ilíma pashapálakw’shksha.

—Tmáy íɬamayka shapálakw’shki áynish pchapmíknik.

shapálalp’a- (v)

(hab shapálalp’axa) —Anakú panatiɬáma pawyá’ilpxa pít’xanukpa pápashapalalp’axa.

shapálkw’ik- (v)

(hab shapálkw’ikxa) —K’usík’usi ishapálkw’iksha pípsh ánachnik iníitpa.

shapálkw’k- (v)

—Ishapálkw’ksha myánashmaman.

—Cháwnam áshapalkw’kta iksíks myálasnan. Láak yáanwa háasht áwatta.

shapáluch’ak- (v)

(hab shapáluch’akxa) —Awínshma pimáshapaluch’aksha pawshúwasha pátuxnatyaw.

shapáɬk’p- (v)

(past shapáɬk’pa) —Chá’ashin iwínshin páshapaɬk’pa iwánshpa tmáynan.

shapámiɬk-, shapámɬk- (v)

(ppl shapámɬki) —Ishapáwinaniisha ap’úus áyat ku ishapámɬksha.

() —Shapámɬki iwachá cháchpa.

—Wiikaykɬá ishapámɬksha ɬkmá ɬíɬxpa.

(lit. “”) ()

shapanát- (v)

() —Palyúutpa wiikaykɬá wát’uy iwíitmyuta ku kpáylk ishapanátta íɬamayki ɬkmá.

shapánknik- (v)

(imper shapánknik) —Áshapanknik saplílnan.

shapapchtpamá (n)

(lit. “”) ()

shapápxw- (v)

(hab shapápxwinxa) —Pchápin lúsh ipáppa páshapapxwanisha.

—Láxuyxt twíixt ishapápxwsha xwísaat.

shapáp’ik- (v)

() (imper shapáp’ik, ppl shapáp’iki) —Shapáp’iki táatpas tsa’at-símk’a iláxyawita ámchnik.

shapáshtk- (v)

() (imper shapáshtk) —Cháw ákashtk. Áshapashtk kwinkínk cháw iwíixwɬkta.

shapáshuk- (v)

—Miimawít iwachá ipápki shapáshuktay áytalunan shapashukáwaaski.

shapátikwtk- (v)

(past shapátikwtka) —Ishapátikwtka káa yikwíit shapatutitpamápa.

()

shapátk’i (n)

—Áwnash wínasha ák’inwatasha shapátk’inan.

shapatk’itpamá (n)

() —Ák’inushanaash Presidentnan shapatk’itpamápa.

—Wát’uychnik shapatk’ipamáknik iláxuyxsha.

shapátkw’lik- (v)

() (hab shapátkw’likxa) —Íkuuk machineki pashapáwiitkw’likxa táwax. Cháwk’a páysh shín isapátkw’likxa ipápki.

shapátpni- (v)

—Shapátpnisha táatpas.

shapátuti- (v)

() (pf shapátuti, past shapátutya) —Wáawk’a xíp ishapátutisha káa k’aláxyaw.

shapátwa- (v)

() —Áshapatwatk íkuunak kupam áwiwxita.

()

shapát’k- (v)

—Káɬa, awíishapat’katak laklíinan pchíshpa?

(lit. “”) —Nakáɬas ítɬ’yawixa asásnan shapát’ktki.

()

shapátɬ’umx- (v)

(ppl shapátɬ’umxi) —Ishapátɬ’umxsha káa.

shapáwayna- (v)

(pf shápawayna) —Páshapawayna áyatin iwínshnan.

shapawiláapt’a- (v)

() —Nakáɬas ishapawiláapt’asha áytalu.

shapáwiishuk- (v)

—Ishapáwiishuksha lipwáa.

shapáwiitkw’lik- (v)

—Ishapáwiitkw’liksha saplíl.

shapáwiitwa- (v)

—Áyat ishapáwiitwasha tamám, its’íkt ku xyáaw saplíl anítay t’aɬáa saplíl.

shapáxwiiɬk- (v)

() —Átamaniitaam k’imktlak’ít yaamashmí ipáx chíishyaw kunam áshapaxwiiɬkta.

shapáxwnawiinknik- (v)

(hab shapáxwnawiinknikxa) —Naknuwiɬá pawilawiixtpamá k’úsi ishapáxwnawiinkniksha wák’iki ku k’úsi kw’aɬáni pináwakmuyksha.

shapáynak- (v)

(hab shapáynakxa, past shapáynaka, ppl shapáynaki) —Pchápin páshapaynakanisha tkwátat myálasnan.

—Ká’uytpa áwtni tkwátat iwá lísxaam shapáynaki anakú páwanikta nak-wat’uyɬáyin.

(lit. “”)

shapáanakw- (v)

(past shapáanakwa) —Tɬ’áksin páshapaanakwa Máalinan.

()

shapáashap- (v)

() —Shapáashapshatash káa.

—Túnnam shapáashapsha k’úsipa?

shápinchaash (n)

() —luts’á shápinchaash

—mixísh shápinchaash

—Shápinchaashyi pawá ttúushma kákyama.

(lit. “”)

shápni- (v)

(hab shápnixa, past shápnya) —Ishápnisha túkin.

shapshatpamá, shapshatpamá káa (n)

shaptákay (n)

() —Shaptákay áwacha Tiinmamí patún nichtpamá anakú cháw íxwi áwacha pashtinwít nichtpamá.

(lit. “”)

shaptákay- (v)

—Píwnashnimnam isápilimta páyshnam shaptákayta lawitsaykɬá.

()

shapuláylak- (v)

—Áyat ishapuláylaksha píwtin.

shapúlk- (v)

—Ishapúlksha twáti.

()

shapyáwi- (v)

(hab shapyáwixa, ppl shapyáwyi) —Ishapyáwisha myálas pchápa.

shapyáwit (n)

—Túnmash wá shapyáwit?

(lit. “”) —Cháwnam atanawíixta anamkú pashapawinanínta shapyáwitknik.

shásha- (v)

(imper sháshak) —Áshashak shátayki payúwitnan.

shatatáat (adj)

—Shatatáat iwáyna tɬ’waaylí.

—Shatatáatnash wá wákatsal k’úxɬ.

shatawí (adj)

() —Cháw áwyaych’unk. Chákuki iwá shatawí k’usík’usi.

—Áw kpáylk pawaptáyma áyatin shatawínan.

(lit. “”)

shátay (n)

() —Áchawslayk nch’í shátaynan.

Sháwaway (prsn)

()

sháxat (n)

() —sháxataash

sháxatamkanwi- (v)

(past sháxatamkanwya) —Iwínsh isháxatamkanwya patíshnan.

sháxatkwayk- (v)

(ppl sháxatkwayki) —Palaláay iwachá pátat pít’xanukpa ku itxánana páshaxatkwayki.

—Iwínsh isháxatkwayka xípxpnan Pachwáywitpa ɬkw’ípa.

()

sháxaap- (v)

() (ppl sháxaapi) —Sháxaapi nikwítnan tíinma pawaníkxa baloney.

sháxaapsh (n)

(lit. “”) —Shapách’luksh inaknúwixa shaxaapshmí pích’akshnan.

sháximk- (v)

(pl shxímk-) —Kuukiɬá isháximksha wáptu.

—Kuukiɬá ishxímksha wáptu.

()

sháxtɬ’k- (v)

() (pf sháxtɬ’ksh, hab sháxtɬ’kxa, ppl sháxtɬ’ki) —Isháxtɬ’ksha ílkwaas.

—Pasháxtɬ’kanixana yúyu k’úsinan.

—Ilátutya sháxtɬ’ki waskúpa.

sháxu (n)

—Iwínshnimtash ikaanwíya sháxu.

sháxuup- (v)

() —Páshaxuupanita tútanik.

—Húuytash nch’ínch’ima pasúsunxa, “cháwpam pimáshaxuupta. Shapáttawaxtapam tútanik.”

()

sháy (ono)

() () —Sháyshay panúu paaxamiɬáma.

sháakwin (n)

—Cháw sháakwin i’anáwisha.

—Áw iwyánawi sháakwin.

()

sháat(n)- (v)

(hab sháatinxa) —Awkú pasháatinxa kpáylk cháw mún ikútkutta.

()

sháax (adj)

—Sháax ttúush itxánaxa hawláak shapátk’ipa.

shíman (wh abs)

—Shíman pawá kúma awínshma?

—Shímanpam papshxwíishamsh?

shimíkin (wh)

—Cháwpam anakúsh shimíkin chilwít sínwita.

shimín (wh gen)

—Shimín íkw’ak áwa talápas?

—Shimínyawnam iníityaw wínasha?

shín (wh abs)

—Shínmash wá pchá?

—Shínxash iláakna kaylí wát’uychnik shapatk’ipamápa.

shísha (n voc)

—nasísas

shishú (adj)

() —Shishúmash wá háasht.

()

shishú- (v)

() (ppl shishúni) —Ishishúta nikwít. Shíx ánichk.

—Shishúni áwa nikwít.

shitkumshawáash (n)

() —Wáshnash palaláay shitkumshawáash xítwayma. Páyshnash wá ilksá káakim Tíin tilíwal.

[from ]

shíwa(n)- (v)

() (hab shíwanxa) —Páshiwasha íshtin.

Shíwanish (n)

() —Láakshaash Shiwanishtímt.

shiwáat (adj)

—Shiwáatnash txánaxa anáshtipa.

shiwíwshiwiw (n)

()

shíx (adj)

—Shíx iwá tkwátat síwi tkwinatmí.

shíx(n)- (v)

(hab shíxinxa) —Cháwnash áshixnanya tmíyut.

—Spilyáy chaashwitwyáninxana ku iwyá’uuxinxana patúun anakú ishíxinxana áyatnan.

()

shíxi-, shíxwi- (v)

—Nakáɬasaanimnash ishapápxwanita páyu ipáppa kuush shíxita.

—Maɬáapam náktkwaninta wawtkáwaas tiinmamí, kwinkínkna tɬ’áaxwma shíxwita.

(lit. “”) —Míimiish páyu payúwishana kuush áw shíxwisha.

shiyáx (adj)

() —Shiyáxpam pinásapsikw’ata sínwit ku tímat chishkínki.

()

shíyin (wh abs)

—Shíyinpam papshxwíishamsh?

shíyin (wh obv.erg)

—Shíyin pá’tamyana ka’áw k’úsinan?

shiyíix (adj)

—Táktanimnash iníya xtú tawtnúk kuush kwnímk shiyíix ishapatxananúuna.

Shíikash (n)

[from ]

shíiman (wh acc)

—Shíimannam ásamxnata pák’upa?

shiimín (wh gen)

—Shiimín patún ápxwsha áwshnikshpa?

shíin (wh acc)

—Shíinnam áyuuyuusha?

—Shíin íkw’ak iníya?

—Shíinnam íkw’ak áwtaymiinisha táatpas?

—Míimitash wawyaɬánim ínxana “cháwnam shíin áwatkw’ayita.”

shíinaman (wh acc)

—Shíinamannam ásamxnashana ámchnik?

shiinamín (wh gen)

—Shiinamín íchi ápxwsha tatíi táatpastaatpas?

shiipɬá (n)

[from ]

shíix (adj)

—Maykshíixnash wá íkuuk. Cháwk’aash iwítkw’pshksha.

shimnáti- (v)

(pf shimnáti, hab shimnátixa) —Kítu ishimnáti.

shimnín- (v)

(impf shimnínxa) —Nuksháy ishimnínxa wánapa.

—Ishimnínshimninxa k’usík’usi.

shímwayk- (v)

(past shímwayka) —Kw’iɬtíp áyat ishímwayka nch’í wánapa.

shímx (n)

() [compare ]

shíshaa(n)- (v)

(hab shíshaanxa) —Ishíshaasha tiichám.

Shklúum (prsn)

()

shkw’íishkw’ii (adj)

shk’íish (n)

—Aptúkatak aykáwaas íkwin shk’íish ktíxknik iníitkan.

shk’múni (adj)

—Túyaynam íkush wyáninxa shk’múni táatpasyi?

shk’múu (adj)

—Shk’múunash wá táatpas.

shkw’náa (adj)

—Shkw’náa iwá iwínsh.

shkw’ní- (v)

—K’úsiki pashkw’níshamsh.

()

shkw’yímk- (v)

(ppl shkw’yímki) —Íkuuk pawá shkw’yímki awínshma.

() —Pináshapashkw’yimksha.

shlíp- (v)

—Shlípshaash.

shlukw’átkw’at (n)

shlúwinaynak- (v)

—Ishlúwinaynakshaash achaashpamá táaktanim.

shlúwinaynat- (v)

—Shlúwinaynatshaash iwínshnim iníitknik.

shlúxaap-, shnúxaap- (v)

(imper shlúxaapk) —Ishlúxaapsha áyat ayáyat wapáwatnan.

—Shlúxaapk áchaash wákatsalkan.

—Páshnuxaapsha áyatnan.

shmát’a- (v)

(pf shmát’a, hab shmát’axa, imper shmát’ak) —Shmát’ak.

—Kátutik ash wíishmat’a.

(lit. “”)

shnáap (adj)

—Shnáap itúxshana. Ipúuch tɬ’áaxw táala.

shníp(n)- (v)

(hab shnípinxa) —Ishnípsha.

—Áwaachik. Láak ishnípta ku ixátikw’ikta.

shp’áw (n)

—Papáchu ishchítyaw awkalalátisha shp’áw.

shttít, shttítni (adj)

—Shttítnash txána shapákw’psh.

—Shttítni iwá skítks lisháalpa.

shtúpshtup(n)- (v)

() (ppl shtúpshtupni) —Pináshapashtupshtupnanisha ɬamtíx.

—Ishtúpshtupsha k’úsi pníxpa.

(lit. “”) —Áw iwyánawi shtúpshtupni iwínsh.

shtɬ’íip- (v)

(hab shtɬ’íipxa) —Ishtɬ’íipsha nikwít.

shu’úum (adj)

—Pt’ilimamí tpísh áwa tpíin, ku ɬmamatumamí áwa shu’úum tpísh.

shúk- (v)

(ppl shúki) —Míshnam cháw páshuksha’?

—Shúki áwacha nisháyaas pawyak’uktpamápa.

shapáshuk- (v)

(past shapáshuka) —Ishapáshuksha myánashma.

—Míshnam pináshapashuka imxtwaymíyaw’?

shúkwaa(n)- (v)

(hab shúkwaanxa, past shúkwaana, imper shúkwaank) —Pashúkwaasha spaanyúutimt.

pináshukwaa- (v) —Tɬ’ápxi awkú iwachá shíx íxwi ku pináshukwaashana itɬ’yáwita.

()

shapáshukwaa- (v)

—Áshapashukwaank ilkwshɬámaman. Ilát’ilksha ptínpa.

(lit. “”) —Íxwimash shapáshukwaata.

(lit. “”)

shukwínsh (n)

—Shukwínsh iwá aniɬá kapúu.

shúwa(n)- (v)

(hab shúwanxa, ppl shúwani) —Ishúwasha núsux.

—Shíx iwá shuwaɬá yáamashnan.

—Miskilíiki pawyak’láynxa shúwatnak’yi payúwitma.

—Míɬ anwíktpaash wachá shúwani, kuush úyt ɬwáayki tkw’anátixana wyáych’uni káwkitki.

shúx (ono)

—Shúxnash iwayáwaawna íntɬ’aksnim. Cháwnash iwíixtwayna.

(lit. “”)

shúy- (v)

(hab shúynxa, ppl shúyi) —Áw ishúysha.

—Tamaynakáwaasknik áwatma iwínsh ku áwa tawnáapak’a shúyi.

shapáshuy- (v)

—Ishapáshuysha iwínshnan.

—Míimi tíinma pashapáshuynxana wyakwshtikɬáan. Pátukshpa pawalák’ikxana ilíx tíinatpa.

shúya- (v)

(hab shúyaxa) —Ishúyasha kutkutpamáan itáymatay.

—Xtúshaash tímasha sínwit Chishkíin kuush iwyáshuyiinisha wawshuyaɬaanmínim.

—Wát’uy kwnák iwyánawya páshtin shuyaɬá tiichámnan.

() ()

shuyápu, shyápu (n)

[from ]

shuyaputím(n)- (v)

(hab shuyaputíminxa) —Tamáshwikt Chishkíin sínwit shyaputímtyaw iwá it’úk.

shuyapuwít (n)

—Ínch’aash kútkutsha átamashwiksha shuyapuwít sínwit Chishkíinyaw.

()

shúuka (n)

—Its’íksha shúukaki kúpi.

[from ]

shúup’a (adj)

—Shúup’aash txána táya.

(lit. “”)

Shúushukli (prsn)

[from ]

shúuwi- (v)

(hab shúuwixa) —Íkw’ak pawá shuuwiɬáma.

() [from ]

shwát’ash (n)

—shwát’ashyi túxin

—Shwát’ash iwilúuksha.

shwáx (n)

() —ímshwax

—ínshwax

shwú (n)

—Shwúyi iwachá Áwxay.

()

shxáanit (n)

—Pnách ánishaatwa shxáanit.

—Wíi’atatashaash shxáanityaw.

(lit. “”)

shxítɬ’ak- (v)

—Ishxítɬ’aksha núsux.

—“Mísh imísha íɬ?” “Ishxítɬ’ksha limíslimis napinknikíyay.”

shyák- (v)

() —shyakɬá

—Wisalilɬá ishyákanisha watíkshwatiksh yaamashmí.

—Ishyáksha áyatmaman.

ta’áam (adj)

() —Áwnash túxsha. Ta’áam áw iwáyna.

ta’áash (adj)

() —Ta’áash iwáyna álxayx.

—Awkú niwít ta’áash túxin itxánana.

ta’áax (n)

—Ta’áaxyawnam wíwnu íkkimita xláampa.

tách’k- (v)

() —Łmáma máytski itách’ksha waskú.

tákta (n)

—Íkwinnash wínaxa támiwnat taktaanmíkan.

[from ]

tákwtk- (v)

(ppl tákwtki) —Maɬáa áwa náktkw’aniini ámchnik nisháykt, tɬ’áaxw waskú tákwtki.

talápas (n)

—Áwnash iyáxsh talápas.

—Watím natútas isxíxshana anakú i’áwxna táala talápasknik.

(lit. “”)

t’aɬáa talápas (n)

(lit. “”) —T’aɬáa talápaspa iwínsh ishapáxaapsh níiptit timashmí táala.

tálaxik- (v)

() (hab tálaxikxa) —Itálaxiksha myánashma.

() —Átalaxikshaash ínpatsaan mits’íxwatyaw.

talwásk- (v)

() —Cháwnam átalwaskta.

() —patalwaskɬá

tálx (adj)

() —Cháwk’aash wá tún tmayíksh pt’ilimamíyay. Tálxnash wá nichtpamápa púuks.

—Wínak íkwin pinmíkan anakwnák iwá tálx wát’uychnik.

(lit. “”)

tamách’aak- (v)

()

tamáhayk- (v)

(imper tamáhayk) —Pinátamahayksha k’úsiknik.

(lit. “”) —Itamáhayksha káɬapa káaknik.

(lit. “”) —Minánmash tamáhaykta, páchupa táwnpa’?

támak- (v)

() (hab támakxa, ppl támaki) —Itámaksha nikwít.

—Átamakatak núsuxnan ílkwshpa.

tamákanwi- (v)

(pl tamkánwi-) —Tamákanwik káaknik.

()

tamák’ink- (v)

() (hab tamák’inkxa) —Anamkú áshta xwyáchpa, pchishɬá itamák’inkxa pchíshnan.

tamákuk- (v)

(imper tamákuk) —Átamakuk pshwáki xwíilnan.

—Itamákuksha tíinmaman.

()

tamák’ik- (v)

(pl támk’ik-) (imper tamák’ik, ppl tamák’iki) —Ámash náshim támk’iki táatpas.

() —Átamak’ik xwíimitxaw ku cháwna túman pak’ínanita.

tamák’p- (v)

(past tamák’pa, ppl tamák’pi) —Itamák’pa.

—Ayatmamí ttúush talápas sápk’ukt átxanaxa tamák’pi.

tamákw’ink- (v)

() (past tamákw’inka) —Pátamakw’inka tamkw’íkw’iyin chíliishnan.

tamákw’p- (v)

—Páwiiwapiitam tamákw’pt íchi shátayshatay níchtay.

Tamaláam (pn)

[from ]

tamálkw’ik- (v)

(imper tamálkw’ik) —Átamalkw’ik shátayki.

tamáltaawish (n)

() (lit. “”)

támaɬk- (v)

—Ap’úusma patámaɬksha t’amúlkshpa.

tamáɬtx- (v)

(imper tamáɬtxk) —Xwíimichnik káayaw átamaɬtxk.

tamám (n)

() —Stúwakan wínpatak saplíl ku tamám.

tamámaɬak- (v)

() (hab tamámaɬakxa) —T’íxwt’xw itamámaɬakxa tiichámnan.

tamanichápa- (v)

() —Múps itamanichápasha ɬáamay.

—Átamanichapatak ílkwaasnan.

tamanichásha- (v)

—Itamanicháshasha latáampa laklíi.

[from ]

tamaník- (v)

(imper tamaník, ppl tamaníki) —tamanikɬá

—Inmí wamshiɬáyakut itamaníkta áytalu inmípa tiichámpa.

tamaníksh (n)

—Chíishin pálkw’isha tamaníkshnan.

—Ichxchxnásha tamaníkshnan k’usík’usi.

tamanikásha- (v)

—Xapiɬmí atamanikáshasha latáampa.

tamaníi- (v)

—Itamaníisha núsuxyaw.

tamaníish ipíx (n)

()

tamántati- (v)

() (pf tamántati, hab tamántatixa) —Itamántatisha k’úsi iníityaw.

tamántaawi- (v)

() —“Mísh imísha?” “Itamántaawisha tiichám.”

tamánwash (n)

() —Xtú áwa tamánwash ayatmí.

[compare ]

tamánwi- (v)

() (hab tamánwixa, past tamánwya, ppl tamánwyi) —Anakú úyt pátamanwya tiichámnan, kákyama pawachá anakúsh túman tíinma.

tamanwiɬá (n)

—nch’í tamanwiɬá

() —Itamánwisha nch’í tamanwiɬá niimíki chíishki.

tamánwit (n)

—Ha’áay panisháatuna Tíinma anakú cháwxi iwachá pashtinmamí hananúy tamánwit.

—Tamánwitnimnash icháwiihaykani iyúush.

tamápayshk- (v)

() —Iyíya iwá tamápayshkt itɬ’yawiɬáan.

pinátamapayshk- (v)

(lit. “”) —Chmuk taatpasmíyaw wyákwshtiki iwínsh pinátamapayshksha.

tamápchiit (n)

—Tamápchiitpa ilá’ayksha áyat.

tamápni- (v)

(imper tamápnik) —Imínxush táala tamápnik.

(lit. “”) —Sapsikw’aɬá áw itamápnimsh ititamatpamá tímashtimash.

tamápyuk- (v)

(hab tamápyukxa, imper tamápyuk) —Np’iwiɬá itamápyukxa núsux anakú páxaat íwiikxa.

() —Átamapyuk chak’ukáwaaski láxuyxt pshwápshwa ílkwshknik.

()

tamásklik- (v)

(imper tamásklik, past tamásklika) —Itamáskliksha lipáa.

—Sinwiɬá itamásklika páwxitimt imasíxityaw.

tamáshimniish (n)

()

tamashk’íshish (n)

()

tamáshtk- (v)

—K’úsinan itamáshtksha tamastkáwaaski.

() —Washat’uyɬá iwáwiits’iilksha lúup ku iwíitamashtksha músmustsinnan.

()

tamáshtknik- (v)

(hab tamáshtknikxa/tamáshtknikinxa, ppl tamáshtkniki) —K’úsi iwyáninxa tamáshtkniki.

()

tamashtknikɬá (n)

(lit. “”) —Itamáshtknikxa tamashtknikɬá anatún iwá píniipt wixaní.

tamáshwik- (v)

—Tkw’íikw itamáshwiksha iwínsh.

—Itamáshwikanixa átaw tímash Tiinmamíyaw.

tamátɬ’ak- (v)

(pl támtɬ’ak-) (pf tamátɬ’aksh, imper tamátɬ’ak, ppl tamátɬ’aki) —Ishnawáy áyat itamátɬ’aksha ɬk’ám.

—Pinátamatɬ’ak áchaashpa.

tamátɬ’umx- (v)

(ppl tamátɬ’umxi) —Pinátamatɬ’umxsha.

tamáts’aak- (v)

—Áwna cháw wíyat tamáts’aaksha k’písyaw.

(lit. “”)

tamats’áak- (v)

—Itamats’áaksha silp’úpa tsaxtsámitpa.

tamáwaltaawi- (v)

(hab tamáwaltaawixa) —Tmáyma tútanik patamáwaltaawixa áxsh’axshki.

tamáwaxi- (v)

() —Itamáwaxisha ámapa.

—Patamáwaxisha ayáyatnan.

—Tíinma pawá tamawaxiɬá.

tamáwayiwna- (v)

(past tamáwayiwnana) —Itamáwayiwnana yáamash káapa ku ináktuxa.

tamáwayk- (v)

(past tamáwayka) —Páysh ikw’ishtáyta, ku itamáwaykta láxs táwaxikaas, náxshyaw kw’ishtáytyaw.

—Itamáwayka ɬkmá apatkú cháw átk’ishana.

()

tamáwiluuk- (v)

(hab tamáwiluukxa) —Chuláaypa ayayat-ɬáma patamáwiluukxa lát’xwi ílkwsh.

tamáwinat- (v)

(imper tamáwinatk) —Itamáwinatsha shp’áw.

—Átamawinatk íkunak tɬ’yáwyi wishínan.

tamáwinaynak- (v)

—Łk’iwiɬá shp’áwnan itamáwinaynaksha wáp’ani tkwsáyaw.

tamáwiihayk- (v)

(hab tamáwiihaykxa, past tamáwiihayka) —Xwíimichnik iníitknik itamáwiihaykma shp’áw.

—Ttúush k’úsi itxánaxa shapákw’aanni ku itamáwiihaykxa washaɬámaman.

tamáwiilkw’ik- (v)

—Likkípnam itamáwiilkw’ikta wilkw’íktnim kunam wyáɬamaykta pít’xanukpa.

tamawín (adv)

—Tamawínna iwínshnim imítasha.

—Anakúshnash tamawín k’aywá wachá, cháw tkw’íikw p’íxsha.

(lit. “”) ()

tamáwshp- (v)

(past tamáwshpa) —Pátamawshpa shp’áwki.

tamáxanuk- (v)

(ppl tamáxanuki, imper tamáxanuk) —Tamáxanukanim aykáwaaspa.

() —Pimátamaxanuksha.

() () —Tamáxanuk smáas.

()

tamáxanukt (n)

—Áwyaxnaash palaláay wisík i’át’isha tamáxanukt ptínpa.

()

tamáxp- (v)

—Pápatamaxpsha k’usík’usima.

tamaxpɬá (n)

() (lit. “”) () —Tamaxpɬá iwá ayatmamí tawtnúk, myanashnak’itpamá.

tamáyat’a- (v)

(pl tamyát’a-) (imper tamáyat’ak) —Átamayat’ak íkuuni aykáwaasnan.

—Átamyat’ak wíyatyaw íkunak.

tamáyawk- (v)

(hab tamáyawkxa) —Np’iwiɬáma pasúp’skxa asúm ku patamáyawkxa chíishyaw.

()

tamáyawna- (v)

—“Tún íkw’ak itamáyawnasha k’aláxpa?” “Páysh iwá imínk tílatat.”

tamáynak- (v)

(hab tamáynakxa, past tamáynaka, ppl tamáynaki) —Itxána tamáynaki.

(lit. “”) —Siɬáma patamáynakxana tɬ’yáwit anakú áan iwachá tkw’íikw sitkumsáan.

(lit. “”)

tamáynaki (n)

(lit. “”) —Tamáynakima ttúush pawá át’ilpi.

—Walák’inuni pawá tamáynakima.

tamáa- (v)

—Súxaas itamáasha stúuppa.

—Xapiɬmí itamáasha xwíimichnik latáampa.

tamáat- (v)

(hab tamáatxa, past tamáata) —Tɬ’yáwyi lákasnan itamáatsha ámchan.

tamáawi- (v)

—Axsh’axshmí wapáwatyi tamáawityi ayíksha ámtanat.

tamáawish (n)

() —Ayatmí áwa lawlawmí tamáawish.

—Paaxamiɬaanmí áwa k’ptmí tamáawish.

—Hawílishma pa’ititámaxa pmaknínk wáptas tamáawishpa, anamíɬ áwacha piimínk hawílishwit.

tamchánwi- (v)

(pf tamchánwi, past tamchánwya, ppl tamchánwyi) —K’úsiyin pátamchanwya.

—Tamchánwyi iwá.

—Pinátamchanwi átmupiilknik.

tamíwna- (v)

—Shimín íchi átamiwnasha kapúu aykáwaaspa?

tamíwnash (n)

—K’usipamá tamíwnash iwá ánachnikay wasat’áwaaspa wapáwatay.

támiwnat (n)

—Támiwnat p’ushtáaypa iwánasha chíish.

(lit. “”) —Smáatɬ’awitmaxi pawá támiwnat Átanimknik.

tamíinawi- (v)

(hab tamíinawixa) —Itamíinawisha tiichám.

tamíinayk- (v)

—Áwna tamíinayksha.

() —Lamtúsma pa’ayíkta pawáayk tkw’íikw patamíinaykta.

tamíixaynak- (v)

—Kkúuksim patamíixaynaksha awínshma ásht káatnampa.

tamkásha- (v)

(pf tamkásha) —Tamkáshashamash laklíi latáampa.

—Xapiɬmíin átamkashatak latáamyaw.

—Itamkáshasha silp’úpa.

tamkw’íkw’i (n)

tamkw’íkw’i(n)- (v)

(hab tamkw’íkw’inxa) —Myánashma panúucha áw itamkw’íkw’isha ámchnik.

tamkkáwi- (v)

() () (hab tamkkáwixa) —Itamkkáwisha sínwitpa.

tamk’ikskúla (n)

() ()

tamɬámay (adj)

—Iwá tamɬámay kúukityaw pt’íniks.

(lit. “”)

tamɬamáywi- (v)

(hab tamɬamáywixa) —Itamɬamáywisha spaanyúutimtyaw.

—Patamɬamáywisha skuuliɬáma ititámatyaw.

tamnawatáshwi- (v)

() —Míshpam wínpatamtaxnay? Tamnawatáshwishaash Nixyáawipa.

—Wíitɬ’kshnash káa kuush tamnawatáshwisha túxtyaw.

(lit. “”)

támsinwi- (v)

() —Itámsinwisha walptáykt.

tamshít’a (n)

() ()

támun (n)

—Áw támun ináchiksh.

támya- (v)

(pf támya) —Nawinaɬáyin pátamya pátatnan.

tanamún- (v)

(hab tanamúnxa, past tanamúna, ppl tanamúnyi) —Cháwk’apat chnamánk tíinmaman atanamúnsha kútkutki.

—Patanamúnta twátinan.

—Íchiish wá tanamúnyi kutkut-ɬá.

(lit. “”)

tanamútim- (v)

() (ppl tanamútimni) —Itanamútimsha.

Tanamútimni (adj)

—Cháwk’a Tanamútimni txnawtiɬá Tíin itxnáwtixa Chishkíin.

tánawik- (v)

(past tánawika) —Tánawikshaash Mitáɬkw’i.

—Kákyama míimi pa’aníya tánawikt íkush iwáta.

()

tanawikásha- (v)

(ppl tanawikáshani) —Itanawikáshasha táatpas.

—Wáawk’a xwíimi iwá tanawikáshani táatpas.

tánawiksh, tánawit (n)

—Iwínsh itapáanxa lakayxit’áwaaski anakú iháykxa sts’áat tánawityaw.

tanawíix(n)- (v)

(hab tanawíixinxa, past tanawíixna) —patanawiixɬá

—Papatanawíixna.

—Itanawíixsha pchápa.

tánshk- (v)

(imper tánshk, past tánshka) —Itánshksha ílkwsh.

—Cháwnam tánshkta táatpas áynitpa.

tanúxi- (v)

(hab tanúxixa) —Itanúxisha xwísaat.

tánwa- (v)

() (hab tánwaxa) —Ttúush áyatma cháw pashúynxa. Kw’áxi patánwaxa patiwíɬam ámapa.

tanwáytt (n)

—Pa’atɬ’áwixaash tanwáyttyaw maysxmáysx.

()

táp-’awi- (v)

() —Pásts’atpa wyáɬamaykima patáp-’awisha ishchít.

tápatuk- (v)

() (hab tápatukxa, imper tápatuk) —Átapatuk iwiiktpamá lúupki.

—Wayámpa awínshma patápatukxana.

tapáalp- (v)

(hab tapáalpxa) —Itapáalpsha wánapa.

—Anakú mit’úla i’áyaxana Nch’i Wánapa xiit’áwaaspa kúuk Tíinma patapáalpxana sts’átpa, ku papítyaxana mit’úlanan anakú pa’áyatnak’ixana.

tápaalp-’awi- (v)

—Itápaalp-’awisha mit’úlanan xwísaat.

tapáalxw- (v)

—Patapáalxwsha np’íwitpa.

tapáan- (v)

(impf tapáanxa) —Walak’ikɬá itapáanxana ámchnik. Iwakítshana tiskáynan.

tapch’kí (n)

—Kpáylk ttúush Tíin áyatma tapch’kí pawítaatpasya.

(lit. “”)

tapnúx- (v)

(hab tapnúxinxa) —Anamkú pnúta wich’áak ím, kúuknam nch’íki tapnúxta.

Taptíil (pn)

() —Pawáypxshama palaláay núsuxma Taptíil Táptatyaw.

táp’ash (n)

() —Imítichnik táp’ashyaw ánichatak.

táp’ashnak’it (n)

—Wisíixnash lá’ayka kúuknash iwya’iipúuma múpsnim táp’ashnak’itknik.

tasíx(n)- (v)

(hab tasíxinxa, past tasíxna) —Íkuuknash myánashmaman atasxtwíisha.

—Wáayk atáchiishpa patasíxsha púuypa.

()

=tash (pro) —Napiiníktash wínata.

() —Atwáysintash watím ák’inushana ɬch’ách’aan.

—Íchitash wá niimí tikáytikay, cháw imamínk.

()

tashímka (n)

[from ]

tatíi (adj)

—Cháxwch’k tatíi kaylí.

[from ]

táw- (adv) () —Twáti itáw’wanpshana sts’átpa.

táwa- (v)

(hab táwaxa, ppl táwani) —Itáwasha nikwít.

—Tíinma pa’átawixa táwani asúm.

táwax (n)

—Twátima pa’ítwaxa tawtnúk táwaxpa ku papshátaxa chalámatyaw.

táwaxi- (v)

(hab táwaxixa) —Ámchan táwaxitak.

—Míimi twátima patáwaxixana anakú pimáwshuwanxana kútkutyaw.

()

tawáy- (v)

(past tawáya, ppl tawáyni) —tawáyni wála

—Itawáya sts’átpa ku púuchpa watikáwaas iwá xwi’íiɬxwi’iiɬ.

—Atawáyshana chíish ip’uusmamí.

[from ]

táwiina- (v)

() —Itáwiinasha nch’í twínpaash.

—Nawinaɬá itáwiinasha.

táwku- (v)

—Chyawáw pawachá awínshma míimi patáwkuxana myánashmaman.

táwk’um- (v)

() (pf táwk’uma, past táwk’umna) —Áwnash táwk’uma.

—Watímnash shaláwishana kuush maytáwk’umna.

táwk’x- (v)

(hab táwk’xinxa) —Washat’uyɬáma pimátawk’xinxa.

táwn (n)

—Shín iwinatát’asha táwnkan?

[from ]

tawnáapak’a (adv)

() —Pinach’ishkúusha iwínsh. Tawnáapak’a pátk’ixsha áyatin.

—Tawnáapak’ayakut pínxi íkush ikútaxnay.

() —Tawnáapak’ayakut pak’ínushana sháakwnin áwacha ayáyatpa, cháw áshiipin.

táwsayp- (v)

(pf táwsayps, hab táwsaypxa) —Pátawsaypsha tíinmaman páwinish.

táwsayps tanwáytt (n)

(lit. “”) () —Kpáylknatash pachák’aywakanya táwsayps tanwáytt.

()

táwsin (num)

[from ]

tawsháx- (v)

—Itawsháxsha kitís.

tawtamáaw- (v)

(past tawtamáawna) —Túk’ashki pápa’yuka ámtanatnan pnáchin tawtamáawtyaw.

tawtawlí (n)

—Ip’úus ikpítsha tawtawlípa ku ínim’inimsha.

táwtkw’anati- (v)

—Payúwit iwá táwtkw’anatit.

tawtnúk (n)

() —Wáawk’a ptɬík iwá tawtnúk.

—Tawtnúktki iwá íchayki tiichám.

tawtnukitpamá (n)

—Íchimash wá tímash. Nának tawtnukitpamákan.

(lit. “”)

táwts’x- (v)

—Itáwts’xsha kitís.

—Cháwnam ánita k’pís míilk. Láak itáwts’xta.

táwya- (v)

(hab táwyaxa) —Minánnam táwyasha?

—Táwyashanaash pít’xanukpa.

táwyanati- (v)

(pf táwyanati) —Xáayx itáwyanati iníitpa.

táwyanin- (v)

—Tawyaninɬá iwá myánash.

táxay (n)

() —Míimi páshwini iwachá táxay.

[compare ]

taxnúnak’i- (v)

(pf taxnúnak’i) —Itaxnúnak’i myánash.

taxnútway (n)

() —Taxnútwaymash wachá páxnaaw amíisma ashkú ttáwaxshana.

táxshi- (v)

(past táxshya, hab táxshixa) —Pamúnnash táxshixa máytski anakú anátshamta áan.

Taxúma (pn)

[compare ]

taxús (n)

() () () ()

táxwiiɬk- (v)

—Anakú wináawa iwyánawita kúuk itáxwiiɬkta its’ts’úupta púuy.

táxwiits’k- (v)

() (hab táxwiits’kxa) —Wápaas aniɬá itáxwiits’kxa psá ts’apxmí chalútimatay.

táyma- (v)

(pf táyma, hab táymaxa) —Pátayma pshwáki áchaashpa.

táymun (n)

—Túnmash wá táymun?

(lit. “”) [from ]

táymun- (v)

(pf táymun, hab táymunxa) —Ku áw kpáylk itáymun pchápa.

—Pinátaymunsha súltsas.

(lit. “”) —Hawílish iwínsh pinátaymunxa míshkin iwyá’iipa wák’ish pátuxnatpa.

(lit. “”)

pátaymunt (n)

—Máytski k’úsiki iwínsh isklínxana ku iyúuyuunxana átaw pátaymunt.

()

Táyx (pn)

() —Tayxɬáma

()

táa- (v)

() (pf táa, hab táaxa, past táana) —Inwím pátaana pátatnan.

—Twátiyin pátaa, kwinkínk ipayúwisha.

táa’am (adj)

—Táa’am áwayna ɬamtíx ayatmí ku ixátamkasha payúyinan.

(lit. “”) —Awkú ilát’ilkinxana táa’am kw’ínk ásht iníit.

() ()

táa’ash (adj)

() —Táa’ash itxánana sxíxtki.

táakwin (n)

—Wixíshanaash táakwin—tsímti laklíi.

—Ttúush Chishkíin sínwit iwá it’úk tamáshwiktpa, kunam awkɬáw nátxanata “táakwin iwaníksha.”

táakw’k (adv)

—Shúwatnak’itpa payúwit pináwapyana ku táakw’k itk’ína.

(lit. “”)

táala (n)

—Míɬmash wá táala?

—Áwyuushnaash táalaki.

[from ]

táaminwa (adv)

—Cháwnam mún táaminwa shínim itkwápchaykshata anamtún átk’ixshata.

(lit. “”) [from ]

taashtáash (adj)

—Ák’inushanaash taashtáash xátxatma. Payáwtaanshana chíishpa.

táatpas (n)

—Ishapáwaluusha táatpas.

—Máalmash wá táatpas sap’ináwitpa?

(lit. “”)

táatpasi- (v)

(hab táatpasixa, ppl táatpasyi) —Cháwnash ínch’a táatpasixa xwíimichnik k’úxɬk’uxɬpa táatpas.

táax (n)

() () () —Xtú áwa táax ayatmí.

tikáy (n)

—Áwikw’stik tikáynan.

—Míshnam íixta tikáy’?

(lit. “”)

tík’ink- (v)

() (pf tík’inksh) —Pátik’inksha.

tíkw’ik- (v)

(ppl tikw’ikí) —Itíkw’iksha tkwsáy.

—Tikw’ikí patmaanísha suspánnan.

tik’alíi- (v)

() (past tik’alíina) —Amíisma pakátik’aliina chíishyaw.

tíkwtk- (v)

—Pináwaachitaam anamkú ayíkta walím’aykawaaspa. Láaknam tíkwtkta talúyimpa.

tíla (n)

—natílas

[compare ]

tilíwal (n)

—Áwanasha tilíwal áwtashknik.

(lit. “”)

tíma- (v)

(hab tímaxa, past tímana, ppl tímani) —Itímasha tímash.

—Ttúush tíinma cháw patimatát’asha sínwit Chishkíin.

tímani tiichám (n)

(lit. “”) () —Súltsasmatash panícha kúts’kpa tiichámpa, ku iwaníka Yákmu tímani tiichám.

tímash (n)

—Tún kála iwá tímash?

—Ánachnik píkchashknik ipát’ilksha tímash.

—Míɬpannam wá tímashpa?

tiná’ishchti- (v)

—Wisalilɬáma patiná’ishchtisha wyanintpamáyay ku tɬ’áaxwma patunáɬtxsha pít’xanukpa.

tinák’uk- (v)

—Patinák’uksha apíɬ’apɬnan.

tinákuk- (v)

(imper tinákuk) —Átinakukanik wayxtiɬá aykáwaas kaɬáp.

tinakukáwaas (n)

—Áwna wíihayksh. Átinakuk tinakukáwaaski káanan.

(lit. “”)

tinák’ik- (v)

—Anamkú shapyáwita wixáwxaki, pashapátinak’iktaam payuwitpamápa háaynam shíxita.

tinak’ikáwaas, tinak’iktpamá (n)

() —Washaɬá iwyáawkta anakú wixá áwiik’ikta tinak’ikáwaaspa.

tinák’lik- (v)

(ppl tinák’liki) —Kayáasuwaas itinák’liksha wixáki.

() —Kw’síiskw’siis kaylí ayatmí áwa tinák’liki.

()

tinák’x- (v)

(past tinák’xa) —Áswan itinák’xa shátay.

tinákw’tk- (v)

(past tinákw’tka) —“Túkinnam pinánachiksh?” “Páyshnash wixá tinákw’tka.”

tinápt’a- (v)

(pf tinápt’a) —Itinápt’a músmustsin iwínshnan.

()

tináshuk- (v)

—Áswan itináshuksha chíliishnan chíliishaashpa.

tinátkw’k- (v)

(imper tinátkw’k) —Átinatkw’k kaapamá k’apk’aplínan kwinkínknam cháw shapyáwita k’úxɬ.

tináwayna- (v)

(imper tináwaynak) —Átinawaynak íkunak tíishnan.

tináwinaynak- (v)

() (past tináwinaynaka) —Itináwinaynaka tkúniyaw pyúshnan.

tináxaluk- (v)

(imper tináxaluk) —Átinaxaluk xálukt latáamyaw.

tináynak- (v)

(hab tináynakxa) —Itináynaksha áan.

tinikásha- (v)

—Áy’ay itinikáshasha twínpaashnan.

—Náxsh áyat cháw wíyat itinikáshana iwínshnan wyáwaawtpa.

(lit. “”) ()

tiníntinin- (v)

—Patiníntininsha myánashma.

tíntin (ono)

() [from ]

típanayk- (v)

(hab típanaykxa) —Wawyaɬáyin páshapatipanaykxana anakú pawyákwshtikxana myánashma.

—Tipanaykíiki paxnísha áyatma.

tísimwiihayk- (v)

(pf tísimwiihayksh) —Pt’íniks ixáwat’a ku itísimwiihayksh.

tíshimnati- (v)

(hab tíshimnatixa) —Itíshimnatisha áyat.

tíwa- (v)

() (hab tíwaxa, ppl tíwani) —Itíwasha shíx latít.

—Náttk tíwani táatpas.

tíwi- (v)

(hab tíwixa, ppl tíwyi) —Pátiwisha iwínshin áyatnan.

tíwnayk- (v)

(ppl tíwnayki) —Tuxwínani xálish itíwnayksha.

—Áwakitshapat tíwnaykinan.

tíya(n)- (v)

(hab tíyanxa) —Nch’íki itíyasha iwínsh.

—Cháwnam pátyata.

tíi- (v)

() (hab tíixa, imper tíik, ppl tíini) —Itíisha táala talápaspa.

—Ánachniknim talápas tíita.

() —Áw pátiini iwáywish tiit’áwaaspa paxwíɬamin.

tíihananuyk- (v)

—Łáakapnam pátiihananuyksha.

tíin (n)

—Pinmínk íchi áwa tíinma.

Tíin (n)

—Napwák ámtanat cháynachin pawá Tíinin.

—Shínmash wá Tiinmamí waníkt?

tíinat (n)

—Áw pápawyak’uksha tíinatma pák’upa.

—Pináwaachitaam ilíx tíinatpa.

tiináwi- (v)

(hab tiináwixa) —Tawnáapak’a patiináwisha amíisma.

tíip’x(n)- (v)

(hab tíip’xinxa) —Áwnash awkú láakinxa pashtinmamí sápsikw’at sínwit kuush Sharonnim awkú itíip’xinxa.

tíiskaw(n)- (v)

() (hab tíiskawnxa) —Míimipat watiɬáma átiiskawskawnxana myánashmaman, “páyshnam wáawk’a wíyat iníitknik ɬk’íwita, T’at’aɬíyanimnam iwínpta.”

tíitaxshi- (v)

() —Sxíixnash patíitaxshixa shxáanitknik kutkut-ɬáma. Táaminwa máytski pakúkusha.

tíitii- (v)

—Tíitiisha tikáy.

tíitkw’k- (v)

—Húuy tíitkw’ksha myánashma.

()

tiitkw’kɬá (n)

—Shp’awiɬáan páwiwtiwa tiitkw’kɬáyin anakú ánach’axi iwyákw’milksh sápsikw’atyaw.

tíixwa(n)- (v)

(hab tíixwanxa, past tíixwana) —tíixwat

—Itíixwasha átawki túkin.

(lit. “”) —Táktayin pátiixwana payúwitnan “itamáts’aaksha imyúk timnáyaw.”

() —Shíxnash itíixwanxana inmínim wyánch’inim kútkutpa.

(lit. “”) —“It’íxwt’xwta máysx,” sinwiɬá itíixwana.

tíknik’a (adv)

—Áwnash íxwi payúwisha tíknik’aash k’úpkw’ppa payúwisha.

() —Iksíks áswan átsin pa’iwáxya Santa Clausnan, ku awkú tíknik’a patawtamáawna.

(lit. “”)

timná (n)

() —Páyu timná áwa.

(lit. “”) —Cháwnam wáawk’a imítiyaw tiichámyaw átamanikta st’xswaakuɬinmí timná.

timná- (v)

—Patimnásha iwínshnan.

—Pina’iwyaat-ɬá iwá íkw’ak pt’íniks. Cháwnam átimnata.

timnáki (adv)

—Shíxki timnákinam ákw’imata lamtúsnan kwinkínknam cháw k’ínk ikúta wáwk’atki.

timnanáx- (v)

—Xwísaat itimnanáxsha pátuxnatki.

timnanch’íwi- (v)

—Xtútaam timnanch’íwita anamkú iwát’ata wawyaɬánim.

timnátk’i- (v)

—Itimnátk’isha wíyat’ish wát’uychan.

(lit. “”)

timnáwin- (v)

(hab timnáwinxa, past timnáwina) —Wáawk’aash timnáwina watím.

—Máysxnam wínamta kuna máaysx timnáwinta wíwnuyaw.

tín (adj)

—Míshnam tawtnúknim tín ikwíini ipáp?

shapáttini- (v)

(ppl shapáttinyi) —Míshnam ishapáttinyanya twátinim itít?

tistís (adj)

—Wixá timnaash wá tistís.

tísh (adj)

—Ishú’shuush tísh txánaxa ashkú wáawk’a k’úk’uwixa.

tít- (v)

(hab títinxa, past títa, ppl títni) —Títshaash wixá.

tkní (n)

() —Nch’íi tkwínat áswan tkníki itamápyuksha wánaknik.

()

tkní- (v)

(hab tkníxa, past tkníya) —Xwísaat itknísha awxít pinmiláyk’ay.

tk’í(n)- (v)

(hab tk’ínxa, imper tk’ínk, past tk’ína) —Itk’ísha áchaashki.

tk’úk (adv) —Tk’kw iwáyna.

()

tkwalá (n)

() —Wálapa ipanátixamsh íkks tkwalá.

tkwanáti- (v)

() (hab tkwanátixa) —Núsux itkwanátixa. Tíinma patkw’anátixa.

tkwanín- (v)

(past tkwanína) —Núsux itkwanína.

tkwapalíi- (v)

(imper tkwapalíik) —Tkwapalíik ipáp.

tkwápanii- (v)

() () (hab tkwápaniixa) —Patkwápaniisha áyatma palyúutpa.

tkwápchayk- (v)

(imper tkwápchayk) —Itkwápchayksha ipáp.

—Wíitkwapchaykim íkw’ak ts’i chíish.

tkwápk’lik- (v)

—Itkwápk’liksha ipáp.

tkwápni- (v)

(hab tkwápnixa) —Anamkú shíin awinpanitát’ata ipáp kunam ímxush tkwápnita.

tkwápnik- (v)

—Pátkwapnikim íkw’ak kumash íchi ínk níikta.

tkwápshanak- (v)

—Ku yáanwa awkú náxsh itkwápshanaksha kwnák wísxtpa túpan.

()

tkwápwiluuk- (v)

(hab tkwápwiluukxa, past tkwápwiluuka, ppl tkwápwiluuki) —Túpannam shyapúwitki tkwápwiluukxa nch’ípa tamánwitpa?

tkwápwiluuki (n)

() —Cháwnam áwap’alakanita tkwápwiluukimaman náwtmyush tamanwyúushki.

shapátkwapwiluuk- (v)

(lit. “”) (past shapátkwapwiluuka) —shapatkwapwiluukɬá

—Páshapatkwapwiluuka iwínshin.

tkwápwinanp’a- (v)

(pf tkwápwinanp’a, past tkwápwinanp’ana) —Túnimnash itkwápwinanp’ana pnútyaw?

—Itkwápwinanp’a páyu ipáp.

()

tkwápwinaynak- (v)

(past tkwápwinaynaka) —Tkúnipa itkwápwinaynaka.

tkwápwinaynat- (v)

(past tkwápwinaynata) —Itkwápwinaynata pinak’inut’áwaasknik.

tkwápwiihayk- (v)

(imper tkwápwiihayk) —Tkwápchayk niiptík ipáp-’ipap wát’uychan, ku awkú tkwápwiihayk.

tkwápxaluk- (v)

(imper tkwápxaluk) —Tkwápxaluk latáampa. Wakítnanim túk’ash.

tkwáta- (v)

(hab tkwátaxa, imper tkwátak, past tkwátana) —Chinesemamí tkwátasha tkwátat.

—Sitkumsáannash ínch’a pináshapatkwatashana.

tkwátat (n)

—Wáawk’a ilíxnam páni tkwátat.

—Shíxakut íkw’ak tkwátat áwa.

—Mún iwáta tkwátat?

(lit. “”) —Tkwatatpamá tíipil ipátwa xá’ap iníitpa.

(lit. “”)

tkwáy’at’ilp- (v)

(hab tkwáy’at’ilpxa) —Ttúush tíinma patkwáy’at’ilpxa anakú wáawk’a papúutinxa.

tkwáychasha- (v)

—Itkwáychashasha táp’ash xwíimichnik waxwnaykípa.

tkwáynp- (v)

(hab tkwáynpxa) —Ámchnik patkwáynpsha lákasyaw ap’úusin.

tkwáyshalawi- (v)

—Tkwáyshalawishaash sínwitpa.

tkwáywanp- (v)

() (pf tkwáywanpsh) —Patkwáywanpsha palyuuɬáma.

tkwáywaychaash (n)

() —Lak’ítik wáayk tkwáywaychaashpa.

tkwáywayk- (v)

—Itkwáywayksha pátat wálapa.

tkwáan (adj)

() —Húuy isháxtɬ’ksha saplíl tkwáan xapiɬmíki.

—Íshat tpísh áwa tkwáan.

tkwsáy (n)

() —Tkwsáypa áyaxshak páchu chíish.

tkw’á’anakw- (v)

(hab tkw’á’anakwxa, past tkw’á’anakwa) —Sxíxtyaw pátkw’a’anakwa ámin.

tkw’á’ash- (v)

(past tkw’á’asha) —Łmáma itkw’á’asha iníityaw.

tkw’áhayk- (v)

—Łmáma ikkíshsha tkw’áhaykt panatitpamáknik púuypa.

tkw’álsht’x- (v)

—Áswan itkw’álsht’xta tmáynan.

—Pápatkw’alsht’xsha.

(lit. “”)

tkw’áɬtx- (v)

(past tkw’áɬtxa) —Áyat itkw’áɬtxa pásyaw.

tkw’anát- (v)

(past tkw’anáta) —La’a’ápnash tkw’anátsha.

—Tɬ’ápxiish wachá nch’ík’a ttáwaxt kuush túxna skúulitana tkw’anáta anakú cháw shín mísh imíshana niimíki Chishkíin sínwitki.

tkw’anáti- (v)

(hab tkw’anátixa, imper tkw’anátik, past tkw’anátya) —Myálas úyt húuy itkw’anátita.

—Wáawk’a kítunam kwíita. Maykɬwáayki tkw’anátik.

—Yats’áamki patkw’anátya wisalatiɬáma.

tkw’anín- (v)

(past tkw’anína) —Ta’áash itkw’anína chmúkki tamátɬ’umxi áswan.

tkw’ánknik- (v)

(imper tkw’ánknik) —Páchupa áwshnikshpa ipíxwsha talúyim. Sápkitwani átkw’anknik.

tkw’anúu- (v)

() (ppl tkw’anúuni) —Áw iwá tkw’anúuni.

() —Pashapátkw’anuusha áyatnan.

() —Anákwt áyatma pakw’aɬásha anakú iwyánawya shapatkw’anúuni iwínsh.

()

tkw’ápni- (v)

(pf tkw’ápni, hab tkw’ápnixa, past tkw’ápnya) —Itkw’ápni páwaniktpa.

()

tkw’átuti- (v)

(imper tkw’átutik) —Wíitkw’atutik amash wíisamxna túkin.

tkw’átwana- (v)

(imper tkw’átwanak) —Cháw átkw’atwanak.

tkw’átwin- (v)

(hab tkw’átwinxa) —Cha’ásh iwínsh itkw’átwinxa áyatmaman kupat átkw’a’anakwxa.

tkw’áwayk- (v)

(past tkw’áwayka) —Súltsasma patkw’áwayka tkwáywaychaashpa.

—Itkw’áwayksha íkuuni ishchítpa.

tkw’áwayxti- (v)

() —Tkw’awayxtityíiki ipawilawíixsha.

(lit. “”)

tkw’áwinaynak- (v)

(past tkw’áwinaynaka) —Ámchniknik itkw’áwinaynaka iníityaw.

tkw’áa- (v)

—Xwíimi iníitpa payntiɬá itkw’áasha wáxwaykshpa.

tkw’íikw (adj)

—Cháwnash ikwyáamsha tkw’íikwyaw sínwityaw.

(lit. “”) —Tkw’íikw tamánwitnan tamashwikɬá iwá iwínsh.

(lit. “”) —Itútisha tkw’íikw.

—Cháwnam áshapawiiɬtxta k’úsinan tkw’íikw xwíimichan. Ixáxanaykta ánachan.

tkw’íikwit (adj)

—Payíktaam myánashma anamkú tkw’íikwit sínwit ánita.

tká’ayk- (v)

(pf tká’ayksh, past tká’ayka, imper tká’ayk) —Shkw’náa púutni palyuuɬá itká’ayksha pilksá.

—Chxáaw iwínsh itká’ayka aykáwaasyaw.

—Íchna wíitka’ayk.

—Itká’ayksh pnútknik.

tkáchayk- (v)

() —Áswan itkáchayksha pínxush wapíitatyaw.

tkálapata- (v)

—Itkálapatasha asúm pshwápa.

()

tkápalii- (v)

(past tkápaliina) —Amíisma patkápaliina chíishyaw.

tkáshuwa- (v)

(pf tkáshuwa) () —Iwínsh ituxúna yáamash ku itkáshuwa.

tkáwa- (v)

() (pf tkáwa) —Ipayúwishana ku áw shíx itkáwa.

—Mísh áw anáshyi itkáwa’?

tkáwapawxi- (v)

—Áwnam átusktuskta kw’ɬtíp awínshmaman chawiiɬtxɬáma, ku cháw patkáwapawxita tɬ’yáwyinan.

(lit. “”)

tkáwki- (v)

(pf tkáwki, past tkáwkya) —Páyuush tkáwki tkw’anatitpamápa.

—Hulí itkáwkya. Xtúwitki itkáwki.

tkúni (n)

—Tkúnimash wá táatpas.

tk’áxni (adj)

() —Iwínsh i’íniixisha tk’áxni iníit.

tk’íx (adj)

—Tk’íx áwa twínpaash Davemí.

tk’íx(n)- (v)

(hab tk’íxinxa, past tk’íxna) —Cháw itk’íxsha wínat. Iwaxiyát’asha.

tk’ixnúu- (v)

—Áswan itk’ixnúusha ɬk’iwit’áwaas pyáppa ku isapák’uksha pinmiláyk’aysim.

tk’nú- (v)

—Itk’núsha wiwnúwaashpa.

tk’núk- (v)

—Itk’núksha ámchnik.

tma’áak (adj)

—Tma’áaknam wáta.

()

tmáy (n)

(pl ttmayíma/tmáyma) () —Náxsh tmáy i’ámanya watím.

—Łmamatúma pap’íxsha misámsa txánat anakú pawachá ttmayíma.

tmáak(n)- (v)

(hab tmáakinxa, ppl tmáakni) —Pinátmaaktaam.

—Miimawít sápsikw’at iwachá pátmaakt.

—Cháwk’a pápatmaaknanisha kw’ínk nisháyaas.

tmáakt (n)

—Miimawít áwacha tamánwit: tmáaktkipam pápachwawnita tkwátat. (lit. “”) —Xtú aníyanim mishkwyámkt, imínk tamánwit, ku tmáakt imínk sínwit.

()

tmaaní- (v)

(hab tmaaníxa) —Itmaanísha wíwnu.

tmíyu(n)- (v)

(hab tmíyunxa) —Itmíyusha túkin.

tmíyut (n)

—Túnmash wá tmíyut?

—Cháwnam pináshapachaynanita shimíyaw imínk tmíyut.

tmiyunát’a- (v)

(lit. “”) (hab tmiyunát’axa) —Pilksá itmiyunát’axa aykáwaas naknuwiɬá kwinkínk awkú tɬ’áaxwma patxánaxa wyákwshtiki.

shapátmyu- (v)

—Ishapátmyusha mísh itk’íxsha tíi.

—Ishapátmyusha mísh itk’íxsha tíi uu kúpi.

tmíinwa (adv)

—Tmíinwa, anamáal iwánata chíish, anamáal ipátunta pátu, kwáalnash wáta wák’ish inmí pa’aníxwatpa sínwit.

() [from ]

tmísh (n)

() () —tmíshaash

tnán (n)

() —Tnánpatash ák’inushana tnúnmaman spátatyaw Ímtnimpa.

tníixw (adj)

—Tníixwnash pinapxwinúuna ashkú úyt payúya.

tpíin (adj)

—Tpíin áwa tpísh ayatmí.

—Plásh táatpas awinshmamí áwa tpíin.

t-stís (adj)

—T-stísnash wá wixá timna.

ttáwax(n)- (v)

(hab ttáwaxinxa, past ttáwaxna) —K’áap ittáwaxsha ts’uníps.

(lit. “”)

shapattawaxɬá (n)

(lit. “”) —Xwísaat iwachá músmustsin shapattawaxɬá.

ttáwaxnak’i- (v)

—Áw ittáwaxnak’i myánash.

—Nusuxmí wáwnakwshash átxanaxa plásh ttáwaxnak’ityi wak’íshwitpa.

ttáwaxt (n)

(lit. “”) —Minánmash wá imínk ttáwaxt?

—“Míshmash íkw’ak wá xítway’?” “Cháw, náxshtya pawá ttáwaxt.”

—Áw páysh pawá cháwk’a íchi íkuuk kwnamánk ttáwaxt.

()

ttúush (det)

—Ttúush tíinma pasínwixa Chishkíin.

—Ttúush iwachá ílkwaasyi pyaxí, cháw túyay xnítay.

túk- (v)

() —Itúksha iwínsh lákasmaman.

chawk’xtpalá túksh (n)

—Pa’íwiikxana chawk’xtpalá túkshki wilaalíkmaman míimi.

túkan (wh alla)

—Túkan xwísaat itúsksa?

túkin (wh inst)

—Túkinnam iyúushta?

—Túkinnam tíyasha?

() () —Akwsh’ákwsh ikwíita ímxay. Túkinxash ikw’aɬásha.

—Itíixwanxa átawki túkin.

(lit. “”)

túknik (wh abl)

—Túkniknam íchi átamaatma?

túk’anati- (v)

(pf túk’anati) —Itúk’anati ishchtpáynk.

túk’anin- (v)

—Áw itúk’aninimsh.

túman (wh abs)

—Túman pawá kúma?

() —Túman nch’íki pawách’xsha ílkwaas ptínpa.

tún (wh abs)

—Túnnam wakítsha?

—Túnwaykut ikúsha.

—Minánnash wá tún?

—Itk’íxsha tún.

cháw tún (n)

—Cháwnash wá tún.

—Cháw túnyi áwa iwínsh.

(lit. “”)

tunák’ik- (v)

(lit. “”) (imper tunák’ik) —Tunák’ik kumash shapáwiiɬtxta.

tunak’ikáwaas (n)

—Húuynash wáshasha k’úsipa. Íchi wasat’awaasmí tunak’ikáwaas áwa wáawk’a káatnam.

tunáɬtx- (v)

() (past tunáɬtxa) —Tunáɬtxaash p’ushtáaypa.

tunánknik- (v)

(ppl tunánkniki) —Mitɬ’itɬ’kɬámatash panáchikuuna tunánkniki nak-wishúwat páchu’imishpa tɬ’yáwitnan.

tunápt’a- (v)

(pf tunápt’a) —Itunápt’a shp’áwnan.

tunápt’at shp’awiɬá (n)

(lit. “”) () —Tunápt’at shp’awiɬáma payaxikáshaxa nak-wat’uyɬá anakú pa’íishxa shp’áwit.

(lit. “”)

tunátkw’k- (v)

(imper tunátkw’k) —Cháw wíyat ixáp’shnaksha ík’uksh. Átunatkw’k.

tunáwayxti- (v)

(lit. “”) —Áswan itunáwayxtisha páysikilki.

tunáwshp- (v)

(pf tunáwshpsh) —Pátunawshpsh k’úsiyin.

túnin- (v)

() (hab túninxa, past túnina) —Páshtinma patúnina Nch’ípa Wánapa.

—Kákyama pashapáshukwaanxa tíinmaman, “áw itunínimsh waykáanash.”

tunís (n)

() —Iwáayawisha tuníski.

túnim (wh obv.erg)

() —Túnimnam ishapyáwisha?

—Túnimnash ixátamanikasha?

()

túnx (adj)

—Tunxtúnx itxánaxa xnín.

túnx tíin (n)

(lit. “”) —Wíyatknik pawyánawisha túnxma tíinma.

(lit. “”)

túnxkan (adv)

—Túnxkannam kwíita. Íkuuni wínak.

tupamán (wh)

—Tupamán íchi iwá limíslimis, napinkniktpamá?

túpan (wh loc)

—Túpannam payúwisha?

() —Iníchxaxash saplíl túpan.

tuskasáaptit (num)

—tuskasáaptit ku túskaas

túskaas (num)

—pútimt ku túskaas

(lit. “”)

túsk(n)- (v)

() (hab túskinxa) —Myálas itúsksa k’usík’usinan.

tútanati- (v)

(past tútanatya) —Awinshmamí k’úsima átutanatya ɬáamay.

(lit. “”)

tútanknik- (v)

() (hab tútanknikxa) —K’úsiki patútanknikxana. Panáksklikanixana atwaytiinmí k’úsi wasat’áwaasyi.

tútasklik- (v)

(imper tútasklik) —Tútasklik wákatsalkan.

tútawshtayma- (v)

(hab tútawshtaymaxa) —Achaashpamá twátinimnash ishapátutawshtaymaxa walimlaylakáwaaspa.

túti- (v)

(hab tútixa, imper tútik, past tútya, ppl tútyi) () —Áxmi wánayaw tútitak.

—Tutyíiki na’íɬas imyúksha wáptu.

—Wíitutik tsá’at. Shaláwitaam ayíktpa.

tút(n)- (v)

(hab tútinxa, ppl tútni) —Itútsha xmáash.

túwin (wh inv.erg)

—“Túwin pátayma?” “pshwá’in”

—Hawláak túwin papayshnúu tíinmaman Íista Łkw’ípa.

—Túwin sts’átpa pá’ihananuykshana.

()

túwinan (wh acc)

—Pawyáwakitsha túwinan.

—Túwinanpam áshixsha kupam áwinpta.

(lit. “”)

túxin (n)

—Áwna tmaanítasha wíwnu. Áw káayx itxána túxin.

túx(n)- (v)

(hab túxinxa, past túxna, ppl túxni) —Itúxsha iníityaw.

() —Sapsikw’aɬáyin páshapatuxna skuuliɬáan.

—Shapátuxni iwá tɬ’yáwit.

()

tuxwína-, tuxúna- (v)

(pf tuxwína/tuxúna, hab tuxwínaxa/tuxúnaxa, past tuxwínana/tuxúnana, ppl tuxwínani/tuxúnani) —Ituxwína yáamashnan.

()

túyaw (wh dat)

—Túyawnam wínasha táwnkan?

túyay (wh ben)

—Túyaynam wínata táwnkan?

—Túyaynam íkw’ak píksha timat’áwaas?

túyaych’uk- (v)

() —Húuypat átuyaych’uksha ttúush myánashmaman kupat cháw amts’ixwayát’asha.

tuumamín (wh gen)

—Tuumamín íchi áwa íktas?

túuman (wh acc)

—Iwyáwakitsha túuman áyat.

tuumín (wh gen)

—Tuumín íchi iwá aníyi?

—Tuumínnam tíyasha?

—Hawláakna wá tɬ’áaxw tuumín wak’íshwit.

túun (wh acc)

—Túunnam áwawkusha?

—Túunnam ák’inusha?

—Túunnam áwakitsha?

túup- (v)

(hab túupxa) —Míimi tíinma patúupxana waskú, pashapálaxyawixana, ku patwák’ukxana.

tuuwinanmí (wh gen)

—Tuuwinanmí áwa íchi pakwtkáwaas?

túux (n)

—K’tít iwá túux.

twá’anakw- (v)

—Itwák’aatkta ipíxnan yaamashmí háay tɬ’áaxw nikwít ku yápaash itwá’anakwta.

()

twá’ash- (v)

(imper twá’ashk) —Átwayawnak láxuyxt pshwánan ílkwshpasknik ku átwa’ashk xwyáchyaw.

()

twa’isíkw’a- (v)

—Túunnam atwa’isíkw’asha?

twa’isíkw’at (n)

—Miimáma tíinma patwátimana tánawitpa úyt twa’isíkw’at.

()

twákushi- (v)

—Pinátwakushisha áyat.

twákutkut- (v)

—Itwákutkutsha lakamíin.

twák’aatk- (v)

—Pináshapatwak’aatksha iwínsh.

twák’uk- (v)

(hab twák’ukxa) —Iníitpaash twák’ukshana ɬíɬx kuukitpamápa.

—Tyámipa ixápshaawixa apíɬ’apɬ kutash átwak’ukxa lisáakyaw.

twakwstími- (v)

() —Atwakwstímyanik tímash.

—Atwakwstímishaash Chishkíin sínwit tiináwitki.

twákw’ilk- (v)

(imper twákw’ilk) —Átwakw’ilk súxaaski.

Twálak’itit (pn)

(lit. “”) ()

twálii- (v)

—Itwáliisha iwínsh.

twalíi- (v)

—Itwaliitwyáninxa watámpa.

twáluut (n)

—Míimi Tíinma wánapa panp’íwixana twáluutkisim.

twaluut’áwaas (n)

twána- (v)

(hab twánaxa) —Watímnash itwánama iníityaw k’usík’usinim.

twanána- (v)

—Áw nimniwíit itwanánasha.

twanít’aas (n)

()

twánp- (v)

—Pinátwanpsha áyat.

twapáti- (v)

(past twapátya) —Itwapátya k’úsimaman wayxtyíiki.

twápaa- (v)

—Awkú patwápaasha táaminwa psá núsuxknik.

()

twapín- (v)

(impf twapínxa) —K’usík’usiyin pápatwapinxa.

—Washat’uyɬáma patwapínxa k’úsima.

twápk’uk- (v)

(past twápk’uka) —Páshtin súltsasma patwápk’uka Tíinmaman tunxtúnx tiichámknik.

twápwina- (v)

(pf twápwina) —Kpáylk iwyánawya ip’úus ku itwápwina Áy’aynan.

twápwinat- (v)

—Súltsasmatash patwápwinata tiichámknik, kúuknatash pa’anyúuna tamánwit.

twápxw- (v)

() —Pátwapxwsha taláyi músmustsinin.

—Átwapxwshaam ílkwaasnan.

()

twápyuk- (v)

(imper twápyuk) —Áw átwapyuk pípshnan.

()

twáp’sk- (v)

(ppl twáp’ski) —Twáp’ski iwá k’úsi.

(lit. “”) ()

twásp’ik- (v)

(hab twásp’ikinxa) —Táaminwa pátwasp’ikinxa k’úɬiyin twakushit’áwaaski.

()

twásha- (v)

(hab twáshaxa, ppl twáshani) —Itwáshasha cornmeal máytkwatatay.

twátamaat- (v)

—Łwáaykinam átwatamaatta luts’á láxuyxt pshwánan ílkwshknik.

twáti (n)

() —Twáti wapíitasha payúwitnan pinmikínk xtúwitki.

twatíwit (n)

—Náxshk’a tiináwit iláamsha, twatíwit, anakú cháw myánash shapáwakitsha.

twátima- (v)

—Itwátimasha tímashpa.

shapátwatima- (v)

(lit. “”) —Shapátwatimashanaash tímash shapatwatimatpamáki.

(lit. “”)

twat’ík- (v)

(imper twat’ík

patwat’íkt (n)

—Náxsh ɬk’íwit áwacha Tiinmamí míimi. Áwanikshana patwat’íkt.

()

twats’axí (adj)

() —Twats’axí iwá xwísaat.

twáwa- (v)

(hab twáwaxa) —Xálishma patwáwaxa sts’átpa.

—Chú’ itxána twáwatknik ɬmáma.

twáwalsikw’a- (v)

—Átwawalsikw’ashaash latítnan.

twáwi’ilp- (v)

—Amíisma patwáwi’ilpimsha yikít k’úsimaman.

—Itwáwi’ilpsha láxuyxt pshwá ílkwshpasknik xwyáchyaw.

twáwinaynak- (v)

(imper twáwinaynak) —Átwawinaynak láxuyxt pshwánan xwyáchyaw.

twáyawna- (v)

(imper twáyawnak) —Átwayawnashaash pyúshnan chíishyaw.

twín- (v)

(hab twínxa, impf twína) () —Pích’imnimnash itwíntwinxana kuukitpamápa, pináshapatkwatashana.

twinúushush (n)

() —Hawílishmasim míimi patxánaxana twinúushushyi.

twískaka (n)

—Twískaka iwalptáyksha.

twíix- (v)

—Táaminwanam twíixta kkím xláam. Láakmash xáyaxtata wíwnu.

txáchik (adv)

—Txáchik kátutik.

[from ]

txálkw’k- (v)

—Itxálkw’ksha áyat.

txána- (v)

(pf txána, hab txánaxa, imper txának, past txánana) —Míshnam páyu txána’?

—Kwyáamakut íkush itxánana.

—Míshnam txánasha?

(lit. “”) () —Múnnam txánana?

—Áshamin pának-’anakwsh myánashma ku iwínsh ikátxana anákwt.

—chilwít shapátxanasha

()

txananúu- (v)

() (past txananúuna) —Iwínama ku patxananúuna kwnák íchna nch’í wásiisnan, anakú mún iwáyxtixana.

() ()

txápni- (v)

() —Átxapnisha nawát iwinshmí.

() —Anamnán tiichám itxápnisha, kwnákxash páysh iyu’útna tiichám.

txápnik- (v)

(pf txápniksh, hab txápnikinxa, past txápnika) —Txápnikshnash káaki.

—“Mísh itxána?” “Itxápniksh.”

—Awkú yalmílk áswan kw’shímitki itxápnikinxa.

=txat (adv) —Míshnamtxat txánasha?

txátik’alii- (v)

() —Atáchiishpa myánashma patxátik’aliisha chíishyaw.

txátk’ax- (v)

—Miimá taxshmí k’aláx itxátk’axsha.

txáwshx- (v)

(pf txáwshxsh) —Áwna txáwshxsha.

txnána- (v)

() (hab txnánaxa) —Itxnánasha.

txnáwti- (v)

(hab txnáwtixa) —Hawláakpa sinwitpamápa itxnáwtisha iwínsh.

txním’ash- (v)

(past txním’asha) —Tkúnipa itxním’asha.

txním’at- (v)

—Itxním’atsha pinak’inut’áwaaspa.

txním’awi- (v)

(hab txním’awixa) —Nakáɬas itxním’awixana watámpa tawtnúknan.

()

txním’inawi- (v)

—Áyat itxním’inawisha yikwíit kaylíyaw.

txnímk’ik- (v)

(imper txnímk’ik) —Txnímk’ik tunak’ikáwaaspa.

txnímk’lik- (v)

(past txnímk’lika) —Títni wixá miskilíiki itxnímk’lika.

txnímnaynak- (v)

(imper txnímnaynak) —Awináwik. Txnímnaynak íchin kaylíyaw.

txnímpni- (v)

—Itxnímpnisha wixá.

txnímt’a- (v)

(pf txnímt’a/txnímt’ash) —Páyuush txnímt’a wixá.

txnímts’aak- (v)

—Txnímts’aaksha ɬk’ám.

txnímwinaynak- (v)

(past txnímwinaynaka) —Iwáyxtishana ishchítpa, ku itxnímwinaynaka tkúniyaw.

—Cháwnam txnímwinaynakta ílkwshyaw wixá.

txnímwiipt’a- (v)

(pf txnímwiipt’a) —Páyuush txnímwiipt’a awxánch’i.

txnímwyat- (v)

—Ip’úus itxnímwyatsha pshpísh tíwani ɬíɬx attpamá púuksknik.

txtáyma- (v)

(pf txtáyma, hab txtáymaxa, ppl txtáymani) —Míshmash txtáymiinita’?

() —Áwna pápatxtaymasha patún.

pátxtaymash (n)

—“Míshnam káamsha’?” “Cháwnash ts’áa iní pátxtaymash.”

(lit. “”)

-tya (nsf) () —Anáshtya patkwátaxa tíinma.

() —Pínktya i’áttxawna.

()

tyák- (v)

—Ityáksha núsux.

tyám (n)

—Tmaanítashanaash wíwnu tyámipa.

tyaníp- (v)

() (past tyanípa) —Súltsasmatash patyanípa tiichám.

tyáwtash (n)

() —Palaláay iptúkshana tyáwtash Siláylupa anakú íxwi tíinma panisháatuna kwnák.

t’álpt (n)

—Áyat iwáywisha t’álpt.

t’aɬáa (adj)

—Xmít iwachá miimipamá tímash, ku íkuuk t’aɬáa iwá tímash.

()

shapát’aɬak- (v)

(ppl shapát’aɬaki) —Shapát’aɬakshaash saplíl ílachxitay.

()

t’amúlksh (n)

—t’amúlksh pawilawíixt

—T’amúlkshpa pasúulixana núsux.

[from ]

T’at’aɬíya (prsn)

() —Wawyaɬá itíiskawskawnxa myánashmaman T’at’aɬíyaki.

()

t’áalk (adj)

—T’áalk ánuu shapawalptaykáwaas myanashmamí.

t’áash (adj)

—T’áash itxánana.

—T’íxwt’xwin t’áash páku ílkwshnan.

t’áaw (adv)

—T’áawnam tútisha.

—Húuynash átk’isha shp’áwityaw. T’áaw káatnam iwínsh ayíksha wát’uychnik.

t’íp (ono)

() —“Tún íkw’ak inúu? t’íp t’íp t’íp” “Íkw’akpat áwiipt’asha shtxníma imínk pinak’inut’áwaasnan.”

t’ípt (adv)

—T’ípt iwáyna.

t’ípt- (v)

(past t’íptna) —T’ít’sh it’íptna xwíimichnik púukskan.

t’ípt’ip- (v)

—Silksílk it’ípt’ipsha ishchítpa.

t’íxt’ix (n)

()

t’ikwt’íkw (adj)

—T’ikwt’íkw iwá k’úsi k’yáshpa.

t’iláak (adj)

—T’iláak pinashapapxwinúusha.

t’inú (adj)

—Pítyatkiish t’inú txána tánwatpa tpísh.

(lit. “”)

t’iswáy- (v)

(ppl t’iswáyni) —It’iswáysha taláyi k’úsi.

—T’iswáyni taláyi k’úsi itwápxwsha ayatúksmaman.

()

t’ísh (adj)

—T’ísh itxána ílkwsh.

shapát’shk- (v)

(imper shapát’shk) —Áwiishapat’shk lakayxit’áwaasnan.

t’íx (adj)

() —T’íx álakayxisha sapxúlkaas pch’í ayatmí wákatsalknik ipápknik.

t’íxwt’xwi- (v)

—Anakú wáawk’a it’íxwt’xwita ptínpa ixásupnita tiichám.

(lit. “”)

t’ult’úl (adj)

—Xmít ishchít iwá t’ult’úl shapawayxtitpamá kaanmíyaw.

(lit. “”)

t’xaptanáwaas (n)

()

tɬkwít- (v)

—Itɬkwítsha iwínsh táala tsaxtsámitpa.

tɬúp(n)- (v)

(hab tɬúpinxa) —Itɬúpsha k’úsi.

tɬúpwayawayk- (v)

—Itɬúpwayawayksha wálapa k’úsi.

tɬúpwayiwna- (v)

—Áswan itɬúpwayiwnasha ílkwshnan.

tɬúpwiilachalii- (v)

() (past tɬúpwiilachaliina) —Amíisma patɬúpwiilachaliina chíishyaw.

tɬúpwiiliichalii- (v)

()

tɬúpwiiɬtx- (v)

—Itɬúpwiiɬtxsha latáamyaw shapákw’aanni ap’úus.

tɬúpwiinikasha- (v)

—Itɬúpwiinikasha wasat’awaasnút k’úsiyaw.

tɬxáat (adj)

—Cháwnash átk’ixsha wáshat yikít k’úsinan, awkɬáw tɬxáatnansim.

—Tɬxáat panisháatwa.

—tɬxáat timná

(lit. “”) ()

tɬ’a’áap (adj)

—Tɬ’a’áap áw iwáyna.

tɬ’áks (n)

—íntɬ’aks

() —Áw iwámsh ímtɬ’aks.

()

tɬ’ánx (adv)

() —Shíx íchi iwá ap’íx, ku tɬ’ánx íkw’ak iwá chilwít.

—Pt’ilíma pimásapsikw’asha kúukit. Tɬ’ánx ínkaɬa ishp’áwisha.

—Áwinana táwnkan pshít, ku tɬ’ánx áyat iwúukshana.

(lit. “”)

tɬ’áp¹ (adj)

() —Tɬ’áp áw iwá íkw’ak.

[from ]

tɬ’áp² (ono)

—Tɬ’áp, pátamawshpa mitɬ’ítɬ’ki.

—“Tún íkw’ak inúu? tɬ’áp tɬ’áp tɬ’áp” “Íkw’akmash chíisha tɬ’áp tɬ’áp tɬ’áp imínk k’usík’usi.”

()

tɬ’ápxi (adv)

() —Nának shátay. Náxsh tɬ’ápxi nának.

—Nch’ínch’ima lalíwatki tɬ’áaxwnan shíin panámunxa, tɬ’ápxi túnxma.

tɬ’ápxi (comp)

—Tɬ’ápxityaash xtúsha kútkutsha, kutyaash íxwi wáayawisha.

—Awkú ishapátipanaykta tɬ’áaxw myánashmaman tɬ’ápxi ttúushma cháw pmách’a pawyákwshtika, kwinkínk myánashma pápawaachixana ku pápatalaxikxana.

tɬ’awí (n)

() —Tɬ’awíyin pásapilimna áyatnan.

tɬ’awíwi- (v)

() —Itɬ’awíwisha ásham.

() —Itɬ’awíwisha áyatnan.

() —Papatɬ’awíwisha pt’ilíma áswanknik.

—Ámtanat míimi itɬ’awíwisha pátpa amapmíknik.

tɬ’áak- (v)

—Itɬ’áaksha ních.

tɬ’áak (adj)

—Tɬ’áaknash wáynana káa.

tɬ’áap (adj)

—Tsa’at-símk’a tɬ’áap iwáynata wána.

—Áwna wyáwayksha. Mayktɬ’áap áw iwá ishchít.

tɬ’áap- (v)

—Átɬ’aapshaash anamáal Dave iwá íchna.

tɬ’áaxw (det)

—Tɬ’áaxwnash kúpi áchiina.

—Cháw tɬ’áaxw ɬch’ách’ama pawá chilwít. Ttúushmanam pawapíitata.

—Tɬ’áaxwmana wínata.

—Íchitash wá tɬ’aaxwmamí.

(lit. “”) () —Tɬ’áaxw wáwnakwshash apayúwisha. Iyanwáwisha.

(lit. “”)

tɬ’áayawit (adv)

() —Tɬ’áayawit iwyáawka.

(lit. “”) —Cháwnam ɬmámanan áshapaxalkw’kta. Láak ixálkw’kta tɬ’áayawit.

—Tɬ’áayawit páwawshpa k’íplachki.

tɬ’i’íipni (adj)

—Sápkitwani wyáwatik. Xátamaynaktaam tɬ’i’íipni tiichámpa.

(lit. “”)

tɬ’i’íish (adj)

—Tɬ’i’íishnam wáta.

()

tɬ’íks (adv)

—Míshnam tɬ’íks míta?

—Áwna tɬ’íks wyá’uyta pák’u.

tɬ’ináaw (adj)

—Húuynatash wakítna tɬ’ináaw tiichám pátuktay waxwnaykíyay wiwnúwaashpa.

tɬ’íip (n)

(pl tɬ’iiptɬ’íip)

tɬ’íish (adj)

—Páysh cháw shimín sapk’tít áwa tɬ’íish.

—Wáawk’a tɬ’íish iwá itút.

tɬ’ík, tɬ’íkni (adj)

—Tɬ’íknash kúya ipáp.

—Ápachayksha tɬ’íkni pípsh iwánshpa.

[compare ]

tɬ’íxw- (v)

—Mixshmí shápinchaash itɬ’íxwsha.

tɬ’píip (n)

() —Áwnash sáp’awya tɬ’píip táatpasitay ká’uytpa.

tɬ’tɬ’úmx (n)

tɬ’ú- (v)

—Itɬ’úsha iwínsh.

—Palyúut iwá pátɬ’ut ɬk’íwit.

tɬ’úx- (v)

—Inwímnatash chámashana wíwnuyaw anakú cháw wíyat itɬ’úxshana tyám.

(lit. “”)

tɬ’uyáa (adj)

—Tɬ’uyáa itxána iwínsh.

—Tɬ’uyáa pt’íniks icháashwisha.

pinátɬ’uya(n)- (v)

(hab pinátɬ’uyanxa, imper pinátɬ’uyank) —Pinátɬ’uyank.

—Pinátɬ’uyasha tmáy.

pinatɬ’uyanáɬ (adj)

—Pinatɬ’uyanáɬnatash wátkwnana íntɬ’aksin waɬt’akíyaw páwinitpa.

tɬ’wáay (adj)

() —Tɬ’wáay tɬ’yáwyi ishnawáy kákya ilá’isha ámchnik.

Tɬ’yálim (pn)

()

tɬ’yáwi- (v)

(pf tɬ’yáwi, past tɬ’yáwya, ppl tɬ’yáwyi) —Itɬ’yáwi iwínsh.

—Wíyat’ish iwachá anakúsh tɬ’yáwyi.

tɬ’yáwit (n)

—Ttúush tɬ’yáwitma pawínaxa xwíimikan.

(lit. “”) —Tɬ’yawitmíyawnash tmíinwa p’íxta inmí ttáwaxt tiináwit.

(lit. “”)

tsá’at (adv)

—Tsá’at wíi’ayk.

—Payúyi awkɬáw tsá’at iwíitutixa.

tsa’at-símk’a (adv)

—Tsa’at-símk’a át’ita ts’í wisík.

—Tsa’at-símk’a káas iwináchikta.

Tsapaníis (n)

—Láxs tsapaníis pt’íniksnash wachá tɬ’áks ashkú ttáwaxshana.

[from ]

tsásklik- (v)

(imper tsásklik) —Kwáat áwinpk lúupnan. Áchakkuk, átsasklik ku áwalak’ik pátukshyaw.

(lit. “”)

tsástk- (v)

() (imper tsástk) —Átsastk.

tsásuhayk- (v)

() (past tsásuhayka) —Wisalilɬá miskilíiki itsásuhayka yáamash tuxúnash.

tsásunati- (v)

(past tsásunatya) —Xálishma tánawitkan patsásunatya nch’í tɬ’álk.

—Áyat itsásunatisha k’úsiki wawtuktpamá patúnpatun.

tsásunaynak- (v)

—Anahúy itsásunaynaksha náxsh kw’shím ístama tánawityaw.

tsáts’its’i- (v)

—Pinátsats’its’isha ap’úus.

tsáwk (adj)

—Twáti i’atɬ’áwisha tsawktsáwk pshwá xwyáchyay.

tsáxtsam (n)

—I’átɬ’awya náxshk’a tsáxtsam.

[from ]

tsaxtsámi- (v)

(past tsaxtsámya) —Pasaptayáksha tsaxtsámitpa.

—Na’íɬas ishapáxawshxa tsaxtsámitnan.

tsáylim (adj)

() () —Tsáylimxash iwachá shapáttawaxni.

Tsíisas (prsn)

[from ]

tsímti (adj)

—Máysx iwáta tsímti anwíkt.

—Sts’átpa iwyánawi tsímti myálas.

tsíx (n)

—Tsíxnash txána ipáp.

() [compare ]

tskáat (adj)

—Áana chí tskáat cháynach! Wách’xatak ílkwaas!

()

tstswáy- (v)

—Átstswayshaash íkush kútyaw.

—Átstswayshapat ttmayímaman ɬmamatúma kw’shímityaw átaw txánatpa.

tsúɬim (n)

[compare ]

tsunáti- (v)

() —Spilyáy itsunátisha ishchtpáynk.

ts’a’á’ (adv)

() —Ts’a’á’ i’ínawi táatpas.

ts’ápx (n)

—Xwáɬxwaypam pawáp’axa iksíks tmaanitpamá wáxwintaash ts’apxinmí.

—Anamkú úyt náwnak’ita ts’ápx, tamaníitaam chíishyaw. Páysh iyáwi’iipta, ku náxshk’anam aníta.

[from ]

ts’áa (n)

—Kwlistíin i’ayíksha ts’áa piimipáynk iníitpa.

—Maykts’áa ayíkim.

—“Áw iwá ts’áak’a ts’místiyaw. Múnnam kútkutatata?” “Kwáak. Cháwnash pashapáshukwaana múnnash wíi’uyta kútkut.”

(lit. “”)

ts’áa (adj)

—Ts’áanam áw txána ámtanatay.

() —Cháw íchi iwá ts’áa inmíyaw ɬk’ám.

ts’áaknik (n)

—Ts’áaknik páyuuyuunma.

—Ts’áakniknam wá inmí námun.

ts’í (adj)

—Wáawk’a ts’í iwá.

[from ]

ts’i chíish, ts’í chíit (n)

(lit. “”) —Isapák’psksa ts’i chíish.

ts’i’ít, ts’i’ítni, ts’i’íit (adj)

() —Ts’i’ít ikúsha tmáynan cha’ásh iwínsh.

—Ishnawáypat áwyaych’unxa ts’i’ítni xwísaatnan myánashma.

—Ts’i’íit ilá’ayksha ámash pátatpa.

ts’i’íix (adj)

—Ts’i’íix iwyasaptayáksha.

—Ts’i’íix pa’itáymasha.

ts’íkts’ik (n)

—Úyt ishchít iwachá k’usipamá ku mayk-’íxwi itxánana ts’ikts’ikpamá.

(lit. “”) [from ]

ts’ikts’ikmí wayxtitpamá (n)

(lit. “”) () —Káaxiish wá ɬk’ámyi ts’ikts’ikmí wayxtitpamápa.

(lit. “”)

ts’íɬaɬa (n)

()

ts’ítatat (n)

—Tsáw síl aláwisa. Ts’ítatat aláwisa.

() —Cháw shín anáwisha. Awkɬáw ts’ítatat anáwisha.

()

ts’íwa(n)- (v)

() (hab ts’íwanxa) —Its’íwats’iwasha.

()

ts’íik- (v)

—Myánashma chch’áal pats’íikts’iiksha.

ts’íil (adj)

—Ts’íilts’iil áchaash myánashma patk’ísha chakyáynan chakyáytyaw.

(lit. “”)

ts’íilki wáashat (n)

—Ák’inushanaash pt’íniksaan wáashatyaw ts’íilts’iilki.

(lit. “”)

ts’íilil (adj)

—Ts’íilil paptúkxa pátuksh k’usipamá k’aláxpa washat’uypamáyay.

—Álxayx iwáta ts’íilil máysx.

ts’íitts’iit- (v)

—Áw pínxi its’íitts’iitsha áyatmaman.

()

ts’íix- (v)

—Its’íixsha kúukitnan.

—Its’íixsha iwínsh tmáynan.

—Páts’iixsha tmáynan iwínshin.

ts’ím (adj)

() —Ts’ímnash wá wisxtpamá istí.

—Wiwnúwaashpatash tmaaníshana anakú iwíihaykshama ts’ím pásts’at.

(lit. “”) [from ]

sapáts’imk- (v)

—Xwísaat ilá’ayksha ámchnik. Ilásapats’imksha xapiɬmí.

ts’ím, ts’ím k’pít (n)

(lit. “”) —Áyat ichalútimasha sápk’ukt ts’ímts’imki.

—Ts’ím k’pít iwá páshwini.

ts’íps (adj)

—Ts’íps iwáyna lakliiyitpamá.

sapáts’psk- (v)

(imper sapáts’psk, ppl sapáts’pski) —Ásapats’psk wáyanan ku áchakkuk.

—Áswan ilá’ayksha chacháat wixáwxa ku nyách sapáts’pski.

(lit. “”)

ts’ípts’p (n)

() ()

ts’íx- (v)

—Húuynash ts’íxsha.

(lit. “”) —Ts’xát’ashnash.

ts’kw’íitts’kw’iit (n)

(lit. “”) ()

ts’misáaptit (num)

—ts’misáaptit ku ts’míst

ts’míst (num)

—pútimt ku ts’míst

(lit. “”)

ts’múy (adj)

—Ts’múynam ashapakapúuwita ímishtaan. K’pís iwá ámchnik.

ts’ts’úup- (v)

() (hab ts’ts’úupinxa, past ts’ts’úupa) —Wúuxmiki púuy its’ts’úupta.

—Its’ts’úupa púuy.

ts’uts’úms (n)

() [compare ]

ts’uts’umslí (n)

()

ts’úxts’ux-, ts’úxts’xw- (v)

—Myánashma pats’úxts’uxsa istínstinsnan.

—Myánashma pa’átawisha ts’úxts’xwt túuxyi chíit páwiluuki ílkwaaspa.

()

ts’úxts’uxt (n)

—Ts’úxts’uxt áwinpanitak. Its’uxts’uxtpát’asha.

ts’úu’um (adv)

—Ts’úu’umpat áwiskawskawna áyatma awínshmaman.

ts’úup- (v)

—Túuxyi wála its’úupsha.

ts’wáywit (n)

—Shimín íchi áwa ts’wáywit nátanit táala?

()

ts’wáay (adv)

—Ts’wáay itímana.

(lit. “”) —Ts’wáay patútisha súltsasma.

ts’xwíi (adj)

() —Ts’xwíi iwá pshwá.

()

ts’xwiilí (n)

(lit. “”) —Múnnash inách’a pashapátutyanita ts’xwiilí?

úlinsh (n)

() [from ]

úshyak- (v)

() (imper úshyak, ppl úshyaki) —Ápikchashik úshyaki áyatnan.

—Áshapa’ushyak myánashnan.

útp- (v)

() (hab útpxa, ppl útpi) —I’útpsha shátay.

—Áyatma pa’útpxana lisháal anakú itxánaxana k’pís.

—Sitkumsáanyawnash ínch’a wyáninxa iníitpa útpi siilmí útpaas.

útpaasi- (v)

(hab útpaasixa) —Míimi awínshma pa’útpaasixana útpaas shataymí.

úwa(n)- (v)

(pf úwa, hab úwanxa) —Áw i’úwa náxsh k’úsi.

úyknik (adv)

() —Awkɬáw áwa náxsh káa, ku cháw ánach’axi úyknik náxsh.

(lit. “”) —Kwnínknam úyknik wáyxtiikta kunam wyánawiikta K’títaasyaw.

()

úyt (adj)

—Úyt anísh tmaymí iwachá níyi nch’inch’imamíyaw.

()

úyt (adv)

—Úyt Tíinma panisháykxana x-wíshpa anakú chíishnan pa’átawishana.

—Náakni tiichámpa anaminán iwachá úyt tíin, kwnáknam áwyaxta twátimani wak’íshwit pshwápa.

uu (conj) —...shukwáatay mísh áw iwáta maykmáal ɬkw’í uu maykmáal sts’át

() —Nch’ínch’ima cháw patk’íxinxa ɬkápni ámtanat uu cháynach.

()

úux(n)- (v)

() (hab úuxinxa, past úuxna) —Piityachíishya i’úuxna káɬamaman ku aníya cháw shíx k’ínupa.

—Spilyáy piná’uuxna piná’anya púwani sk’ínpa.

()

wá- (v)

(past wachá, impf wá/wásh) —Míshxit iwátaxnay íchi íniixyi.

() —Cháwnatash wá tún.

—“Wáshmash kúyx k’úsi’?” “Cháw, wáshnash chmúk k’úsi.”

—Íchi k’usík’usi iwáshxash ɬkápni.

wá’at- (v)

(pl waw’át-) (hab wá’atxa) —Xásya iwá’atxamsh anakú úyt its’ts’úupta púuy.

—Áw iwaw’átshamsh pyaxí.

wá’awi- (v)

() —Pawá’awisha áyatma naníknan.

()

wa’áax (adj)

() —Wa’áax iwá íkuuk.

—Wa’áax itxánaxa Chuláaypa.

()

wa’ináwi- (v)

(pl waw’ináwi-) —Iwa’ináwisha watsúkt mísh áw iwá ts’áa wách’xtay ílkwaas.

—Iwaw’ináwisha táatpastaatpas.

wá’yuk- (v)

(past wá’yuka) —Itawtamáawshana áyat kuush áwa’yuka.

wáchch’ilk- (v)

(imper wáchch’ilk) —Áwachch’ilk xtúwiki tkwsáynan ana iwinanínta anahúy.

wáchuk- (v)

(imper wáchuk) —Áana chí ɬáakap! Ámash wáchuk.

wách’ak- (v)

(past wách’aka) —Asúm iwách’aksha pák’inkshpa.

—Pináwaachik. Iwách’aktaam chilwítnim payúwitnim.

(lit. “”)

shapáwach’ak- (v)

—Ishapáwach’aksha stamps tímashpa.

—Íchi áshapawach’aksha Íchishkink sínwit íchna ɬkw’ípa.

wách’ilu- (v)

(past wách’iluna) —Áyat iwách’ilusha iwínshnan.

—Kláashnash áchaash iwách’iluna.

wách’x(n)- (v)

() (hab wách’xinxa, imper wách’xink) —Míshnam wíiwach’xanitaxnay ílkwaas?

wahwák- (v)

—Iwahwáksha k’usík’usi.

wákatsal (n)

—Itútisha wákatsalknik.

—Xwayamá itk’ísha wákatsalkan ku niwítkan.

wákmuyk- (v)

(hab wákmuykxa/wákmuykinxa) —K’úsi iwákmuyksha.

wáku- (v)

() (imper wákuk) —Wákuk smaaspamá shátay.

wákutkut- (v)

—Ap’úus iwákutkutsha lákas.

—Hulíyin páwakutkutsha suluuktpamáan.

wák’aywak- (v)

(hab wák’aywakinxa) —Pápawak’aywaksha iwínshin.

—Iwák’aywakinxana tɬ’áaxwnan shíin.

wák’aatk- (v)

—Iwák’aatksha iníit.

wák’ink- (v)

(past wák’inka) —Iwák’inka iníit.

wák’itk- (v)

—Kuyat anakú mún Jesus ánach’axi iwyánawita íchin tiichámyaw anakúsh myáwaxk’a, kuyat niimanák awkú pnímk iwák’itkanita wak’íshwit chínik tiichámknik.

()

wakw’asásks (n)

() —Miimáma awínshma pawakw’asáskishana.

wákw’ik- (v)

—Iwákw’iksha ílkwaas anísha shapak’ikáwaas lakayxit’áwaasay.

wakít(n)- (v)

(pf wakích, hab wakítinxa, imper wakítink, past wakítna) —Wakítink kaylí.

—Wyánawishnash pchíshyaw kuush húuy wakích laklíi.

(lit. “”)

wákilp- (v)

() (hab wákilpxa) —Tímash tawsaypɬá iwákilpxa tímash pshátani ɬp’áanakpa ku itáwsaypta tímash iníit’iniityaw.

wákyu- (v)

() —Łmámayin páwakyusha túk’ashki.

wák’amu (n)

() () —Wák’amu ittáwaxinxa ptíit tiichámpa. Latít átxanaxa lúmt.

wák’ik- (v)

(ppl wák’iki) —Wák’iki iwá k’úsi.

wák’ish (adj)

—Apa’ináwik. Mísh iwá wák’ish?

—Míshnam áw wá wák’ish?

wák’ishak- (v)

(pf wák’ishaksh) —Áw pínxi iwák’ishaksh tpísh.

wák’lik- (v)

(imper wák’lik, ppl wák’liki) —Áwak’lik nch’í istínan shapák’iktay chak’aatkáwaas.

wák’p- (v)

—Iwák’psha talúyim.

wákwnayk- (v)

(past wákwnayka) —Páyu pxwíni iwákwnayksha.

—Táktayin páshapawakwnayka anakú núshnuknik áwiit’iishka tilíwal.

wákw’ikw’ini (n)

(lit. “”)

wákw’ilk- (v)

—Tmáynan paxáxin pásapsikw’asha wákw’ilkt xmáash.

()

wakw’íti- (v)

() —Wakw’ítitak tamaníksh. Iwá kníip k’ínupa.

—Inwím’inwimnash atanamúnxa iwínshnan wakw’ítyanit ishít waskú inmípa iníitpa.

walách’wik- (v)

(ppl walách’wiki) —Walách’wiki iwá k’pit-ɬimáki.

(lit. “”)

walach’wikáwaas, walách’wiksh, walach’wiktpamá (n)

() —Átk’ixshaash k’ptmí walách’wiksh chalútimani luts’á latítki.

walákashushi- (v)

(hab walákashushixa) —Anáttknik awínshma pimáwalakashushixa káatnam síilki.

(lit. “”)

walákyuu- (v)

—Myánashma pawíwxinxa úshyaksh anakú cháw pchápin páwalakyuunixa.

walák’ik- (v)

() (hab walák’ikxa, imper walák’ik, ppl walák’iki) —Páwalak’iksha walak’ikɬáyin.

—Ásaypatak walák’iki k’usík’usi. Ishnawáy ixátkwaytasha.

walak’ikɬá (n)

—walak’ikɬaanmí káa

—Walak’ikɬáma pawakítsha tíwnaykinan.

walák’ilu- (v)

—Sápkitwaninam pináwalak’iluta twatimamípa.

(lit. “”)

walak’iluɬá (n)

—Ímaɬak pnutpamá. Áwamshakut walak’iluɬá wawshúyanat iníit-’iniitnan.

walák’inu- (v)

(ppl walák’inuni) —“Mísh pamísha?” “Pawalák’inusha.”

waláluksh (n)

(lit. “”) ()

walápak’ik- (v)

—Iwalápak’iksha áyat wíyatpa.

waláplayk- (v)

(imper waláplayk) —Áwalaplayk maykmáal ku lak’ítpa áchashtk.

walápxwipxwi- (v)

—Áwnash ínch’a íchna walápxwipxwisha retirementki.

walátkawa- (v)

(ppl walátkawani) —Áwalatkawak ílkwaasnan.

—Tɬ’yáwyi wáwnakwshash ilá’isha walátkawani shátayki.

waláts’wik- (v)

(ppl waláts’wiki) —Ts’xwiilipamá twá iwá waláts’wiki ílp.

()

waláxsimi- (v)

(past waláxsimya) —Tamánwitnimna tɬ’áaxwmaman iwaláxsimya tunxtúnx Tíinmaman.

(lit. “”) () —Shúkwaatnimna iwaláxsimita.

()

waláawi- (v)

(pf waláawi, past waláawya) —Iwaláawi iwínsh xwíimichnik iníitknik.

wálchayu (n)

—Álayt atáchiishpa ilá’ayksha wálchayu.

[from ]

walím- (adj)

—Iwá walím’ayat.

(lit. “”) ()

walímɬk’am (n)

(lit. “”) () —Pinásapsikw’ashaash anít walímɬk’am.

wálimlaylak-, walímlaylak- (v)

(lit. “”) —Iwálimlaylaksha walimlaylaktpamápa.

wálimwiihayk- (v)

—Hawláaknash áwalimwiihayksha.

wálkalil- (v)

—Iwálkalilsha wixalxalí.

walptáyk- (v)

(hab walptáykxa) —Anáshtipa silksílk iwalptáykxa.

—Xáayx pawalptaykúuxana iníit-’iniityaw.

(lit. “”) —Iwalptaykúushatash muxlínim.

walsák- (v)

() —Áw walsákim Spilyaymíki.

()

walsátsas (n)

() —Pshwá tímani iwá walsátsas.

()

wálsikw’a- (v)

—Iwálsikw’asha patún.

—Cháwnam áwalsikw’ata íkwin.

wáltaawi- (v)

—Áswan iwáltaawisha imítichan pátatknik.

wálux- (v)

() —Áw twátima pawáluxsha chalámat.

wáluu- (v)

(imper wáluuk) —Skítksmash wíishtksha. Áwaluuk.

()

walúu- (v)

—Kníip táatpas áwaluusha xwíimichnik k’úxɬk’uxɬpa.

—Kkíi tútanik áwaluusha tpíshpa.

—Ishapáwaluusha pɬxú ipáx.

waɬá(n)- (v)

(hab waɬánxa, past waɬána, ppl waɬáni) —Iwaɬásha tkwátat.

—Áwaɬashaash íkunak iwínshnan.

(lit. “”) —Ishnawáy pínch’a tiskáy iwá waɬáni.

wámshi- (v)

—Pápawamshisha.

—“Íkw’akmash wá imínk iníit?” “Cháw, áwamshishaash.”

—Cháwnash áwamshita táala. Míimiish iwámshisha.

—Wáatnam páwiiwamshitaxnay táala’?

wamshitpamá (n)

(lit. “”) —Pápawamshisha palaláay tanwáytt wamshitpamápa.

wána (n)

—Iwats’úlaksha wánapa.

wána- (v)

(hab wánaxa, past wánana) —Áwanasha tilíwal núshnuknik.

(lit. “”)

shapáwana- (v)

(lit. “”) () —Ishapáwanasha tilíwal anakwnák wáxpushin páchanpa.

wának’i- (v)

(pf wának’i) —Nawinaɬá áw iwának’i.

—Tamanwiɬánimnam iwának’ita, iwának’yanita wak’íshwit.

—Shapa’aykɬáyin páwanak’yanya ɬkw’í.

(lit. “”)

wanícht (n)

—Shínmash wá wanícht?

[from ]

waník- (v)

(hab waníkxa, past waníka) —Pínk pináwaniksha John.

(lit. “”)

wánp- (v)

() () —Cháwnam k’ink’ínk ákuta twátinan wánptyaw.

wánpt (n)

() () —Íkuuk Yakmuɬáma pa’ayáyanxa páaxamitki. Míimi pa’ayáyanxana wánptki.

wanpáwaasi- (v)

(hab wanpáwaasixa) —wanpawaasiɬá

—Pt’íniks iwanpáwaasisha píwtin.

wánpi- (v)

(hab wánpixa, imper wánpik, past wánpya, ppl wánpyi) —Iwánpisha tíinmaman.

—Ámash áwanpik ímamnan tkwátatyaw.

—Iwínsh iwánpya xáypa máytkwatatki.

wántwin- (v)

—Cháwnash átk’ixinxaash shínimnash iwántwinta.

wanútim- (v)

(past wanútima) —Payúwit iwanútimsha.

—Xáayx iwínsh iwanútima. Túkinxash ipayúwisha.

wanúukshi (n)

() —wanuukshiɬá

() —Chínik pawínaxana Tíinma pachámaxana wanúukshikan sháxuyaw.

wápa- (v)

() (pf wápa, hab wápaxa, past wápana) —Iwakítshana tmíshnan ku iwápana ptínyaw.

wapá’awi- (v)

—Pu’úuɬ ɬmáma iwapá’awisha túk’ash.

wapách’luk- (v)

(hab wapách’lukxa, imper wapách’luk) —Áw áwapach’luk lakayxit’áwaasnan.

—Shíikashma pawapách’lukxa lakayxit’áwaas kaantilmí. Cháw pashapápxwinxa.

wapáktu (adj)

() —Íkks ttawaxtmamí áwa wapáktu ipáp-’ipap wíkutpa.

wapákutkut- (v)

—Wapákutkutnanim k’ímkaas.

wapák’ink- (v)

(imper wapák’ink) —Iwapák’inksha ímpa.

wapákw’ilk- (v)

() —Patáwasha tsá’at núsux ku pawapákw’ilksha awkú.

() ()

wapalikáatsat (n)

[compare ]

wapápɬt’kw- (v)

() (pf wapápɬt’kwsh) —Iwapápɬt’kwsh palyúutpa.

wapást’kw- (v)

() (hab wapást’kwinxa) —Sháax ipíinawixa tɬ’uɬá. Cháw wíyat ishapáwapast’kwinxa.

wapásha- (v)

(hab wapáshaxa) —Páwapashasha twátiyin.

()

wápashi (n)

—Cháwnam wyáninta ɬk’amnút wápashipa.

—Áwyaxnash nch’ínch’i wíwnu wápashi ptínpa.

wápashi- (v)

—Ptínpa iwyáninxa palkw’iɬá anáshtipa. Cháwnam yalmílk wápashita sts’átpa.

(lit. “”)

wapátɬ’umx- (v)

—Áwapatɬ’umxshaash.

wapáwa- (v)

() (hab wapáwaxa, past wapáwana, ppl wapáwani) —Iwapáwana táp’ash Klismispamá.

pináwapawa- (v)

() —Cháwp’x pináwapawasha áswan.

—Shíxnam pináwapawata, cháw cháw p’íx.

wapáwxi- (v)

(pf wapáwxi, imper wapáwxink, past wapáwxina/wapáwxya) —Cháw xlíip áwapawxink.

—Páshapawapawxi iwínshnan kútkut.

() —Áwnash áwapawxya twínpaashnan. Cháwk’aash mún pátuxnata.

()

wapáan- (v)

—Iwapáanwapaansha xwísaat.

wápaas (n)

() —Áwnash wá kkímk’a wápaas. Míshnash míta’?

wapcháy (adj)

—Wáawk’a ilíx tíwyi myánash ittáwaxta wapcháy.

[from ]

wapíita- (v)

(hab wapíitaxa) —Wáatnam páwapiitataxnay?

—Páwapiitasha Shíikashin payúwitnan.

() —Xtúwitki wapíitatki iwapíitaxa payúwitmaman.

wápkaluuk- (v)

(imper wápkaluuk) —Wápkaluuk ku átk’ink áwtkwshnan.

wápnamin- (v)

(impf wápnaminxa) —Iwápnaminxa iwínsh.

()

wapnátim- (v)

—Wapnátimt nimniwíit tmáynan pashapáshuuwisha.

() —Áwxashat ínch’a áwapnatimtaxnay láxs xwísaat.

()

wapsík- (v)

(ppl wapsíki) —K’usiinmí tutanikmí iwínsh iwapsíksha washtkáwaas.

wapsúx (adj)

() —Wapsúxtxaw áyat iwá wap’aɬá.

—Kuush piináktya átmaaksha. Iwá wapsúx ku áwa palaláay skúulit.

—Ip’úusma pawá wapsúx. Patwák’ukxa píshaat ku pashapálkw’ikxa ɬíɬxki.

—cháw wapsúx

()

chilwit wapsúx (n)

(lit. “”) —Chilwit wapsúxin pasaptayáka Átam ku Íipnan.

wápsha- (v)

(pf wápsha, hab wápshaxa) —Iwápshasha áyatnan.

wáptas (n)

() —Paxaamiɬáma pawáashasha wapáwani wáptaski.

(lit. “”)

wáptay- (v)

(past wáptaya) —Páwaptaya kayáasuwin kákyanan.

waptáyma- (v)

(pf waptáyma, hab waptáymaxa) —Pawaptáyma áyatin.

—Íxwimash waptáymata.

wáptu (n)

() [from ]

wápxw- (v)

—Xwísaat iwápxwsha apín.

—Áyat iwápxwapxwsha ɬíɬxnan.

wápyat’a- (v)

(imper wápyat’ak) —Wápyat’ak ipáp.

—Cháwnash míshkin wápyat’asha ipáp. Cháwnash wá tún chíish.

wáp’a- (v)

(hab wáp’axa, ppl wáp’ani) —Iwáp’asha tkwsáy.

—Wapsúx iwá áyat wap’aɬá.

wáp’alak- (v)

—Cháwnam wáp’alakta.

—Cháw páwap’alakim.

—Iwáp’alakanishaash nícht.

—Áwap’alakanishapat kpaylimá kútkut.

wap’áywap’ay (n)

() ()

wáp’ik- (v)

—Iwáp’iksha táatpas.

wáp’k- (v)

() —Íkks kákyama pawáp’ksha tamámknik.

wáp’uyk- (v)

—Iwáp’uyksha tiichámnan tamaníktay.

wásiis (n)

() —Iyáwtaninsha wásiiski.

wasimts’aakí (adj)

—Skáw iwá washaɬá wasimts’aakí.

waskú (n)

() —Ittáwaxsha waskú.

—Ámash ásaypatak k’úsimaman waskú ísha.

wásunati- (v)

—Yáwatashpa pawásunatika níchtnak’itpa.

wásunin- (v)

—Pawásunina tɬ’álkma xwshpáynk.

wásha- (v)

(hab wáshaxa, ppl wáshani) —Iwáshasha k’úsipa.

—Iwáshasha páysikilpa.

—Wásham.

(lit. “”)

shapáwasha- (v)

(lit. “”) —Ishapáwashasha káapa.

—Míshnash shínim ishapáwashataxnay iníityaw’?

washat’úy- (v)

(lit. “”) (ppl washat’úyni) —Iwashat’úysha k’úsi.

—Washat’úyni iwá k’úsi.

()

washat’úy (adj)

—Wáshani k’úsipa páwyasapsikw’asha ítɬxatk washat’úy k’úsinan.

washat’uyɬá (v)

—Cháw iwá washat’uyɬá pínk. Awkɬáw iwáshaxa tɬxáat k’úsimaman.

-washat (n) —Imínkwashat iwá tímat tɬ’áaxw túun. Inmíwashat iwá sínwit.

—Íkw’ak anakúsh niimíwashat anakúuk namák cháw anakúsh áyksha.

(lit. “”) ()

washatwyánin- (v)

(impf washatwyáninxa) —Iwashatwyáninxa k’úsiki.

wáshtk- (v)

(ppl wáshtki) —Iwáshtksha k’úsinan.

wáshuk- (v)

(pl wáwshuk-) —Misís iwáshuksha wawachí ts’unípsknik.

—Iwáwshuksha tmaanítnan.

()

wátamaat- (v)

() —Kutkut-ɬáma pawátamaatsha ishchítnan.

watátwi- (v)

() —Áyat iwatátwisha áyatyi iwínshnan.

watáy- (v)

(ppl watáyi) () —Watáyi iwá. Itɬ’yáwi watáyiki.

wátaashk- (v)

() (ppl wátaashki) —Áwakitshanatash wátaashki xnít watím.

() —Cháwnam latítyi pyaxínan áxnita. Wátaashkinannam áxnita.

watí- (v)

(hab watíxa) —Łmáma iwatísha myánashmaman.

() —Míshkin myánashmaman iwatíxa?

watík- (v)

(hab watíkinxa) —Cháwnam íkwna watíkta. Łimtk’áx iwá kwnák.

watím (adv)

—Íkuuk iwá láxuyxtxaw watimpamáyaw.

—Pinátɬ’uyasha áyat watimpamáki sxíxtki.

(lit. “”)

watimpamá (adv)

() —Watimpamáash wyánawya.

—Payúwit watimpamápa iwámsh p’íix.

watít’aash (n)

() —Xwinmí áwa palaláay watít’aash ɬamtíxpa.

()

wátiwa- (v)

(pf wátiwa) —Iwítnam áwatiwa ts’apxmí lát’ilkt.

(lit. “”) ()

wátilp- (v)

() —Iwátilpsha kapúu.

wátk’lik- (v)

() (past wátk’lika) —Tɬ’áaxw hulíyin páwatk’lika pátatnan.

wátkwna- (v)

() (pf wátkwna, hab wátkwnaxa, past wátkwnana) —Iwátkwna súltsas.

—Pínk iwátkwnashamsh tiichámyaw. Cháwk’a minán piná’iɬamayksha.

wátkw’ayi- (v)

—Ámin páwatkw’ayisha áyatnan patalwásktyaw.

wátkw’k- (v)

—Wák’liki talúyimnan húuy iwátkw’ksha kutkut-ɬá.

wátkuk- (v)

(pl wáwtkuk-) (hab wátkukxa, ppl wátkuki) —Iwátkuksha chíishay.

—K’píspatash áwatkukxana wánapa túuxnan chíish chíitay.

wátk’ax- (v)

—Cháan iwátk’axsha ilkwaasmí atáwaas watsúktki.

wátpni- (v)

(imper wátpnik) —Shíx áchakw’pim ku áwatpnik.

wátuti- (v)

(hab wátutixa, ppl wátutyi) —Páwatutisha áyatin kútkutyaw sapaskuuliɬáan.

—Tamsháashu iwá wátutyi xwyakɬamamí tawtnúk.

—Táaminwa iwátutixa páp.

wátwana- (v)

(hab wátwanaxa) —Anakú walptaykɬá k’aywá iwíitamaatta ku ánach’axi iwíitamaatta, kúukpat áwatwanata ttúushma walptaykɬáma.

watwáa (adv)

—Watwáa naknúwim.

(lit. “”) ()

wátyanachik- (v)

(past wátyanachika) —Múnk’aash ínch’a wátyanachika túk’ashyi k’upípitpa.

(lit. “”) ()

wátyasklik- (v)

(hab wátyasklikxa) —Waashaɬáma pawyápnixa wáashyaw ku kúuk pawátyasklikxa.

wát’a- (v)

() (pf wát’a, past wát’ana) —Páwat’a wawyaɬáyin.

wát’uy (adj)

() —Sháakwin iwachá wát’uy.

—It’úk iwá túsktpa tún iwá wát’uytxaw.

—Pás áwinachika wát’uy sitkumsáannan.

wát’uychan (n)

—Timashɬá iwyánkniksha wát’uychan iníitkan.

—Hawláak pa’isíkw’axana wát’uychan.

()

wát’uychnik (n)

—Wínak íkwin wát’uychnik pinmíkan.

—Washat’uyɬá itíixa táwax wát’uychnik tiit’áwaas táatpaspa.

wátɬ’ak- (v)

() (ppl wátɬ’aki) —Iwátɬ’aksha kaanakwá lakamíin.

wátɬ’aak- (v)

—Watsúktki natílas iwátɬ’aaksha psá pátatknik.

wátɬ’ik- (v)

(hab wátɬ’ikxa, past wátɬ’ika) —Pawátɬ’ikxana awínshma anakú papalyúuxana.

—Lákas iwinátma kuush áwatɬ’ika.

—Cháwnam áwatɬ’ikta tiskáynan.

wátɬ’iip- (v)

—Iwátɬ’iipsha túux.

—Iwínsh watsúktki iwátɬ’iipsha psánan pátatknik.

wátɬ’k- (v)

(pl wáwtɬ’k-) —Watsúktki iwáwtɬ’ksha patíshpatish súlktay.

wátɬ’umx- (v)

() (imper wátɬ’umxk) —Áwatɬ’umxk tkúninan.

wats’úlak- (v)

—Papáchu iwats’úlaksha wánapa.

—Wats’ulakɬá iyáxwninsha wánapa.

waw’áwi- (v)

() —Wixíshaash laklíi. Húuynash waw’áwisha.

(lit. “”) —Túyaynam awaw’áwyanisha patún?

waw’áaya (adj)

—Waw’áaya iwá T’at’aɬíya watítpa.

—Waw’áaya pínxi áw iwyánawi. Waw’áaya pínxi áw iwyánawi.

()

wáwayna- (v)

—Wíyatyaw shp’áw páwawayniinya lamtúsin shp’áw wat’aɬáyin.

wáwaaxwaax- (v)

—Pináwawaaxwaaxsha wáptaski.

()

wawík- (v)

—Míimi tíinma pawawíkxana tkwátat anwíktay.

wáwinaynak- (v)

—Tkw’íikw áwawinaynak. Cháwnam áwak’likta talúyimnan.

—Iwínsh ipátuknak’i waxwnaykí, ku áyat iwáwinaynaksha chakukáwaas.

wáwishtknik- (v)

(ppl wáwishtkniki) —Áwa wáwishtkniki shapáwaltaawish wápshashpa.

wáwiina- (v)

(pf wáwiina) —Náxsh iwáwiina walptáykt.

—Náxsh pawáwiina kiwkíwlaski.

(lit. “”)

wáwiinikasha- (v)

—Kís pináwawiitɬkwtk, kunkínknam ts’i’íix pináwawiinikashata.

()

wáwiinknik- (v)

—K’úulil áwawiinkniksha aykáwaas tamiinayktpamá stadiumpa.

(lit. “”) ()

wáwiinkniksh (n)

—Napusasmí píkchash ishapák’iksha wáwiinknikshpa.

—Ch’íya iwáwtkuksha wáwiinknikshpa miimá nisáwtaspa.

wáwiip’ik- (v)

(hab wáwiip’ikxa) —Watímnash inknínk wáwiip’ikshana tílatat.

wáwiisklik- (v)

—Pináwawiiskliksha myánash ɬk’iwitpamápa.

—Tamashtknikɬá iwáwiiskliksha tamashtknikáwaas.

()

wáwiitkw’lik- (v)

(past wáwiitkw’lika) —Likkíp iwáwiitkw’lika íɬamayksh.

() —Iwáwiitkw’liksha hulí xuxulínan pátukshpa.

wáwiits’iilk- (v)

—Tamashtkɬá iwáwiits’iilksha tamashtkáwaas. Pina’its’wáyksha tamáshtktyaw músmustsinnan.

()

wawkú- (v)

—Túnnam wawkúsha?

—Łmáma iwawkúsha wap’atpamá kutkutnáwaas.

wáwk’a(n)- (v)

(hab wáwk’anxa, past wáwk’ana) —Iwáwk’ashaash.

—Cháwnam áwawk’ata.

—Ínmam ánakwa pnúɬyi saplíl kuush iwáwk’ana, “túyaynam níchsha pnúɬyi saplíl?”

—Páyshna túuman áwawk’ata timnáki kuna ishúkwiinita pxwít.

(lit. “”) ()

wawkilúuk (n)

—Wawkilúuk iwá wishanaɬá.

[compare ]

wáwnakwshash (n)

—Páyshnam shíx náktkwaninta imínk wáwnakwshash kunam maykmáal wáta wák’ish.

wáwshp- (v)

() (past wáwshpa) —Iwáwshpsha núsuxnan.

wáwshtayma- (v)

—Iwá pápawawshtaymat miimá wáashat.

wawshúya- (v)

(ppl wawshúyani) —Iwawshúyiinisha patún tɬ’yáwyinan walak’ikɬá.

—Tamáshwikt Chishkíinnash wá inmí kútkut ku Sharonmí kkanáywit áwa wawshúyat.

—Na’íɬas iwawshúyasha wínitay nákpnit patún.

wawtámat, wawtámatt (n)

() —Míimi Tíinma pawachá shapápayuyi wawtámatki.

—Palaláay Tíinma pa’átnana anakú páshtinin pánachikuuna wawtámatt.

wáwtamaat- (v)

—Naxtitíiki náwawtamaatanisha patún púuksknik tɬ’yáwitnan.

wáwtkawa- (v)

() (ppl wáwtkawani) —Apatkú áwanpita wawyaɬáan, kúuk iwakítta ts’áa pátatnan ku aníta wáwtkawani wat’anáwaas.

—Anakú íshatknik pátɬ’uta lamtúsnan, kúuk itamáatta wáwtkawani táwaxikaas ku ɬkmá.

()

wawtk’íwi- (v)

(pf wawtk’íwi) —Pawawtk’íwi iwínshin áyatnan.

—Amíismamanpat áwinxa nch’ínch’ima, “cháwnam awawtk’íwita pt’ilímaman. Átmaaktaam.”

wáwtkwa- (v)

() (hab wáwtkwaxa) —Páwawtkwasha áyatnan iwínshin.

wáwtuk- (v)

() (hab wáwtukxa) —Minánnam wáwtukta?

wáwt’kwk- (v)

(past wáwt’kwka) —Iwáwt’kwksha tikáytikay.

—Sxíxni áswan iwáwt’kwka ɬk’iwit’áwaas.

wáwxpa (n)

() —St’xswaakuɬmí apíɬ’apɬ ku taxusmí wapsíki pawáp’axa wáwxpa sápk’ukt wap’aɬáma.

wáwya- (v)

() (hab wáwyaxa, ppl wáwyani) —Wáwyanitash ttáwaxna namák nch’ínch’ima.

wawyúkya (n)

[from ]

wáxaanp’a- (v)

(hab wáxaanp’axa) —Áswanxash iwáxaanp’asha túpan.

—Káatnam k’aláxpa áswan iwáxaanp’asha.

wáxilp- (v)

(imper wáxilpk) —Xtúwiki áwaxilpk.

()

wáxintk- (v)

—Iwáxintksha kupipamá tawtawlí.

()

wáxp- (v)

() (hab wáxpxa, past wáxpa) —Áyat iwáxpa myánash.

—Tíinma cháw pápawaxpxa.

wáxpush (n)

—Iwyáych’usha wáxpushmaman.

wáxtɬ’k- (v)

(pl wáwxtɬ’k-) —Iwínsh iwáwxtɬ’katana ílkwaas.

wáxwayk- (v)

(hab wáxwaykxa, past wáxwayka) —Pawáxwayka istíki Nch’i Wánapa.

waxwaykáwaas (n)

() —Waxwaykáwaas iwá Naxchíishpa.

—Míimi tíinma pawakítinxana waxwaykáwaas anakwnák iwachá tɬ’áap wanatpamá, ku pawáaykxana k’úsiki uu ts’íkts’ikki.

Wáxwɬaɬa (pn)

() —Nisháatwaash Wáxwɬaɬapa.

wáxwnayk- (v)

(past wáxwnayka) —Tɬ’áaxwnam nch’ínch’i tkwsáy áwaxwnaykta tíipilpa.

—Iwíiwaxwnayka káa.

()

wayálpt (n)

—Yalíptin pawá xáyin piimipáynk np’íwit wayálptpa.

wayálxwni (adj)

() —Áswan iwá wayálxwni np’íwitpa wapiitaɬá.

(lit. “”)

wayáwayk- (v)

(past wayáwayka) —Ínmisht iwayáwayka wáxwaykipa, kutash ínmamin tkw’áwayka.

wayáwaaw- (v)

(past wayáwaawna) —Páwayawaawsha náxshin iwínshin.

—Pátik’inksh wayáwaawtyaw nch’í shapshatpamáyin wáxwaykipa.

wayáwtkw’i- (v)

(past wayáwtkw’ina) —Sha’áat ilákwiitana Spilyáy, kúuk páwayawtkw’ina kw’aalíyin.

wayáalakw- (v)

(pf wayáalakwsh, past wayáalakwa) —Wilaalík ichímwiihayka imítichan p’ushtáayknik ku iwayáalakwa spílyanan.

wayáanakw- (v)

(pf wayáanakwsh) —Iwayáanakwshnash ínmamnim táwnpa.

wayín- (v)

(past wayína, impf wayínxa) —Áapliin iwayínxa Hawaiikan.

(lit. “”) —Ák’inushanaash ámashnan sts’átpa. Iwayína ptínpa.

wayíwna- (v)

(pf wayíwna, past wayíwnana) —Likkípnash lachatláchatnim iwayíwna ɬamtíxpa.

—Chíish iwayíwnasha pák’inkshpa.

waykáanash (n)

() —Waykáanash iwá áwtni tkwátat. Ipátukxa wát’uy latáampa anakú Tíinma paká’uynxa tsímti tkwátatnan.

wáykw’an- (v)

(hab wáykw’anxa) —Kwnák awínshma pawáykw’anwaykw’ansha.

—Nch’íki áyatma pawáykw’anwaykw’anxa anakú pak’ínunxa shíx k’ínupa iwínsh.

wáyna- (v)

(pf wáyna, hab wáynaxa, past wáynana) —Iwáyna kákya.

wáypxt (n)

—Wáypxtpa inisháatwa.

wáytwa- (v)

(hab wáytwaxa, imper wáytwak) —Áwaytwak pátaki.

wáyumi- (v)

(hab wáyumixa) —Shúkwaatnimna iwáyumixa.

()

wáyxti- (v)

(pf wáyxti, hab wáyxtixa, past wáyxtya, imper wáyxtik) —Kítu iwáyxtisha ishchtpáynk.

—Wáyxtimshnash káaki p’áat ishchítpa.

wayxtitpamá k’úsi (n)

(lit. “”) () —Íkuuk wayxtitpamá k’úsi ixíinxa tsímti k’ayík.

wayxtiɬá (n)

—Wayxtiɬáash kátutya.

—Shapáwayxtyanim wayxtiɬá ánachnik iníitkan.

shapáwayxti- (v)

(lit. “”) —Łwáayki áshapawayxtik k’ayíknan.

—Yalmílk iwá shapawayxtiɬá káa.

wáa’aw (adv)

() —Wáa’aw iwíinpwiinpsha tíitkw’ktyaw.

wáa’uux’uux- (v)

—Áwna wáa’uux’uuxsha.

()

wáachi- (v)

(hab wáachixa, imper wáachik, ppl wáachyi) —Pináwaachik.

—Pináwaachik míshnam mísha.

(lit. “”) —Pináwaachyi wyánink.

(lit. “”) [compare ]

wáash (n)

() —Waníkt wínptpa pashapátutixa myánashnan wáashpa.

(lit. “”) —Míimi Tíinma panisháatuna káatnampa ku patkwátaxana aykí wáashpa.

wáasha- (v)

(hab wáashaxa, ppl wáashani) —Pachwáywitpaash wínaxa káatnamyaw kuush wáashaxa.

wáat (adv)

() —Míshkin wáat panáktkwanintaxnay Tíinma myawáxwitnan.

wáat (int)

—Wáatmash máysx k’ínwatamta?

—Wáatnam anáwisha’?

—Ipxwíya wáatnam wátaxnay íkush táaminwa pa’ishnawayɬá.

wáat- (v)

—Áw iwáatsha áswan. Pat-’áshapawaatsha.

() () —Twáti áw iwáatsha payuwitmíknik. Ikútkutna áyatnan ku iwáatanya payúwit wáwnakwshashknik.

()

pawaat-ɬá (n)

() —Cháw ts’i’íix iwá iyáxt pawaat-ɬá. Sáp’awyi iwá nimniwíit twáti.

wáaw- (v)

—Páwaawsha pawilawíixtpa.

wáawk’a (adv)

—Wáawk’aash palaláay tkwáta.

wáax (adv)

—Wáax ɬp’úɬ awkú áwaynana.

()

wáayawi- (v)

—Iwáayawisha xaxaykwmí.

wáayk (n)

—Áw ishimnátimsh wáayk wánaknik.

wáayk- (v)

(hab wáaykxa) —Miskilíiki iwáayksha k’ayík lahaháamyaw mitɬ’ítɬ’kyi ishchítpa.

wích’x(n)- (v)

(hab wích’xinxa) —Paxníxana míts’aynan ts’apxmí ku kwnák awkú papshalíixana chíishyaw ku pawích’xinxana.

() ()

wík’ink- (v)

—Áwik’ink k’úsimaman.

wík’p- (v)

(lit. “”) (ppl wík’pi) —Natútas iɬk’ámixa kutkutpamá wík’pi áwt’iksyaw.

wilákutkut- (v)

(past wilákutkutna) —Łáp, ɬáp, cháwiluukshnan páwilakutkutna xtú hulíyin.

(lit. “”)

wilák’ink- (v)

—Hulíyin páshapawilak’inksha apíɬ’apɬki.

()

wilák’uk- (v)

(past wilák’uka) —Páwilak’uka hulíyin apíɬ’apɬnan.

wilákiitk(n)- (v)

(hab wilákiitkinxa) —Iwilákiitksha k’úsi súnkniktpa.

wiláɬp- (v)

—Chápchttna iwiláɬpanisha hulínim.

wiláɬxsimi- (v)

—Hulíyin páwiɬaɬxsimyanya shapáp’iksh.

—Ámash náshim wiláɬxsimitamash táatpas.

()

wilápxw- (v)

—Hulíyin páwilapxwsha ɬíɬxnan.

—Hulí ishapáwilapxwsha apíɬ’apɬ.

wilátkshk- (v)

() (hab wilátkshkinxa) —K’úsimasim pawilátkshkinxa, cháw tíinma.

wilátɬ’wayk- (v)

—Páwilatɬ’wayksha shapáp’iki táatpas k’písin.

()

wiláxilp- (v)

(past wiláxilpa) —Hulíyin páwilaxilpa pchíshnan.

wiláalakw- (v)

(past wiláalakwa) —Iwiláalakwa shimnátitki.

wilíi- (v)

—Iwilíisha atáchiishyaw.

wilíilawi- (v)

(hab wilíilawixa) —Pawilawiixtpamá k’úsi wilíilawisha.

—Míshmash wachá wilíilawit?

wílswils (n)

—Wílswilsnash wá.

()

wilúuk- (v)

(past wilúuka) —Lámkwt iwilúuksha xwíimi.

shapáwiluuk- (v)

—Húuy áyat iwyíwnasha k’aláxpa ku íshtin páshapawiluuksha.

wíɬk’anp- (v)

—Iwíɬk’anpshnash ap’úusnim.

wímshyak- (v)

(imper wímshyak) —Wímshyak, túktu.

wína- (v)

(pf wína, hab wínaxa, imper wínak, past wínana) —Wínam.

—Wínak.

—Áwna wínasha.

—Áana, shín íkw’ak iwámsh?

—Winat’átashanaash Nixyáawikan kuush pxwína ash áw wíiwina Seattlekan.

shapáwina- (v)

—Ishapáwina tímash.

—Súltsasmaman páshapawinasha wíyat tiichámkan.

—Anakú ilát’xwna lawilat-ɬá náxsh iwínshnanpat húuy áshapawinana ku itɬ’yáwya.

()

winá’at- (v)

(past winá’ata) —Cháwxi ínak’i pák’u ku tamáshwikɬá iwiná’ata.

wina’ináwi- (v)

—Iwina’ináwisha ɬk’ám.

wináchik- (v)

(hab wináchikxa, past wináchika) —Áswan iwináchika páysikilki.

wináhayk- (v)

—Iwináhayksha imítichan.

winanín- (v)

(past winanína) —Paxwíɬam iwinanínsha walak’ikɬaanmíknik.

—Áwik’ink k’úsinan winaníntyaw.

winaníi- (v)

(hab winaníixa) —winaniináɬ

—Míshnam winaniitát’ashana’?

winánp- (v)

(pf winánpsh, past winánpa) —Iwinánpsh twínpaash.

—Áyat iwinánpa xapiɬmí anakú iyíkna túun ámchnik.

winánp’a- (v)

(hab winánp’axa, past winánp’ana) —Ashkú úyt áshapawayxtya káanan áwinanp’anaash pátatnan.

winápni- (v)

(hab winápnixa) —Cháwxi wánpyi ku míimi ttúushma pawinápnixa wáashyaw.

(lit. “”)

winápnu(n)- (v)

(past winápnuna) —Xáayx itsaxtsámya áyat ku kw’áxi áwacha nch’ítxaw pátuksh pútimtipa ku awkú tsá’at iwinápnuna.

winát- (v)

(pf winách, hab winátxa, past wináta) —Iwinátsha ámchan.

—Lákas iwináta xálukt púuksknik.

—Pít’xanukpa iwinátsha chíish.

shapáwinat- (v)

(lit. “”) () —Iwínsh iwyákwshtika ku páshapawinata áshamin.

—K’páas chíish shapáwinatanim winaniitpamáyaw.

(lit. “”)

winátaatpasi- (v)

(pf winátaatpasi) —Sts’átpa iwinátaatpasi cháp’ilki xaluktknimáyi.

wináynak- (v)

(pf wináynaksh, hab wináynakxa, imper wináynak, past wináynaka) —Pawináynakma iníityaw myánashma ku pawíixaapa pnutpamáyaw.

shapáwinaynak- (v)

(pl shápwinaynak-) —Ishápwinaynaksha pshwá tkúnipa áswan.

Wináas (pn)

—Áwakitshanatash watím xnítnan Wináaspa.

wípkw- (v)

() —Káapa iwínsh iwípkwsha shapáashapsh.

wisákyuu- (v)

(past wisákyuuna) —Iwisákyuuna ɬuuwáayki wisalatiɬá k’áxnumaman.

wisák’li- (v)

—Paxwíɬam iwisák’lisha iníitnan.

wisaláti- (v)

—wisalatiɬá

() —Awínshma pawisalátishana watím yáamashyaw.

wisalíl- (v)

(hab wisalílxa) —wisalilɬá

—Iwisalílxa iwínsh iwínatyaw.

wisaalí- (v)

—Wíwisxtay áyat iwisaalísha silkmí tapch’kí.

wisaaní- (v)

() —Iníit aniɬá iwisaanísha sháxaapsh pchíshay anítay.

wisaanitpamá (n)

—Wisaanitpamáki iwínsh i’anísha winpáwaas watsuktpamá.

(lit. “”)

wisík (n)

() —wisíkaash

wísktk- (v)

() —Pt’ilíma pawá wapáktu wísktk lisháalpa.

()

wiskw’íkw’i (n)

wisláts’x- (v)

—Iwisláts’xsa ílkwaas.

wislats’xáwaas (n)

—Íchi iwaníksha wislats’xáwaas, kwinkínknam átwak’aatkta psánan pátatknik.

(lit. “”)

wísxkyuu- (v)

—Áyat ipíxnan iwísxkyuuta ku iwapáwxita imítichnik wich’áak.

()

wísxɬamayk- (v)

(hab wísxɬamaykxa, ppl wísxɬamayki) —Cháwnash ínch’a áshukwaasha wísxt táatpas. Awkɬáwnash awkú wísxɬamaykɬamaykxa.

wísx(n)- (v)

(hab wísxinxa) —Áyat iwísxsha tapch’kí.

—Wísxt káɬayin páwyasapsikw’asha maysxmáysx.

wisxáwaas (n)

—Páwinpanitam wisxáwaas ku istí. K’áaxnash txána táatpas.

wísxwach’ak- (v)

—Áyat chalútimash iwísxwach’aksha lisháalpa.

wishákuk- (v)

() (imper wishákuk) —Áwishakuk káanan.

wíshapni- (v)

(hab wíshapnixa) —Itɬ’yawíɬam cháw iwíinpxa anakú walak’ikɬáyin páwishapnixa.

—Iwíshapnisha myánashmaman, “míshpam míshana?”

wishaanákw- (v)

() (ppl wishaanákwi) —Iwishaanákwsha wáptu.

—Míshnam ímch’a átkwataxa walímwishaanakwi saplílnan?

wishaaník(n)- (v)

(hab wishaaníkinxa) —Iwishaaníksha palaláay patúnpatun.

wíshtk- (v)

() —Kalúlak’itaam wishtkíiki wápaas.

()

wíshtkw’k- (v)

—Míshpam áwishtkw’ksha tk’únan?

()

wítk’ax- (v)

—Áw tíinma pawítk’axsha silháws.

wítkw’pshk- (v)

(pf wítkw’pshksh) —Xáayx iwanútima xwísaat. Páyu páwitkw’pshkshana áwt’ikspa.

witxúup- (v)

—Iwitxúupsha ámchnik.

wítɬ’aak- (v)

—Łmáma iwítɬ’aaksha nankmí psá.

wítsaas (n)

() —Wítsaaski tɬ’áaxw tún pawísxinxana anakú cháw íxwi iwachá wisxáwaas.

()

wíts’klik- (v)

() (imper wíts’klik) —Iwíts’kliksha latítnan.

—Áwits’klik pyaxínan.

wíwanik- (v)

—Iwíwaniksha tímashnan.

wiwlúwiwlu (n)

() ()

wíwnu (n)

() () —wiwnúwaash

—Áwna shápsha wíwnu kuna túxta.

wíwtiwa- (v)

(pf wíwtiwa, past wíwtiwana) —Wyánch’iyin páwiwtiwana kútkutpa wyákw’milktyaw.

wíwxi- (v)

—Pawíwxisha saplíl káatnampa latáampa.

wíxtitk- (v)

—Ánach’axi iwíxtitksha wísxɬamayki táatpas.

wixulxulí (n)

—Áchawslayk wixulxulínan.

wíxwch’k- (v)

(imper wíxwch’k) —Wíxwch’k kaylí papúuchnik.

wíxwɬk- (v)

—Nánashaash káa iniixitpamáyaw kwnákpat áwixwɬkanita pích’aksh.

(lit. “”)

wíyat (n)

—Wíyat íkuuni ayíkatak aykáwaaspa.

—Wíyatpa iwá ínxtway.

[compare ]

wíyatyaw (adj)

—Áchaxilpshnash wíyatyaw pchíshnan.

—Páshapawayna wíyatyaw.

wíyat’a- (v)

—Ttúush Tíinma pawíyat’asha náxshyaw tímani tiichámyaw anakwnák ilíx áwa kútkut.

wíyat’ish (n)

—Wíyat’ishnash átk’ixna k’úsi.

—Wíyat’ish itxánaxa sts’át ánmiki.

wíyayt- (v)

() —Iwíyaytsha shímx.

wíi’at- (v)

(pf wíi’ach) —Lákas iwíi’ach tkúniknik.

wíi’iip- (v)

(past wíi’iipa) —Iwíi’iipa káaki tkúnipa.

wíi’ilp- (v)

(pf wíi’ilpsh) —Xwisaatmí miimá káa miskilíiki áwii’ilpsh p’ushtáaypa.

wíi’uy- (v)

(hab wíi’uynxa, past wíi’uyna) —Watím iwíi’uyna tsímti sapálwit.

wíi’uyt (adv)

—Wíi’uyt pawilawíixtpa ák’inutaam k’úsi itɬúpsha pák’inkshknik.

wíichayk- (v)

(past wíichayka) —Áyat iwíichayka pák’upa ku cháwp’x isínwya.

wíich’aak- (v)

(past wíich’aaka) —Pápawiich’aaka káayin.

wíich’aap- (v)

(past wíich’aapa) —K’usipamá shapachiitpamá áwiich’aapa.

wíich’wik- (v)

—Wasat’áwaas áwiich’wiksha k’úsipa.

—Ishnawáy myanashmí kaylí áwiich’wiksha niwítknik.

wíihayk- (v)

(pf wíihayksh, hab wíihaykxa, past wíihayka) —Ayatmí kw’ipamá áwiihayka.

—Imítichan iwíihaykshamsh chíish.

wíik- (v)

(imper wíik) —Áwiik wishínan.

wíikayk- (v)

() —Anakú íshat pawínpta ɬkmá, ku lamtúsin tmíyutki patɬ’uwát’ata mínik wiikaykɬáma ipáppa papíksha plásh ɬkmá.

wíikkimi- (v)

(pf wíikkimi, imper wíikkimik) —Iwíikkimisha wána.

—T’íxwt’xwin páshapawiikkimi wánaan.

—Áshapawiikkimik gasoline.

wíikkimk- (v)

—Púuy its’ts’úupsha pít’xanukpa, ku iwíikkimksha Naxchíish Wána.

wíikyuu- (v)

(pf wíikyuu) —Pápawiikyuu.

(lit. “”)

wíik’ink- (v)

(pf wíik’inksh, past wíik’inka) —Iwíik’inkshnash pyúshnim.

—Wíik’inkaash núkw’aash.

() —Páwiik’inksh pchíshnan hulíyin.

(lit. “”)

wíik’uk- (v)

(imper wíik’uk) —Mayk-’íkwna wíik’uk patún.

wíikatuti- (v)

(past wíikatutya) —Iwíipaana ku iwíikatutya.

wíikiitk- (v)

—Xwsáatwit k’úsi, yanwáy, iwiikiitkát’a. Tíknik’a ixáwilapt’a ku ixáptxwnayksh.

wíik’ik- (v)

(pf wíik’iksh, past wíik’ika) —Pának-wiitamantatya k’úsiyin anakú áwiik’ika wixá txnimk’ikáwaaspa.

wíik’shk- (v)

(past wíik’shka) —Iwíik’shka wilaalíknan káaki.

wíikw’ink- (v)

(imper wíikw’ink) —Áwiikw’ink sikáwyanan.

wíilapaa- (v)

(pf wíilapaa, past wíilapaana) —Iwíilapaa káa púuyki.

—Shapálawaylatin páshapawiilapaana k’úsinan.

wiilát’x- (v)

(pf wiilát’xsh, imper wiilát’xink, past wiilát’xa) —Átwat’ik lákawkshnan ku páwiilat’xink ilachxáwaas.

(lit. “”) —Anáshtipatash láts’muyshana ílkwshpa pít’xanukpa ku likkíp iwíihaykma lachatláchat ku iwiilát’xa ílkwshyaw.

shapáwiilat’x- (v)

(past wiilát’xna) —Ishapáwiilat’xsh kw’aalínan.

wíiliichalii- (v)

—Paláay amíisma pawíiliichaliina káaki Nch’i Wánayaw ku cháw wíyat payáwiiɬamayka.

wiilkw’ík- (v)

(pf wiilkw’íksh, past wiilkw’íkna) —Iwiilkw’íksh páchupa kwáak táakpa.

wiilkw’í(n)- (v)

(hab wiilkw’ínxa, past wiilkw’ína) —Iwiilkw’ísha ámchnik.

—Páwiilkw’ina ishchítnan chíishin.

wíilxw- (v)

(pf wíilxwsh) —Áw pínxi iwíilxwsh.

() (lit. “”)

wíiɬtx- (v)

(past wíiɬtxa) —Iwíiɬtxsha waynaɬá.

—Áwiiɬtxa lákas iwinshmípa imítichnik nyáchpa.

(lit. “”)

shapáwiiɬtx- (v)

—Ishapáwiiɬtxsha pinak’inut’áwaas.

—Áshapawiiɬtxanik stákin myánashnan. Kníip k’ínupa iwá.

(lit. “”)

wíina- (v)

(hab wíinaxa) —Iwíinasha tíntin.

—Stít’aas áwiinasha waxpushmí.

—Iwínsh ixálkw’ka anakú iyíkna twínpaash iwíinasha.

wíinat- (v)

—Íxwi áw. Amash wíinatani íktas kumash ának wínpatamta.

wíinaxti- (v)

—Páyshnam wíinaxtita kunam ánach’axi iwát’ata.

wíinaamk- (v)

(ppl wíinaamki) —Háawnash wíinaamksha k’áshinupa swáta.

wiinichápa- (v)

(pf wiinichápa) —Iwiinichápa áykws ptínyaw.

wiinikásha- (v)

—Cháwnam wiinikáshata ch’ímch’im pshwá tsímti káaki.

wíinknik- (v)

(hab wíinknikxa, past wíinknika) —Likkíp iwíinknika iníitnan paxwíɬam.

—Tkw’íikwnam wáyxtikta kunam wíinknikta wákatsalkan.

wíinkyuu- (v)

—Pápawiinkyuusha.

()

wíinp- (v)

(hab wíinpxa, past wíinpa) —Sinwitpamápa páwiinpsha Máaliyin Ednan.

wíintxaw- (v)

(past wíintxawna) —Skw’ilílaptin páwiintxawna táp’ashtap’ashnan ku awkwnáak ikáptuka ɬak’áanɬak’aan.

wiinúuk- (v)

—Iwiinúukshayksh pásts’at.

(lit. “”)

wíinwiin- (v)

() (past wíinwiina, impf wíinwiinxa) —Muxlí iwíinwiinxa ásht iníitpa.

—Myánashma pawíinwiinxa ɬk’iwitpamápa.

()

wíipayk- (v)

—Wíipaykshananatk ílp pít’xanukpa.

—Yikít k’úsima pawíipaykma p’ushtáaypa ku pawíihayka x-wíshpa.

wíipayshk- (v)

(pf wíipayshksh) —Iwíipayshksh túxin.

() —Kpáylk áw saptayakɬamamí áwiipayshksh chcháanwyi íɬamayksh.

wíipaa- (v)

(pf wíipaa, hab wíipaaxa, past wíipaana) —Iwíipaana ishchítpa ku ikátutya.

—Áw pawíipaana káayin.

—Páwiipaana káayin k’usík’usinan.

(lit. “”)

wíipik- (v)

—Káɬa áwiipnima iníitknik. Áwiipiksha swáta.

wíipkk- (v)

—Xálukt wasat’áwaaspa itxánaxa k’úsi ɬaypamáyi, ku páysh cháw apíx áwiipkkta.

(lit. “”)

wíipni- (v)

(past wíipnya) —Iwíipnisha chíish.

wíipt’a- (v)

(pf wíipt’a, hab wíipt’axa) —Páwiipt’a káayin.

—Ánachnik miimáki káaki páwiipt’iini tsímti káa áyatnan.

(lit. “”)

wíipyuk- (v)

(pf wíipyuksh) —Iwíipyuksh áxmi wánakan wásiiski.

wíip’ik- (v)

—Áyat iwíip’iksha wák’amu támaktay.

()

wiip’kwí(n)- (v)

() (hab wiip’kwínxa) —Iwiip’kwísha xwísaat.

wíip’x- (v)

(imper wíip’xink) —Áw iwíip’xsha payúwit.

—Ímch’ak’a áw áwiip’xink miimá timnanáxt anakú k’úsiki wyáninxana.

wíisklik- (v)

—Iwíiskliksha chíish.

—Tsá’atpa tɬ’íks káa iwíisklikimta.

wíisp- (v)

(hab wíispxa) —Walímɬp’aanak áwacha wáp’ani taxusmí, ku wíyat’ish átxanaxana. Cháw áwiispxana.

(lit. “”)

wíishkw’nik- (v)

—Nimniwíit wána iwíishkw’niksha.

wíishkw’niksh, wíishkw’nikt (n)

—Anakú cháwxi iwachá pák’inksh Nch’i Wánapa, Wishxaamípa kwnák iwachá nch’íi wíishkw’niksh wánapa.

—Áswan ixátamaniina Nch’i Wánayaw. Páshapaynaka wíishkw’niktin ku iyáwiɬamayka.

wíishnip- (v)

—Wíishniptaam anamkú wáawk’a pináwawiisklikta kítu.

wíishtk-, wíishtknik- (v)

—Tamɬámay tknít aniɬá ishapáwiishtksha wíshtksh.

—Áwiishtkniksha pátatpa tkní.

wíishuy- (v)

() —Ttúush chímyanashyima cháw patk’íxsha pashapáwiishuyta myánash.

(lit. “”)

wíishxtitk- (v)

—Áwyashapashtktaam skítksnan. Láakmash wíishxtitkta.

wíitamantati- (v)

(past wíitamantatya) —Yikít k’úsiyin páwiitamantatisha.

—Káaki iwíitamantatya k’aattpamá tawtawlí.

wíitamasklik- (v)

(past wíitamasklika) —Cháw wíyatnash wíitamasklika káaki kuush miskilíiki cháwiitkw’ka.

(lit. “”)

wíitamaw- (v)

(pf wíitamawa, past wíitamawna) —Iwíitamawna átmupiil.

—Iwíitamawa paláyni shapawayxtiɬá ku iwíipt’a pátatnan.

wíitamaat- (v)

(hab wíitamaatxa) —Kiwkíwlas naknuwiɬá iwíitamaatxa wát’uy ku ánakpat áwatwanaxa ttúushma.

wíitaashk- (v)

—Iwíitaashksha túxin.

—Cháwnam wáawk’a wíyat’ish xwyákta. Láaknam wíitaashkta.

wíitkwata- (v)

—Tɬ’íksna wíitkwatata mílaa tkwatatpamápa Tɬ’yálimpa.

wíitkw’k- (v)

() —Ishapáwiitkw’ka káa.

wíitkw’lik- (v)

() (pf wíitkw’liksh) —Páwiitkw’liksh hulíyin.

()

wíitk’ax- (v)

() (past wíitk’axna) —Páwiitk’axna skw’ilílaptin silháwsnan.

wíitk’ix- (v)

(past wíitk’ixna) —Áswan iwíitk’ixna twínpaash apatkú áshapawapawxina anakú úyt ituxúnana yáamash.

()

wíitmyu- (v)

—Íxwiish wíitmyusha shíinnash ashapalpawtkw’íta tiichám ashkú tɬ’yáwita.

wíitux- (v)

(pf wíituxsh) —Shapáwiituxim káa.

(lit. “”) —Iwíituxshana ínmisht ku kw’áxi isúltsasitana.

(lit. “”)

wíitwa- (v)

(hab wíitwaxa, imper wíitwak, past wíitwana) —Áwiitwak páaxamityaw.

()

wíitwana- (v)

(hab wíitwanaxa, ppl wíitwanani) —Ayatúks xátxat iwyáwayksha ishchítpa kupat pítpitma áwiitwanasha.

—Tasxɬáma pawinátma pápawiitwanani shúuwitpa.

(lit. “”) —Pápawiitwanasha ákakma.

(lit. “”)

wíitwin- (v)

(hab wíitwinxa, past wíitwina) —Iwíitwina wayxtiɬámaman ku iwíitwana ánachnik.

—Lawiishk’íshishnimnam iwíitwina káyx ɬkw’ípa.

wiitwína (n)

—Wiitwínayin páwiipt’a shwápa ínmishtaan.

wíit’iishk- (v)

(past wíit’iishka) —Káanimnash ishapawiit’iishkúuna mitɬ’ítɬ’ki.

wíit’inu- (v)

(ppl wíit’inuyi) —Inmishtaanmí áwa wíit’inuyi awxatimná ɬk’amnút ɬk’íwitknik.

wíitɬkwt- (v)

(past wíitɬkwta/wíitɬkwtna) —Yáwiɬamayktyaw likkíp páwiitɬkwta.

—Iwíitɬkwtna shp’áwnan.

wiitɬkwttpamá (n)

(lit. “”) —Wíyatknik iwxínma shp’áwnan, páchu wiitɬkwttpamáknik.

wíitɬ’k- (v)

() (pf wíitɬ’ksh) —Shapatk’itpamánash wíitɬ’ksh—cháw tún píkchash ku cháw tún sínwit.

wíitɬ’xw- (v)

(pf wíitɬ’xwsh) —Káapaash wíitɬ’xwsh shapáchiit.

—Áwna wíitɬ’xwsha tkwátat. Áwna sháapitasha.

wíits’iilk- (v)

(past wíits’iilka) —Pawíits’iilka myánashma.

—Álatk’ishanaash myánashmaman wíits’iilktyaw wáshani k’úsiki merry-go-roundpa.

wíits’wik- (v)

—Áwiniixyanik wasat’áwaas. Áwiits’wiksha.

wíiwapnayk- (v)

(pf wíiwapnayksh) —Iwíiwapnayksha wána.

—Kítu, áw iwíiwapnayksh chíish tkwsáypa.

wíiwat’uy- (v)

—Kúyx k’úsi iwíiwat’uyshana pawilawiixtpamápa.

wíiwawshtayma- (v)

—Pápawiiwawshtayma káasin.

wíiwinp- (v)

(pf wíiwinpsh, past wíiwinpa) —Pawyák’uksh stúwapa ku pawíiwinpsh tkwátat.

—Páwiiwinpa xátamkanwityaw.

wíiwk’x- (v)

(hab wíiwk’xinxa) —Páyshnash wáawk’a wíyat’ish sínwita, kuush wíiwk’xinxa.

wíiwshtayma- (v)

(pf wíiwshtayma) —Páwiiwshtayma pawilawiixɬáyin wat’uyɬáan.

()

wíiwxi- (v)

() (hab wíiwxixa, past wíiwxina) —Áswan iwíiwxina k’úyxk’uyx latáampa ku k’usík’usiyin páchanpanya ku pátkwatiinya.

(lit. “”) —Pawíiwxixa k’úsi awinshmamípa.

()

wíiwxish (n)

() —Áyat ik’úumsha wíiwxish. K’áaywa píwnashin pátxtayma.

wíixayx- (v)

() (pf wíixayxsh) —Pawíixayxsh waashaɬáma.

wíixaap- (v)

(pf wíixaapsh, past wíixaapa) —Pshxúpshxupaam iwíixaapta apshíxnim.

—Lákas iwíixaapsh imítichnik áwshnikshpa.

—Kítu! Chíish iwíixaapshamsh xálukt pchíshpa iníityaw.

wíixilp- (v)

() (pf wíixilpsh) —Iwíixilpsh pchísh.

wíiximk- (v)

—Iwíiximksha tiichám.

wíixp- (v)

—Páwiixpsha káayin.

wíixtitk- (v)

—Áwyashapashtktaam skítksnan kwinkínkmash cháw wíixtitkta.

wíixtway- (v)

(pf wíixtwaya, past wíixtwayna) —Wíitkw’atutik amash wíixtwaya.

—Iwíixtwayshanaash Máalinim tsá’at kuush ák’inushana iwyáxtwaynkiika Cháannan.

wíixwɬk- (v)

—Áchak’pk shapáashapshnan ana cháw iwíixwɬkta.

wíiyawk- (v)

(pf wíiyawksh) —Iwíiyawksh úyt shapawayxtiɬá káa.

(lit. “”)

wíiyaxta- (v)

—Tɬ’áaxwpa minán iwíiyaxtasha talúyim ishchtpáynk.

wich’áak (adj)

—Áyat iwalptáyksha wich’áak ím.

wikít (n)

—Iwíipaana ishchítknik ku wikítpa iwínana.

wik’áat (adj)

() —Wik’áatk’a áw iwá lakamíin.

wilchí (n)

() —Tkwátat nichtpamá iwachá wilchí míimi.

[compare ]

wín (n)

() —wínaash

winimwínim (n)

() ()

wínp- (v)

() (pf wínpsh, imper wínpk, past wínpa) —Páwinpsha ipáppa.

—Watímnash wínpa tímash inmishtaanmíknik.

—Íkw’ak iwínsh iwá skáw ɬkmá winpɬá.

—Iwínpanya kwnamánk náxsh tmáy.

() —Wíiwinpanitaam chíish.

—Tmáy pchápin pawínpatana tmítus stúwayaw.

—Tamaynakɬáyin páwinpa iwínshnan chilwítityaw anakú chilwít ikúya áyatnan.

(lit. “”)

wínpawshtayma- (v)

—Xátɬ’it iwínpawshtaymasha táala.

winpáwtkw’i- (v)

(pf winpáwtkw’i) —Iwinpáwtkw’i táala.

—Cháw itk’íxsha winpáwtkw’it.

wisíix (adj)

—Wisíix txának.

—Shátmiki Tíinma cháw patxánaxa wisíix iníitpa.

(lit. “”) —Wisíixnam txánata ilíx tíinatpa.

()

wislátsayk- (v)

—Iwislátsayksha ámchnik.

wisláwayla- (v)

(pf wisláwayla) —Xilpxílp páwslawayla pchíshnan.

wisláwik’ink- (v)

(pf wisláwik’inksh) —Pawsláwik’inksh pchíshnan hulíyin.

wisláy- (v)

(imper wisláynk) —Iwsláysha wixá.

() —Wisíix. Cháw wáawk’a wisláywislaynk.

wistúutwa- (v)

() (past wistúutwana) —Súltsasmaman pawstúutwana áyatma.

()

wish’ánakw- (v)

(past wish’ánakwa) —Áwshanana máytski káɬa, ku pawsh’ánakwa áswaniin.

wisháchik- (v)

(past wisháchika) —Kúyxma tíinma míimi íchin pawsháchika.

wishána- (v)

(hab wishánaxa, past wishánana) —Áwnash máysx wishánata wánakan.

wishanáti- (v)

() —Iwshanátisha wásiiski wánapa.

wishashúwa(n)- (v)

(hab wishashúwanxa, past wishashúwana, ppl wishashúwani) —Iwshashúwana túxtyaw máytski.

—Piitɬ’yawíɬama táaminwa pawá wishashúwani.

wisháta- (v)

(pf wisháta) —“Míshpam wisháta pnutpamáknik?” “Íi, míimitash máytski wisháta.”

wishínwishin- (v)

() (hab wishínwishinxa) —Xniɬáma pawshínwishinxa. Pawakítinxa xnítnan.

wishtámik- (v)

(ppl wishtámiki) () —Áwna wishtámiksha.

wishtáyma- (v)

(pf wishtáyma, hab wishtáymaxa, imper wishtáymak, past wishtáymana) —Iwshtáyma áyat.

—Múnmash wishtáymamta?

wisht’áa (adj)

—Miimawít wasat’áwaaspa washat’uyɬaanmí átxanaxana wisht’áa pinawinpáwaas.

—Wisht’áa iwáyxtisha.

(lit. “”) ()

wishúwa(n)- (v)

(hab wishúwanxa, imper wishúwank, ppl wishúwani) —Áwnam wá wishúwani’?

—Xwísaat míimi wishúwani itútisha.

—Túktu, wishúwank. Áwna wínasha.

wishyát’a- (v)

—Áw pawshyát’ana.

wítk (n)

—Wítksimnash átk’ixsha.

()

pawítk (n)

—Pápanakpaa pawítk patún.

—Áchwawnik wítk imínk wáptu ɬmamatúwinan ku napwiinanák pawítk ápshatiinik lisáakpa.

(lit. “”)

wítkipa, wítkiyaw (adv)

() —Watikáwaaspa wítkiyaw iwyáɬtxa.

—Wítkipa itútisha.

wit’k-wít’k- (v)

—Áyat "íi" iwit’k-wít’ksha.

wit’ú- (adv)

() —Íkw’ak tmáy iwá wit’úɬkapni. Łíikw’i ipnúnxa.

wits’íxk’i- (v)

—Iwts’íxk’isha ɬmáma.

wíx (adv)

() —Cháw wíyatnash wíx ikwíini tíi ap’úusnim.

wixá (n)

—Páyu ikú wixá, amash ánaktuxink.

—Ichátkw’pshkshaash wixápa.

() —Pyaxinmí íkuuk k’aywá áwa wixáwxa.

wixák’lik- (v)

(past wixák’lika) —Ikáwxak’lika anakú páptyiinya táktayin wixá.

()

wixí(n)- (v)

() (hab wixínxa, imper wixínk, past wixína) —Míshnam ímxi wixísha laklíi’?

—Cháw yalmílk áwiwxink tún.

—Áwxink timat’áwaasnan tíipilpa.

wixítim- (v)

(lit. “”) () —Pápawxitimsha áyatin xaxáykwknik.

wúuksha- (v)

(hab wúukshaxa) —Iwúukshashana walák’ilutay myánashmaman.

—Cháw míin iwínaxa pínch’a Dave. Tmíinwa iwúukshaxa.

wúuxim (n)

—Wúuxmipa Tíinma paxníxa anáshyi xnít.

wúuxmi- (v)

(pf wúuxmi) —Áwxash iwúuxmi. Áw tɬ’áaxw túman kákyama ipápakusha.

wyá’ash- (v)

—Wyá’ashatak shxáanityaw. Wyáshapatak shápsh.

wya’ashúu- (v)

—Tsá’atmash wya’ashúusha. Wiikw’imayát’ashamash átawki túkin.

wyá’ayat (n)

() —Íkw’ak áyat iwá wyá’ayat pinmipáynk iníitpa.

wyá’ayk- (v)

(pf wyá’ayksh) —Tsá’at iwyá’ayksh wyanawiɬá.

wyá’iip- (v)

(pf wyá’iipsh, past wyá’iipa) —Iwyá’iipsha ptínknik.

—Kw’aɬánam náxshk’a anwíkt áwya’iipsh chikúuk.

(lit. “”)

wyá’ilp- (v)

(hab wyá’ilpxa, past wyá’ilpa) —Wilaalíkma pawinanína anakú spílya iwyá’ilpa p’ushtáaypa.

wyá’iwinsh (n)

()

wyá’uy- (v)

—Wyá’uyshaash tamáshwikt tímashnan.

wyáchapa- (v)

(pf wyáchapa) —Iwyáchapa ptín ts’unípspa yáamash.

()

wyáchawiiɬtx- (v)

—Payúwitnan pawyáchawiiɬtxsha.

wyách’aak- (v)

() (pf wyách’aaksh, past wyách’aaka) —Pápawyach’aaka xáyin.

—Iwyách’aakshnash áyatnim pnútyaw.

wyáhayk- (v)

(imper wyáhayk) —Wyáhayk káaknik.

wyákyuu- (v)

(past wyákyuuna) —Xáyin pápawyakyuuna sts’átpa.

—Ishchít-’ishchit ipáwyakyuusha.

wyák’ink- (v)

(pf wyák’inksh) —Páwyak’inksh twátinan.

wyák’uk- (v)

(pf wyák’uksh, hab wyák’ukxa) —Iwyák’uksha áyat Julienmípa.

—Áwna pápawyak’ukta inmípa iníitpa.

—Míimi Tíinma pápawyak’ukxana Tɬ’yálimpa chámatnak’itpa.

()

wyákwshtik- (v)

(hab wyákwshtikxa, past wyákwshtika, ppl wyákwshtiki) —Pawínaxa imítichnikkan wyakwshtikɬáma. Íkush inúu Biblepa.

(lit. “”) —Watiɬá itíiskawskawnxa myánashnan, “íkushnam awkú txánata páyshnam wyákwshtikta.”

wyákw’milk- (v)

(pf wyákw’milksh) —Túktu, wyákw’milkshana.

—Cháw iwá wyakw’milkɬá.

(lit. “”)

wyák’lay(n)- (v)

(hab wyák’laynxa) —Húuynash wyák’laysha náxsh wixá.

wyákw’yim- (v)

() —Pawyákw’yimshamsh tnúnma.

wyálpaas (n)

() [compare ]

wyálsht’x- (v)

—Áwyalsht’xtaam ímxaynan apamkú súnknikta táwnpa Chuláaypa.

wyáɬamayk- (v)

(pf wyáɬamayksh) —Iwyáɬamayksha sts’átpa.

()

wyáɬkw’i- (v)

() —Łmamatúma pakw’aɬanúusha tamanwiɬáan wyáɬkw’ityaw.

wyáɬtx- (v)

(past wyáɬtxa) —Miskilíiki shaláw iwínsh iwyáɬtxa watikáwaaspa.

wyának’i- (v)

—Áw iwyának’isha anwíkt.

wyánana- (v)

(hab wyánanaxa, imper wyánanak) —Wyánanak tikáy kuukitpamáyaw.

wyánawi- (v)

(pf wyánawi, hab wyánawixa, past wyánawya) —Cháw shín iwyánawixa inmíyaw iníityaw.

—Kw’aɬápam wyánawi.

—Sitkumsáanitana tɬ’íks anakú áan iwyánawita páchu túxinyaw.

—Shimíkniknam iníitknik wyánawi?

wyánawyuu- (v)

(hab wyánawyuuxa) —Iwyánawyuuxaash mixísh ip’úusnim.

—Iwyánawyuushanaash ínxtwaynim.

—Áwmatash wyánawyuuwikta tsa’at-símk’a.

(lit. “”) ()

wyánaxaw- (v)

(past wyánaxawna) —Ilksáas wínasha. Húuynash áwyanaxawna íntɬ’aksaan sháapityaw.

wyánch’i (n)

() —Wyánch’imaman míimi patmáakinxana.

wyánik- (v)

—Áwyaniktaam tɬ’íks saplíl ím’alaan.

(lit. “”)

wyánin- (v)

(hab wyáninxa, imper wyánink, impf wyáninxa) —Awnámk iwyáninxa púuypa.

—Míshnam awkú cháw túnyinan iwínshnan awyanintwíixa?

()

wyánknik- (v)

—Iwyánkniksha iníitpa.

wyántxaw(n)- (v)

(hab wyántxawnxa) —Páwyantxawsha pshítin.

wyanúuk- (v)

() —Wyanúukim íchin.

wyápak’ink- (v)

—Áwyapak’inkiktaam tɬ’íks pchíshnan.

(lit. “”)

wyápayshk- (v)

(pf wyápayshksh) —Áw iwyápayshksh yukwaasíns.

wyápaa- (v)

(past wyápaana) —Íkuuni iwyápaasha ishchít niwítkan.

(lit. “”)

wyápik- (v)

—Mik’íix ikwíita payúwit. Pináwyapiksha nawátpa.

wyápni- (v)

(hab wyápnixa) —Áw iwyápnimsh ptínknik k’áxnu.

wyapnít (n)

() —Xwáaɬ iwyá’iipma wyapnít.

() —Wyapnít ayatúksmaman i’íyunxa.

wyápxw- (v)

(past wyápxwa) —Anakú ixáwshxa páaxamit ku pápawyapxwa tíinma.

(lit. “”)

wyápyuk- (v)

—Miskilíikiish áshapawyapyuksh pt’ilíyinan winaniitpamáknik.

wyáp’ink- (v)

() —Imínk chilwítitnimnam iwyáp’inkta anamkú tɬ’yáwita.

() ()

wyasaptayák- (v)

(hab wyasaptayákxa) —Iwyasaptayáksha xaxáykwki naktkwaninɬá.

wyásklik- (v)

(imper wyásklik, past wyásklika) —Áwyasklik iníitnan.

—Wáshani iwyásklika k’úsiki.

—Anakú iwyásklikta náxsh anwíkt, kúuk itxánaxa ká’uyt chímti tkwátatnan.

()

wyásklikt (n)

(lit. “”) () —Túktu, áw iwá náxsh wyásklikt.

—Áwmash wyátɬ’xwsha wyásklikt.

wyáshapa- (v)

(ppl wyáshapani) —Áwna túxsha. Wyáshapatak wíwnu.

() —Amíisma papanátisha tnánpa wyáshapani shápsh.

wyáshapat’k- (v)

—Pawáashasha ku pawyáshapat’ksha aɬá.

wyátamahayk- (v)

—Áwnash wínasha, ku minánmash wyátamahaykikta?

wyátamantati- (v)

(past wyátamantatya) —Tsíisas itkw’áɬtxa ku iwyátamantatya ishápi wát’apilyi.

(lit. “”)

wyátamapni- (v)

(hab wyátamapnixa) —Áyat iwyátamapnisha táwsayps myanashmamíyaw Klísmispa.

()

wyátkwata- (v)

—Máysxna máytski wishánata kuna wyátkwataykta wánapa.

wyátkw’k- (v)

(pf wyátkw’ksh, imper wyátkw’k) —Paláay iwíiwacha ku áw iwyátkw’ksh.

—Áan áw iwyátkw’ksha ku ikwláawitisha.

wyatmaaní- (v)

—Nch’í twít’ash itíshimnatisha iwyatmaanísha ililmúknan.

wyátwii- (v)

(imper wyátwiik) —Áwyatwiik.

—Míshna namách’a áwyatwiita’ átawpa túpan?

() —Pápawyatwiisha tíinma.

(lit. “”)

wyát’uk- (v)

(pf wyát’uksh) —Cháwna wyát’ukta.

() —Pu’úuɬ xwísaat iwyát’uksh k’aláxpa.

wyátɬ’xw- (v)

—Iwyátɬ’xwta anwíkt anakú áan itxánata nák’itxaw anwíktpa.

(lit. “”)

wyáts’aak- (v)

(pf wyáts’aaksh) —Iwyáts’aakshnash áyatnim.

—Ámash kúukik. Ts’áak’a ists’átsa. Ts’áak’a áw iwyáts’aaksha páxaatiyaw.

wyáwach’ak- (v)

—Átwakutkuttaam máminnan kúukitpa ku cháw iwyáwach’akta.

wyáwakit- (v)

—Walak’ikɬáma pashyáksha ku pawyáwakitnanisha winaninɬáan watíksh.

wyáwatik- (v)

(hab wyáwatikxa) —Kwinkínk pinápxwi iwyáwatikxa.

wyáwat’uy (n)

—Chatikɬáma káatnampa pawá wyáwat’uy.

wyáwat’uy(n)- (v)

(hab wyáwat’uynxa) —Wúuxmiki Ká’uytpa latítnan pt’íshpt’ish iwyáwat’uynxa.

()

wyáwatɬ’ak- (v)

—Áwyawatɬ’akatak kaanakwáan.

()

wyáwayk- (v)

(pf wyáwayksh) —Áwink ana íkuuni iwyáwayksh. Awínshma kwínik pa’ayíkxa, cháw chínik.

()

wyáwaaw(n)- (v)

(hab wyáwaawnxa) —Páwyawaawnim.

—Áwmash wyáwaawsha wyásklikt.

(lit. “”)

Wyáwikt (prsn)

()

wyáwiwxi- (v)

—Pt’íniks iwyáwiwxisha latít kupat átkw’atwinxa pamalíit lst’aɬáma.

wyáwinp- (v)

(ppl wyáwinpi) —Tún íkw’ak áw iwá wyáwinpi?

wyáwshtayma- (v)

—Tɬ’áaxw shín iwyáwshtaymata íxwi tɬ’yáwitnan.

(lit. “”) ()

wyáwxi- (v)

(pf wyáwxya, past wyáwxina) —Áyat iwyáwxya talápas.

—Minánxashat wyáwxina laklíi.

wyáxaylak- (v)

—Áwyaxaylak chíish sutɬ’wanpáwaaspa. Áwna cháw wíyat tkwátasha. Táaminwa tíinma pachíixa wát’uy.

wyáxayx- (v)

—Palayɬá iwínsh p’áax iwyáxayxsha.

—Xnítaxaash wyáxayxtay.

(lit. “”) —Txtáymani imínk wak’íshwit ku shíx txánata wyáxayxta.

wyáxaap- (v)

—Maɬáa piná’iixni iwyáxaapma.

wyáxtway- (v)

—Tkwatatpamápaash iwyáxtwayshana áyatnim.

wyáych’u(n)- (v)

(hab wyáych’unxa, imper wyáych’unk, ppl wyáych’uni) —Iwyáych’usha myálas.

—Iwyáych’usha myánash pyúshnan.

—wyaych’unáɬ

() —wyaych’uɬá

()

wyáalakw- (v)

(pf wyáalakwsh, past wyáalakwa, imper wyáalakw) —Páwyaalakwsh myánashnan.

—Iwínsh iwyáalakwsha iníit.

wyáanakw- (v)

(past wyáanakwa, imper wyáanakw) —Minánnam áwyaanakwa kaɬáp?

wyáash- (v)

—wyaashɬá

—Wyáashshaash kúpiyaw.

wyaashúu- (v)

(past wyaashúuna) —Mumánxashat iwyaashúuna ínpuutnim watím.

wyáat’kw- (v)

—Iwyáat’kwsha kútkutyaw.

—Cháwna wyáat’kwta.

()

wyáawk- (v)

(pf wyáawksh, past wyáawka) —Tɬ’áayawit káaki pawyáawksh páxnaaw íkks ttáwaxt amíisma.

(lit. “”)

wyíwna- (v)

() (hab wyíwnaxa, past wyíwnana) —Cháw pt’ilíma pawyíwnaxa amíismaman.

—Miskilíiki washat’uyɬá ishapáwyiwnana k’úsi xátkwaykshpa.

wyíit’a- (v)

(imper wyíit’ak) —Wyíit’ak. Ínch’axiish ayikát’asha.

xyáaw (adj)

—Xyáaw núsux áshapatkwatak aláp. I’anáwisha waɬt’akiinmí.

—Nakáɬas inánaxana tɬ’áaxw xyáaw tkwátat: xnít, tmaanít, nikwít, núsux ku lipáa, kúpi, ku shúuka. Iwachá ip’úux shápat k’úsipa.

[compare ]

kú- xyáaw (v) (lit. “”) () —Xyáawtash ikúya íntɬ’aksinan iwínshnim ch’íshtki.

xyáaw(n)- (v)

(hab xyáawnxa) —Páysh cháw it’íxwt’xwta, tiichám ixyáawta.

xyáawi- (v)

—Íchi íkuuk cháw míin iwínaxa kw’áshkw’ash anakú ixyáawisha chíish.

xá’ap (adv)

—Xá’ap ipnúsha itút.

—Xá’ap páku áyatnan iwínshin.

(lit. “”)

xa’apxá’ap (adv)

—Xa’apxá’ap itk’ísha áyat.

—Xa’apxá’ap iwyáninxa iwínsh.

()

xách’wik- (v)

(past xách’wika) —Wixáash xách’wika kuush klíiwisha ashkú watíkinxa.

(lit. “”)

xák’lik- (v)

(pf xák’liksh, past xák’lika) —Láak ixák’likta miimá pátat.

—Áw xák’likt átta.

—Páyu ixák’liksh.

—Xák’likshnash wixápa.

(lit. “”)

xálkw’k- (v)

(pf xálkw’ksh) —Ixálkw’ksh áyat imikínk nch’íki sínwitki.

—Míshmash shapáxalkw’ksh’?

—Áana, shapáxalkw’kshnam.

xálukt (n)

—Shk’íish iwá xálukt pátatpa.

xanáy (adj)

() —Xanáy wíyat’ishnash lá’ayka kwnák.

—Íkw’ak áwa xanáy áyat.

—Íkw’ak áwa tsímti xanáy áyat.

()

xántat (adj)

() —Xántat iwá myálas.

xápak’lik- (v)

(lit. “”) (past xápak’lika) —Watímnash xápak’lika ipáp.

(lit. “”)

xápalawak- (v)

—P’aláxni áyatma paxápalawaksha.

xápalii- (v)

(pf xápalii) —Shapakukáɬ káa áxapalii wánayaw.

xápatuk- (v)

(past xápatuka) —Áswan ikípna kayáasu túxinkan ku tíknik’a áxapatuka tiichámyaw.

xápaynak- (v)

(pf xápaynaksh) —Lamáylakt iwá xápaynakt chíishyaw.

—Áw ixápaynaksh chilwítyaw sínwityaw.

(lit. “”)

xápaa- (v)

(hab xápaaxa, past xápaana) —Wána ixápaana tináynaktkan.

xápaawi- (v)

—Wála ixápaawisha ichakkátimsha.

()

xápiɬ (adj)

—Xwísaat itkwátaxa xápiɬ siwáala.

—Xápiɬ iwá tmaanít.

—Xápiɬ íxwi iwá nikwít.

xapiɬmí (n)

—Isapáts’imksha xapiɬmí.

xápshanayk- (v)

(past xápshanayka) —Anakú úyt nch’í hulí iwínama inmípa iníitpa, kuush iwilápxwanya apíɬ’apɬ ku ixápshanayka k’áaw k’alaxpáynk.

xápshaawi- (v)

(pf xápshaawi, hab xápshaawixa) —Áw ixápshaawi wya’uytpamá púuy.

()

xáptxwnayk- (v)

(pf xáptxwnayksh, past xáptxwnayka) —Xwísaat ixawilápt’ana wixá ku ixáptxwnayka tiichámyaw.

—Pátashyi iwináynakta waskúyaw, kwnák ixáptxwnaykta ku piná’iɬamaykta.

(lit. “”)

xápyuk- (v)

—Paxápyukma pútaaptit tíinma waynaɬáknik, anakúsh túman skilwisáma.

xáp’shnak- (v)

() (past xáp’shnaka) —Ixáp’shnaka ts’xwiilí.

—Kwáash ishaláwya músmustsin ku ixáp’shnaka tiichámyaw.

(lit. “”)

xásuhayk- (v)

—Ixásuhaykim mitɬ’ítɬ’k pít’xanuknik.

(lit. “”)

xásunati- (v)

—K’usíkiish xásunatishana táwnkan watím.

xásunaynak- (v)

() (pf xásunaynaksh) —Iwít ixásunaynakimsh wíwnu tíwat.

—Pyúsh ixásunaynaksh xálukt pátatyaw.

xásupni- (v)

(past xásupnya) —Sáp’awyi pt’ilíma shapáwakmuyktpa wáshani k’úsiki its’wáyki áwxanaykxa, ku mún páwanikta iishɬáan páwilaalakwtpa shín iwá shíxtxaw k’ínupa ku kúuk ixásupnita.

xásuwinaynak- (v)

(past xásuwinaynaka) —Washat’uyɬá ixásuwinaynaka k’aláxyaw k’úsiki.

=xash (adv) () —Áwxash ip’íxsha.

—Míinxash pawínana.

—Míshxash pamísha.

xashtx (conj) () —Tníixw isínwya txnawtiɬá, xashtx isxnúushana áshiipa.

(lit. “”)

=xat (adv) —Míinxat pawínana?

—Míshxat pamísha?

xátamahayk- (v)

(pf xátamahayksh) —Tikáy ixátamahayksh latáamknik.

xátamak’ink- (v)

(pf xátamak’inksh, past xátamak’inka) —Páxatamak’inka walak’ikɬáyin paxwíɬamnan winaníntyaw.

xátamakpit- (v)

—Shapshatpamá káa ixátamakptsha x-wíshpa.

xátamalii- (v)

(pf xátamalii) —K’píit wawaynatpamá shp’áw áxatamalii watámyaw.

xátamanikasha- (v)

(pf xátamanikasha) —Ixátamanikasha payúyinan.

()

xátamanii- (v)

(pf xátamanii, past xátamaniina) —Ístama k’usík’usi ixátamaniina k’pís wánayaw.

xátamat’kwk- (v)

(past xátamat’kwka) —Iyu’útna tiichám kuush tɬ’áaxw tikáytikay xátamat’kwka.

xátamawshp- (v)

(past xátamawshpa) —Cháw wíyat tɬ’áayawit ixátamawshpa myánash.

(lit. “”)

xátamayawk- (v)

(pf xátamayawksh) —Myálas ixátamayawksh pnutpamáknik.

—Ixátamayawksh iwínsh tnánknik ku iwíik’iksh patíshpatishpa.

xátamaynak- (v)

(past xátamanayka) —K’usík’usi ixátamaynaka tkúniyaw kupat átamaata.

xátamchanwi- (v)

(pf xátamchanwi) —Ixátamchanwi tnánknik.

xátamkanwi- (v)

(past xátamkanwya) —Myálas ixátamkanwya aykáwaasknik.

—Xwayayáam ixátamkanwya apíɬ’apɬ chíishpa.

xátamkanwikasha- (v)

—Shúup’a páxatamkanwikasha káayin waxwnaykínan.

xátayk- (v)

() (imper xátayk, ppl xátayki) —xátayki myánashma

—Áwiixatayk myánashmaman.

xátaa- (v)

(pf xátaa) —Xtúwiki ihulíya ku nch’íki i’ínima inimɬá, ku ixátaa túxinknik tamkw’íkw’i.

(lit. “”)

xátikw’ik- (v)

(pf xátikw’iksh) —Xátikw’ikshamash xláam.

—Kítu! Ixátikw’iksha lámulatyi lakamíin!

xátinak’lik- (v)

(lit. “”) (past xátinak’lika) —Watímnash xátinak’lika wixá.

(lit. “”)

xátkwaychasha- (v)

—Wyáych’ushanaash anakú xtúwiki ihulísha. Láaknash ixátkwaychashata lúk’im pátatnim.

xátkwayk- (v)

(hab xátkwaykinxa, past xátkwayka) —Shaláw iwínsh ixátkwayka ap’uk-’áp’uk aykáwaaspa ku ipnúna anáshtiyaw.

xátkwayta- (v)

(hab xátkwaytaxa, ppl xátkwaytani) —Pátuxnatki piimipáynk tiichámpa paxátkwaytasha tíinma.

—Xátkwaytani ip’úusmash pa’íhananuyksha.

xátk’ax- (v)

—Miimá taxshmí k’aláx ixátk’axsha.

—Anakú ilúk’imta ilkwaasmí iníit awkú ixátk’axta.

xátwin- (v)

—Cháwnam áxatwinta yalmílk tíinmaman.

xátxat (n)

[compare ] ()

xát’xw- (v)

—Shapáxat’xwtaash chíish anakú itúuxita ámchnik.

xátɬ’it (adv)

() —Xátɬ’it ikúya ipáp.

xatɬ’itxátɬ’it (adv)

—Xatɬ’itxátɬ’it iskáwisa táala.

(lit. “”)

xátɬ’k- (v)

(past xátɬ’ka) —Tɬ’iiptɬ’íip ixátɬ’ka miimá pátat.

xátɬ’knasha- (v)

() (past xátɬ’knashana) —Íkwɬkin núwaxamknik ixátɬ’knashana pátat.

xáwapnayk- (v)

(hab xáwapnaykinxa) —Pxwinúutpa cháwk’a míɬ ixáwapnayksha yikít kákya.

—Cháw tún cha’áay áxawapnaykinxana.

()

xáwat’a- (v)

(pf xáwat’a, hab xáwat’axa, imper xáwat’ak, past xáwat’ana) —Cháw xáwat’ak.

—Itúuxisha ámchnik. Láaknam xáwat’ata.

xáwatɬ’ak- (v)

() (pf xáwatɬ’aksh) —Ixáwatɬ’aksh lakamíin.

xawí- (v)

() (hab xawíxa, ppl xawíyi) —xawíyi tmaanít

—Ixawísha áw xnít.

xawilápt’a-, xáwilapt’a- (v)

(pf xáwilapt’a, past xáwilapt’ana) —Iwáyxtishama áswan. Iwíixawat’ana, pináwapyana ku awkú ixáwilapt’ana.

xáwiilapaa- (v)

(pf xáwiilapaa, hab xáwiilapaaxa, past xáwiilapaana) —Ixáwiilapaa káa.

—K’úsi ixáwiilapaana anakú ik’ínuna wáxpushnan ishchítpa.

xáwsht’ak- (v)

() (past xáwsht’aka) —Páwiipt’ana ánachnik káapa ku ixáwsht’aka áyat.

—Cháwpam chimyanashyíma áwakutkutta myálasnan. Láak ixáwsht’akta tɬ’áayawit.

xáwshx- (v)

(pf xáwshxsh, hab xáwshxinxa, past xáwshxa/xáwshxna) —Anakú áan i’anáshxana, kúuk paxáwshxinxana kútkutknik.

—Mún paxáwshxna pák’upa?

(lit. “”)

shapáxawshx- (v)

(pf shapáxawshxsh) —Áwnash pashapáxawshxsh kútkutknik.

(lit. “”)

xáwxi- (v)

(imper xáwxink) —Xáwxishaash timnáki.

()

xáxa (n)

—naxáxas

xáxanayk- (v)

(past xáxanayka) —Xáayx ikútkutna ínmam. Anakú itúxshana tkwatanáɬ ixáxanayka pnúni smáaspa.

xaxáykw (n)

—xaxáykw naktkwaninɬá

(lit. “”) —Ixáwshxa anakú ipúutna tɬ’áaxw xaxáykw.

—Xaxáykwtya ilákayxita.

()

xáxupt’a- (v)

(pf xáxupt’a, hab xáxupt’axa) —Xáxupt’aash pchíshpa.

xáy (n)

—ínxay

—ímxay

—Imttúntxaw iwá áswan xaypmamíyaw.

xáyalilk- (v)

(past xáyalilka) —Ixáyalilka ilkwaasmí iníit.

xáyaxta- (v)

(pf xáyaxta) —Kúpiish xáyaxta.

—Áwyashapashtktaam súp’ski k’pít. Láakmash wáax xáyaxtata.

xayayáyx (adv)

—Xayayáyx iwyáninxa ap’úus.

xáyx-, xáyxi- (v)

—Áw ixáyxsha.

—Iwínsh xáayx iwyánina táwnpa pnunáɬ ku mún ixáyxma kúuk itúxma.

xáyxt, xáyxit (n)

—Tún iwá íkuuk xáyxt?

—Míɬ xáyxt pawínama?

(lit. “”) —Xáyxtknik i’anátxamsh áan.

xáalip, xaalíp, xáalp (adv)

—Xáalp itxána.

—Xáalip páwslakwiini wak’inkáwaas.

xáam (adj)

() —Cháwnam xáam átutta.

xáap (adv)

—Xáap inisháatwa ínxtway.

—Xáap ixáxanayka.

xáap- (v)

(pf xáapsh, hab xáapxa, ppl xáapi) —Ixáapsha ɬíɬx ch’íxni sháxaapshpa.

—Áswanin páxaapsha imú’imu pt’íniksnan.

—Xáapshaash íkuuni.

(lit. “”)

shapáxaap- (v)

—Awínshma pashapáxaapxa talápas tiit’áwaaspa ku áyatma papshátaxa xáxaykw sápk’uktpa.

shapáxaapi (n)

(lit. “”) —Shápch’imniki shapáxaapi shápsh átiik k’pspamáyaw.

xaapxáap (adv)

—Xaapxáap pa’isíkw’ana iníit itaymaɬáyin.

(lit. “”)

xaaslú (n)

—Áw ipáyshksh xaaslú.

xáash (adj)

() —Xáash pawá tiichampát’ani wyanawiɬáma.

xaashnúu- (v)

—Nch’ínch’imamanpam axaashnúuta.

xáatɬ’k (adj)

—Xáatɬ’knash timná txána.

()

xáayaw (adj)

—Xáayaw ishapalamulátsha láysnan.

(lit. “”)

xáayx (adv)

—Łíikw’i ku xáayx iwínama Táalsknik.

-xi (nsf) () —Áwnam ímxi wyáɬamayksh.

() —Áw pínxi iwapáwxya shapáchxni chíishnan iyatɬ’pitpamápa ku iyáwina chíish.

xíi- (v)

(pf xíi, hab xíinxa/xíixa, past xíina) —Anahúy ixíi.

—Ámchnik púuksyaw ixíi ap’úus.

xilíp (adv)

—Xilípnam iwínpani pchísh.

()

xilpxílp (adv)

—Łáakap myánashma pawináynak-winaynaksha. Xilpxílp pchísh pawiláalakwsha.

xím (adj)

—Xím iwá xásya chákw’ilktpa.

—Kkúush iwá xímxim chákw’ilktpa.

xíp (adv)

—Xíp ayíkim.

xípt (n)

—Páptyana xálukt xíptpa timnáyaw.

xítway (n)

—ínxtway

—Míshmash íkw’ak wá xítway’?

—Papúuchniknash wá xítwayma.

(lit. “”) () —Áw iwyánawi ímxtway.

xítway- (v)

—Míshnam ixítwaysha k’usík’usinim’?

—Áxtwayshaam k’usík’usinan’?

xláam (n)

() —Ámash yáxtatak wíwnu xláamyaw. Láakmash wápaasknik xáyaxtata.

[compare ]

xlí (adj)

() —Xlíish wa táatpas.

xlíip (adj)

—Xlíip áwyaanakw pchíshnan.

—Xlíipnatash wá.

()

xlíp (adv)

—Xlíp iwáyna pchísh.

xmíitxmiit (n)

(lit. “”) ()

xmít (adj)

—Xmít áwa psá xmiitxmiitmí.

xní- (v)

(hab xníxa, ppl xníyi) —Xnitpát’ani iwá áyat.

()

xním- (v)

(past xnímna) —xnimɬá

—Túunxashat ixnimát’asha?

xním’at- (v)

—Íkw’ak mítaat nch’ínch’i pshwá ík’uksha. Áxnim’atim imítichniknan.

xnímp’uyk- (v)

—Anamkú tamanikát’ata tamaníksh, wát’uynam áxnimp’uykta tiichámnan.

xnín (n)

() —xnínaash

—Míimi iwachá palaláay xnín. Cháwk’a tún iwá.

xppíp- (v)

() —Ik’asáwisha pt’íniks ku ixppípsha.

—Ixppípsha lk’úktki ishnawáy ístama wilaalík.

xpts’ík- (v)

—Ixpts’íksha lákas.

()

shapaxpts’káwaas (n)

—Kwáat ishapáxpts’ksha nch’í istí shapaxpts’káwaaski.

xtín (n)

—Páysh iyátɬ’pisha myálas. Átxtaymiinitak xtín.

xtíni- (v)

(hab xtínixa) —Átaw ku áwtni áwa Tiinmamí xtínit uytpamá myálas.

—Xtínitpa papúuchnik iwínshknik ku áyatknik pápatxtaymaxa átaw patún anakúshxi pápshxwiitpa, kunkínk myánash iwáta kw’íit shúki.

xtú (adj)

—Xtú pawá awínshma.

—Láaknanim. Áwtya iwá xtú tamánwit íkwinkink.

xtú- (v)

(past xtúna) —Xtútaam áttxawta.

—Xtúshaash átiwisha payúwitnan.

—Cháw wíyat iyáwiɬamaykshana, ku itkw’anáta ixtúna pináwapyana, ku wák’ish itxánana.

(lit. “”)

xtúwi- (v)

—Kutkut-ɬá ixtúwisha. Inawnak’itát’asha kkanáywit káyxpa.

(lit. “”)

xtúwit (n)

() —Wapiitaɬaanmí xtúwitki twáti inátanya payúwitnan shapyáwit wáwnakwshashknik.

—Amíisma pawilíilawixa maysxmáysx xtúwitay shp’áwitpa.

xtwáyak- (v)

() (past xtwáyaka) —Xtwáyakatakut shxáanitpa wyanawiɬáma pawyánawi.

—Míshpam xtwáyakshana watím’?

xú’iip- (v)

() (past xú’iipa) —K’áaxnash kúya táatpas ashkú xú’iipa istiinmí k’aláxpa.

() —Ixú’iipsha pt’íniks ts’íilts’iilpa.

(lit. “”)

-xush (nsf) —Xáash áyat pínxush itɬkwtát’axa tsaxtsámitpa alyúush.

—Na’íɬas iwachá pínxush Tíin áyat shapawayxtiɬá átmupiil íchna tímanipa tiichámpa.

xúup- (v)

() (hab xúupxa) —Ixúupsha ámchnik.

—Wánptki paxúupxa twátima k’písnan.

()

xwyách (n)

() —Ixwyáksha xwyáchpa.

xwyák- (v)

(pf xwyáksh, hab xwyákxa) —Natílas ishapámaykxwyakxa tíinmaman sts’áatpa.

()

Xwáɬxwaypam (n)

()

xwásxwas (n)

() [from ]

xwáshxway (n)

[compare ]

xwayamá (n)

—Anakú túxin itxánaxa káayx, kúuknam kw’íit ák’inuta xwayamánan.

xwayayáam (n)

—Maykxwayayáam ákuk.

() —Xwayayáam ihulísha chíishpa.

—Xwayayáam itúuxisha púuy.

xwáach’k (adv)

—Tɬ’ápxi iwachá k’pís, xwáach’k ikúya kapúu.

xwáaɬ (adj)

—Xwáaɬ áwaynana pak’páwaas.

—Xwáaɬ iwáyna k’úsi.

xwáami (adj)

—Xwáamiish wá inmíki chímti ɬk’ámki.

xwáash (adj)

() —Wáawk’a láxuyxtki chíishki xwáash iwáyna xwshxwísh úshyaksh.

xwi’íiɬ (adj)

—Xwi’íiɬ iwá tɬ’íyaas.

xwíimi (n)

—Xwíimi tikaypamáyay íchi iwá.

() —Xwíimi tikaypamáyaw ánichk.

xwích’k (adv)

—Xwich’kxwích’k pakúya amíisma kapúu.

xwíɬ (adv)

—Xwíɬ ikúya xapiɬmí iwínsh.

—Xwíɬ áwayna sk’imsk’iminmí tutanikpamá walák’iksh pt’iliksmí.

—Xwíɬ ikú sapxúlkaas ámtanat.

xwísaat (n)

(du xwsaatúwin, pl xwsaatúma) —Xwísaat ilá’ayksha shk’íishpa.

—Xwsaatúma palápnusha shk’íishpa.

xwísh (adv)

() —Xwísh iwáyna tún.

xwɬxwíɬ (adj)

—T’íxwt’xwlak’ityi tkw’anatitpamá ishchít iwá xwɬxwíɬ.

xwnáti- (v)

(hab xwnátixa) —Yuk’áat wáshatpa iwá xwnatiɬá k’úsi.

xwnín- (v)

(impf xwnínxa) —Ixwnínxwninxa k’úsi.

xwsyát’a- (v)

(hab xwsyát’axa) —Maɬáa pináxwsyat’ak. Ksíknam tíwata.

yách’aap- (v)

—Iyách’aapsha chíish.

—Áshapayach’aapshanash chíishnan tkwsáypa.

Yákmu (pn)

—Yakmuɬá

—Yakmuɬáash wá.

[from ]

yalaláal (adj)

—Yalaláal iwáynana aykáwaas ku iwínsh ixáxanayka.

—Yalaláal iníit itxána.

yalípt (n)

() —Vicki iwapíitaxa yalípt Chishkíin kutkutpamápa.

yalmílk (adj)

() —Cháwpam pt’ilíma yalmílk wyáninta sts’átpa. Patɬkwíttapam chilwít awínshma.

yalwá (adj)

—Yalwáash wá xniɬá.

(lit. “”)

yánachik- (v)

(pf yánachiksh, hab yánachikxa) —Ápak’ink pchíshnan. Áw wawáma payánachiksh.

yanáti- (v)

(pf yanáti) —Wawá iyanáti.

yánin- (v)

—Anásht awkú wawáma payáninta ts’áa ílkwshyaw.

yanwá (adj)

—Yanwá tuxunaɬá pilksá ináchika tuxúnash.

yanwáwi- (v)

—Iyanwáwisha áyat xnítpa.

() —Iyanwáwisha pxwípxwitki. Cháw wíyat át’ilpsha.

yanwáy (n)

—Ishnawáy iwá. Áw iwyánawi yanwáy.

yápaash (n)

() () —Wáawk’a yápaashyi iwá kushúu.

yátɬ’aap- (v)

—Áwishaxink chíish ku átwakw’ilk sikáwyanan. Cháwnam áshapayatɬ’aapta.

yátɬ’pi- (v)

(pf yátɬ’pish) —Yátɬ’pishnash ɬamtíx.

yatsímak- (v)

(hab yatsímakxa, imper yatsímak) —Ayatsímak ap’úusnan. I’anáwisha.

yats’áam, yats’áamki (adv)

—Yats’áam iwalptáyksha áyat.

—Áwna yats’áamki winanínsha.

-yaw, -yúk (nsf) (1s inmíyaw, 2s imyúk, 3s pinmyúk, 1d napwiinanmíyaw, 2d imiinanmyúk, 3d piinamyúk, 1p niimíyaw, 2p imamyúk, 3p piimyúk)

—T’íxwt’xw ikwíitayksh imyúk.

() —Niimíyaw ikwíitamsh.

—Napwiinanmíyaw iníityaw pawyánawya Shíwanishma.

—Shíxtxaw isínwixa Chishkíin imyúk.

yáwaw- (v)

—K’usík’usiyin yáwawtki páshapanaxtisha myálasnan.

yáwayna- (v)

—Iníit ku tɬ’áaxw patúntash iyáwayniinya chíishnim.

yáwi’iip- (v)

(hab yáwi’iipxa) —Iyáwi’iipsha t’íxwt’xw ch’íxni sháxaapshpa.

—Íip mitɬ’ítɬ’k iyáwi’iipsha álaytkan.

yáwiɬamayk- (v)

(past yáwiɬamayka) —Wáayktpa áyawiɬamayka k’ayík.

yáwina- (v)

(pf yáwina, hab yáwinaxa) —Wúuxmiki palaláay chíish iyáwinaxa wanatpamápa.

—Tsa’at-símk’a iyáwinata Nch’i Wána anakú its’ts’úupta púuy pít’xanukpa.

yáwinaynak- (v)

(past yáwinaynaka) —Háaw áyawinaynaka káa mitɬ’ítɬ’kpa.

yáwipyuk- (v)

—Xwayayáam chíishknik iyáwipyuksha waskú.

(lit. “”)

yáwiwayk- (v)

(past yáwiwayka) —Wásiis iyáwiwayka watámpa.

yáwk (n)

—Ichúknik itamaníksha yáwkpa.

yáwtanati- (v)

(past yáwtanatya) —Tsapaníi tiichámkan payáwtanatya wáayk atáchiishnan.

yáwtanin- (v)

() (hab yáwtaninxa) —Míimi Tíinma payáwtaninxana chiishpáynk wásiiski.

—Atachiishɬáma pawyáninxa wásiiski. Payáwtaninxa nisháyaasnishayaasyaw.

yáwtaan- (v)

(hab yáwtaanxa, past yáwtaana) —chíishpa yawtaanɬá

(lit. “”) —Payáwtaana chíishpa.

—Luts’á wák’iki palúun iyáwtaanxa.

yawtíi (n)

—Yawtíitash wachá ínxayin.

yáxaylak- (v)

(imper yáxaylak) —Áyaxaylak twíixtnan k’úulil tikáyaw, ku ápatukanik latáampa.

(lit. “”)

yaxikásha- (v)

(pf yaxikásha, hab yaxikáshaxa, imper yaxikáshak) —Iyaxikáshashnash láxuyxtki chíishki.

—Xwayayáam chíishyaw ayaxikáshak.

yáxsha- (v)

(hab yáxshaxa, imper yáxshak) —Páchu páyaxshiinim kúpi.

(lit. “”) —Ánpshpa áyaxshak sít’xwsnan.

yáxta- (v)

(pf yáxta, hab yáxtaxa) —Iyáxta chíishnan.

—Láak’itit áyaxtiinik chíish latáampa.

—Láaknam áyaxtaam.

—K’áach páyaxtiinitam.

—Áana! Kúpiish káyaxta!

yáxtkwapanii- (v)

—Iyáxtkwapaniisha chíishpa.

yáxtwa- (v)

(hab yáxtwaxa, imper yáxtwak) —Áyaxtwak láxuyxt chíishki.

yáxuxi- (v)

(pf yáxuxi) —Iyáxuxi tɬ’áaxw myánashma.

yáxwinaynak- (v)

—Cháwnam yáxwinaynakta wánayaw kaanakwá.

yáxwnati- (v)

(past yáxwnatya) —Iyáxwnatya k’úsi wáayk imawíyaw.

yáxwnin- (v)

(impf yáxwninxa) —Pt’ilíyin payáxwninxana chiishpáynk.

yáamash (n)

() —Cháwnam átuxnata ayatúks yáamashnan.

yáanwa (adv)

—Yáanwayakut íkush iwachá tamánwit.

—Yáanwa iwá sinwitát’ani iwínsh.

(lit. “”)

yáax (adj)

—Yáax panisháyksh wíyat táwnknik.

yík(n)- (v)

(pf yíksh, hab yíkinxa, past yíkna) —Iyíksha sínwityaw myánash.

—Ipáyknim.

—Cháw paykát’ani iwá íkw’ak myánash. Áwa páyu t’inú ɬamtíx.

(lit. “”) —Áwnash kpáylk áyksh tkw’íikw.

(lit. “”)

payknáɬ (n)

—Tiináwitnan payknáɬ íkks tíin íxwi pimáp’xta anakú pataxnúnak’ita.

—Palaláay íkuuk payknáɬma pawá tamaynakáwaaspa.

yik’ayík’a (n)

() ()

yik’yík’ (ono)

yikít (adj)

—Yikít iwá k’úsi.

yikwíit (adj)

—Íchi iwá yikwíit ishchít.

yikw’íl (adj)

—Yikw’íl chíish iwánasha.

yipáxshi (n)

—“Minán inisháatwa Cháan?” “yipáxshi Siɬá táwnknik”

yu’út- (v)

(past yu’útna) —Íkuuknash húuy yu’útyu’utsha.

—Tiichám iyu’útyu’utsha.

(lit. “”)

yúk (adv)

() () —Yúuk áwa k’úsi chinmí.

()

yuk’áat (adj)

—Inmí chmúk k’úsi yuk’áat ixwnátixa.

yuk’yúk’ (adj)

—Yuk’yúk’ itxána aykáwaas.

yuxyúx (adj)

—Ts’xwiilí iwá yuxyúx.

yúum- (v)

(past yúumna) —Payúumsha skuulitpamápa.

yúumt (n)

—Míshnam pátwanataxnay yúumtyaw’?

—Cháwnash átk’ixsha wínat yúumtyaw ilksá.

—Pawshúwasha wyánch’ima átaw yúumtyaw.

yúuyuu(n)- (v)

(hab yúuyuunxa, imper yúuyuunk) —Cháw iwá iníitpa. Íxwinam iyúuyuuta anakú itúxshata.

—Ámin páyuuyuushamsh ámchnik iníitknik.